“Onlar; yüksek dağların doruklarında, üst üste dizilmiş küçük taş yığınlarının altında, sarılıp sarmalanıp, yaz kış demeden saklanan kitapçıklardır.
Onlar; dağcılık sporuna gönül verenlerin, tarihe düştüğü kayıtları, yıllara meydan okunarak korunduğu dokümanlardır.
Onlar; yarışı, seyircisi, alkışlayanı olmayan bir spor kısmında, en yüksek kürsüye çıkanların yazıldığı onur listeleridir.”
Uçman Sungur, ‘Zirve Defterleri’ isimli kitabının girişinde yüksek dağların tepe noktalarına konan defterleri bu türlü anlatıyor. 1960’lı yıllarda Türkiye’deki dağların doruklarına birinci kitapların konulmasında yer alan ve bu maceralarını kitaplaştıran bir isim… O doruklardan birisi de “Türkiye’nin çatısı” olarak isimlendirilen Ağrı Dağı…
Ağrı Dağı, USA astronot James Irwin ve Uçman Sungur, tepe yakınları 5 bin m civarı, 1981. Yıl 1968… Uzun konçlu asker botları ve birkaç askeri dağ çadırıyla Iğdır Kesimevi’nin kasaplara et taşıyan kapalı kasa kamyonuna binen dağcı gençler, ana kamp yerine yanlışsız kıvrıla kıvrıla yola koyuluyor. Takımda Çekoslovak dağcılar da var. Makus hava şartlarında, iki küme ortasındaki tartışmalarla başlayan faaliyet süreci, bir orta Rusya’nın tanklarla Prag’a girerek idareye el koyduğu haberi gelince yumuşuyor. Fakat sabah bizimkileri bir sürpriz bekliyor; Çekler onları beklemeden tepeye gitmiş bile… Uçman Sungur ve arkadaşları, onlara yetişmek üzere çabucak yola koyulsalar da yetişemiyorlar. Geri dönen Çekler, tepe yapıp bayraklarını diktiklerini söylüyor ve ülkelerine dönmek üzere kamptan ayrılıyor. Bu durumu bir türlü içlerine sindiremeyen gençler, güçlü hava şartlarına ve Ağrı Dağı’nın her vakit dumanlı başının gücü ne meydan okuyarak doruğa ulaşmayı başarıyor. Tarih, 3 Eylül 1968. Kaç gündür merak ettikleri husus da çözülüyor, evet, Çek bayrağı dorukta… Grup, çantalarından tepe defterini çıkarıp zorlukla yazıyor. Torbasının ağzı sıkıca bağlanıyor ve üzeri karla örtülerek, dağcıların bulması umuduyla bırakılıyor. Bu kitap tam on beş yıl sonra sürpriz bir formda tekrar Uçman Sungur’un karşısına çıkacaktır…
NUH’UN GEMİSİ AĞRI DAĞI’NDA MI?
Marco Polo’nun yazılarında “hiçbir vakit çıkılamayacak bir dağ” diye bahsettiği Ağrı Dağı’na kayıtlara nazaran birinci tırmanış, Rus işgali sonrasında bölgeye gelen tabiat araştırmacısı ve gezgin Alman Friedrich Parrot ile Ermeni muharrir Haçatur Abovyan’ın takımı tarafından kuzey yüzünden gerçekleştirildi. Birinci kış çıkışını ise Türkiye Dağcılık Federasyonu Lideri Dr. Bozkurt Ergör, 21 Şubat 1970’te solo olarak gerçekleştirdi. Bunların dışında, gerek Türkiye’den gerekse de dünyadan öteki tırmanıcı, tekraren sefer Türkiye’nin çatısına tırmanmak üzere yola çıktı. Hakkındaki birçok efsane, bu dağın cazibesini tarih boyunca daima canlı tutuyordu, hala de tutuyor. Bilhassa kutsal kitaplarda Nuh Tufanı’ndan sonra Nuh’un gemisinin zirvesine oturmuş olarak bulunduğu argümanı sebebiyle Ağrı Dağı, hayalperest konuklarını de sıkça kendine çekiyor. Yeniden birçok kitap ve sinemaya bahis olan Ağrı Dağı efsanelerinden en bilinenlerden biri de acımasız bir paşa olan Mahmut Han’ın hoşlar hoşu kızı Gülbahar ve Han’a karşı kendini savunan çoban Ahmet’in aşk destanı…
Uçman Sungur, Ağrı Dağı birinci kış tırmanışında ARARAT, MASIS, ÇİYAYÊ AGİRÎ…
“Kışın o zorluklara katlanamam” diyenlerin Ağrı Dağı’na gitmek için en çok tercih ettiği aylar Temmuz ve Ağustos ayları… Hacettepe Üniversitesi Dağcılık Topluluğu’nda tırmanışa başlayan, dört yıldır da dağ ve tabiat yürüyüşü rehberliği yapan Renan Kocayiğit’le konuşuyoruz bu ulu dağı. Kendisinin verdiği bilgiler, sizi orada neler beklediğine dair birçok ipucu içeriyor.
Öncelikle Ağrı Dağı’nın Türkiye’nin en doğu ucunda Iğdır ve Ağrı vilayetleri ortasında bulunduğu ve 5 bin 137 metrelik rakımıyla Türkiye’nin en yükseği olan volkanik bir dağ olduğu bilgisini verelim. Yahudi ve Hıristiyan geleneklerine nazaran Nuh’un gemisinin tufandan sonra karaya oturduğu yer olarak anlatılan Ararat Dağları’nın genel olarak coğrafik bir bölgeyi söz etmekle birlikte, bölgenin en yüksek ve bariz tepesi olması hasebiyle vakitle hem geminin bulunduğu yer olarak ünlendiğine hem de günümüzde yurt dışında yaygın olarak kullanılan “Ararat” ismini aldığına dikkat çekiyor Kocayiğit. Ermenistan tarihi ve kültüründe kıymetli bir yeri bulunan dağın klasik Ermenice isminin “Masis” olduğunu belirten Kocayiğit, Ağrı’nın muhtemelen Kürtçe “Ateşli Dağ” manasına gelen “Çiyayê Agirî”den türediğini tabir ediyor.
Renan Kocayiğit, Ağrı Dağı’nın uyku hâlinde bulunan volkanik bir dağ olduğunu söyleyerek, “En son 1840 yılında faaliyet gösteren dağ 7.4 şiddetinde tahminlenen bir zelzeleye sebep olarak bölgede yıkıma ve çok sayıda can kaybına neden oldu. Ülkemizde yalnızca Ağrı Dağı’nın tepesinde bulunan kalıcı buz takkesi, ne yazık ki global iklim değişikliği nedeniyle her geçen yıl biraz daha küçülüyor ve günümüzdeki ufalma trendine devam ederse 2065 yılında büsbütün ortadan kalkması bekleniyor” diyor.
Fotoğraf: Renan Kocayiğit ‘KALABALIK SİZİ ŞAŞIRTABİLİR’
Günümüzde ülkemizde güvenlik gerekçesiyle kaymakamlıktan özel olarak müsaade alınarak çıkılabilen tek dağ olmasına karşın hem yerli hem de yabancı tırmanıcıları ve dağ turistleri ortasında son derece tanınan bir dağ olduğunu tabir eden Kocayiğit, kelamlarına şöyle devam ediyor:
“Dağa birinci kez gelecek şahıslar, bilhassa tırmanışın en uygun olduğu yaz aylarında dağda bulunan farklı uluslardan insanların oluşturduğu kalabalık karşısında şaşırabilirler. Bunda dağın ülkemizin en yüksek dağı olması ve Nuh’un gemisinin bulunduğu yer olarak efsaneleşmesinin hissesi büyük. Bu tırmanışların büyük bir kısmı Ağrı ilinin Doğubayazıt ilçesinden ulaşılan klasik rotası olarak da isimlendirilen güney yüzünden yapılıyor. Bu rota, teknik bir zorluk içermemekle bir arada dağa yaklaşımdaki ve tırmanıştaki lojistik zorluklar, bölgede faaliyet gösteren pek çok ticari tırmanış tertibinin kullanılmasına neden olmakla bir arada; şahıslar büsbütün kendi imkânlarıyla gerekli müsaadelerini alarak kendi başlarına tırmanış yapabiliyorlar. Tırmanış için en uygun periyot, temmuz-ağustos ayları, tıpkı vakitte dağın en kalabalık olduğu devirdir.”
Ağrı Dağı planı, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın internet sitesinden alınmıştır. KATIRLARLA ANA KAMPA
Kocayiğit’in kamp alanları ve yürüyüş rotasıyla ilgili verdiği öbür bilgiler şöyle: “Güney yüzü klasik rotası üzerinde 3 bin 200 ve 4 bin 200 metrelerde kamp alanları bulunuyor. Tırmanışlar çoğunlukla 2 bin metredeki Çevirme köyüne araçla ulaşıldıktan sonra, yolun durumuna nazaran köyün birkaç yüz metre üstü ya da direkt köyün içinden başlar. Araçtan inildikten sonra hem ticari tırmanış yapan firmalar hem de pek çok tırmanıcı evvelden anlaştıkları katırcılar vasıtasıyla yüklerinin büyük bir kısmını atlarla 3 bin 200 metredeki ana kamp olarak da nitelendirilebilecek birinci kampa yollarlar. Tırmanışın muvaffakiyetle yapılabilmesi için bu taşıma hizmetinin alınması bir mecburilik değil lakin tırmanışa gelen ticari yahut sportif küme ve bireylerin büyük bir kısmı, hem ana kampa hem de 4 bin 200 metredeki ikinci kampa ulaşımda bu taşıma hizmetinden o denli ya da bu türlü bir ölçüde yararlanır. Bu taşıma hizmetleri ve kamp alanlarındaki öteki lojistik takviyeler yaz aylarında bölgede önemli bir ekonomik faaliyet oluşturuyor. Hiçbir lojistik hizmet almadan büsbütün kendi imkânlarıyla tırmanış yapılması, ne yaptığını yeterli bilmeyen şahıslar için uzaklıkların asıl zorluk olduğu bu dağ ve rotada tavsiye edilmez.”
Uçman Sungur AKLİMATİZASYON NEDİR?
Ağrı Dağı tırmanışının, bireylerin deneyim ve hazırlık durumlarına nazaran üç ila dört gün sürdüğünü kaydeden Kocayiğit, birinci günkü dört-altı saatlik bir yürüyüşün akabinde 3 bin 200 metrede ulaşılan ana kampın, Alp tipi bir çayır ekosistemi içinde, ekseriyetle ticari firma ve tertipler tarafından çadır alanlarının organize edildiği, suyun bulunduğu görece rahat bir ortam olduğunu belirtiyor. Kocayiğit, tırmanışın ikinci gününün, çoğunlukla ülkemizde öteki hiçbir dağda gereksinim duyulmayan bir aklimatizasyon süreciyle geçtiğini söz ederek, bu durumu şöyle açıklıyor:
“Bu süreçte bedenin yüksekliğe adaptasyonu için tırmanıcılar, dört-beş saatlik bir yürüyüşle 4 bin 200 metredeki ikinci kampa çıkıp orada bir ölçü vakit geçirerek ana kampa geri iniyorlar. Aklimatizasyon aktivitesi, her ne kadar tırmanıcıların birden fazla tarafından tercih edilse de Ağrı Dağı için bir mecburilik değil. Dağa gelmeden çabucak öncesinde öbür 3 bin metre üzeri bir tepe yapan tırmanıcılar, bu aktiviteyi pas geçmeyi tercih edebilir. Bu bağlamda bölgede yakında bulunan 4 bin 58 metrelik Süphan Dağı tırmanışı, çabucak Ağrı Dağı tırmanışı öncesinde hem ticari firmalar hem de sportif tırmanıcılar ortasında tanınan bir tercih. Ağrı Dağı gerçek manada bir yüksek irtifa doruğu olarak sayılmasa da 5 bin metrelik irtifalar yüksek irtifanın kapısı olarak tasvir edilebilir. Dağda ya da tırmanışın çabucak öncesinde diğer bir tepe yapılarak gerçekleştirilen bir aklimatizasyon süreci olmadan Ağrı Dağı’na yapılacak tırmanış teşebbüslerinde yüksekliğe bağlı düşük atmosferik basınç kaynaklı ağır baş ağrısı, bulantı, halsizlik ve muhakeme problemleri üzere komplikasyonlarla karşılaşmak muhtemel. Bu üslup komplikasyonlar, hem tırmanışın yapılabilme mümkünlüğünü düşürüyor hem de çeşitli kaza ihtimallerini artırıyor.”
VE TEPE…
Aklimatizasyon sürecinin ertesinde 4 bin 200 metredeki ikinci kampa yerleşildiğini söyleyen Kocayiğit, bu esnada tekrar çoğunlukla atlar vasıtasıyla bir lojistik takviye alındığını kaydediyor. İkinci kamp alanını, ana kampla kıyaslandığında, “oldukça dar bir alanda içe içe geçmiş üst üste bir ortam” olarak tasvir eden Kocayiğit, “Mevsime ve duruma nazaran su badiresi bulunabilir. İkinci kampı tepe yolunda bir nevi uzun yol otobüs seyahatlerindeki dinlenme tesislerine benzetebiliriz. Çoklukla bu kampta çok vakit geçirmek tercih edilmiyor ve kampa çıkıldığı günün gecesinde tepe denemesi için tırmanışa başlanılıyor. Tepe dönüşünde de tırmanıcıların büyük bir kısmı 4 bin 200’de kalmamayı seçip direkt 3 bin 200’deki ana kampa iniyor ve sonraki günde köye inerek tırmanış sürecini tamamlanıyor” diye konuşuyor.
Renan Kocayiğit Tırmanış dışında Doğubayazıt’ta bulunan İshak Paşa Sarayı’nın ve Van ili etrafındaki kültürel uğrak yerlerinin bölgeye gelen tırmanıcılar ortasında epeyce tanınan destinasyonlar olduğu bilgisini de veren Kocayiğit, kelamlarını şöyle tamamlıyor: “Ağrı Dağı ve etrafı, 2004 yılında Ulusal Park yapılmakla bir arada bölgeye gelen bireyler şimdi etkin olarak bir Ulusal Park işletmesinin bulunmadığını fark edeceklerdir. Bu bağlamda vakit zaman yüzlerle tabir edilebilecek çok kalabalıklaşan dağda çöp, konaklama yerlerinin tertibi ve bilhassa ikinci kamp alanında tuvalet yerleri üzere kıymetli çevresel problemler bulunuyor. Her geçen yıl artan yerli ve yabancı tırmanıcı popülasyonu göz önüne alındığında bu problemlerin bir an evvel çözülmesi gerekiyor” diyor.
‘ÇÖP SORUNU ÇÖZÜLMELİ’
Renan Kocayiğit’in rehberliğinde doruğa çıkanlarla sohbet ediyoruz. Dilek Özgürel, 2016 Ekim ayında Doğubayazıt’a turistik ziyaret yaptığında Ağrı Dağı’nın tırmanışa kapalı olduğunu söyleyerek, bu durumu “Zaten yalnız olan bir kentin rengi de alınmış gibiydi” halinde tabir ediyor. “Caddelerinde dolaşırken nereye baksam Ağrı Dağı tüm ihtişamıyla karşıma çıkıyordu. Çok net ancak ulaşılamazdı. ‘Keşke’ dediğim hayalimi altı sene sonra 2022 yılında gerçekleştirme fırsatı yarattım” diyen Özgürel, şöyle devam ediyor: “Montis grubunun klasik güney rotası Ağrı Dağı ekspedisyonuna dâhil oldum. Tepe öncesi tırmanış kümemizle her gün neredeyse bin metre yükseldik, yüksek irtifaya ahenk sağlamak için 3 bin 200 ve 4 bin 200 metre rakımlarında konakladık. Kamp alanlarında bilhassa 4 bin 200 metre rakımındaki çöp yığınları beni hayli üzdü. Bölgenin lokal rehberlerinin organize olarak ve ilgili şahıslarla irtibata geçerek, kamp alanlarındaki çöp sıkıntısını minimuma indirebilecek bir çalışma tahminen planlanabilir diye düşünüyorum. Tepe gününde ise şiddetli rüzgâr eşliğinde Ağrı Dağı’na seyahat yaptık; süper bir histi. Türkiye’nin en yüksek dağının tepesine ulaştığımda, yol boyunca yaşadığımız tüm zorluklar bir anda büyük mutluluğa evrildi, Umarım tekrar yollarımız kesişir.”
Azer Alagöz ve Dilek Özgerel ‘O AN TÜRKİYE’DE SİZDEN DAHA YÜKSEKTE KİMSE YOK’
Dağın doruğuna ulaşan bir başka isim Azer Alagöz’le sohbetimize devam ediyoruz:
“Yaz Rotası olarak bilinen klasik güney rotasında tek patika vardı, inen çıkan dağcılar, atlar, katılar, katırcılar herkes bu patikayı kullanıyordu. Herkesin maksadı birebirdi, inenler çıkanlara ayaküstü sohbetlerde talih diler, çıkanlar inenleri kutlar, her lisan ve din mevcuttur burada… Onca insanın tek bir hedef için toplanması ve hareket etmesi epey etkileyiciydi. Tırmanış gecesi tepeye saatler kala, güneş doğarken dağın ihtişamlı gölgesinin tüm ovaya düştüğü an… Bence doruğa varmaktan çok daha büyüleyiciydi. Bizim çıktığımız gün çok çok şiddetli rüzgâr vardı. Hiç bitmeyecek üzere gelen o gece tırmanışı, gün doğumuyla birlikte tepeye varış ile taçlanmıştı. Kramponları takıp tepeye hakikat son adımları, şiddetli rüzgâra karşın, kalıcı buzulun üzerinde atmak… Ve işte Türkiye’nin çatısı, o an Türkiye’de sizden daha yüksekte kimse yok… Memnunluk, gurur, muvaffakiyet hissi duygusal anlar derken geri dönme vakti…”