Ardıl Batmaz
Yunuslara Özgürlük Platformu, Muğla’nın Marmaris ilçesinde faaliyet gösteren Marmaris Onmega Dolphin Park’ta Splash isimli yunusun hayatını kaybettiğini ve bu vefatın, tesiste kısa bir vakit diliminde gerçekleşen dördüncü vefat olduğunu açıkladı.
Tesis hakkında cürüm duyurusunda bulunulacağı belirtilirken, geriye kalan hayvanlar için de adalet ve özgürlük talep edildi. ‘Hayvan hapishaneleri’ olarak tanımlanan bu parklar Türkiye’de nerelerde var, kanun ne diyor ve hayvan hakları savunucularının yansısı ne için? Hayvan Hakları Federasyonu (HAYTAP) Ankara Temsilcisi Pelin Sayılgan ve Yunuslara Özgürlük Platformu Kurucusu Hikaye Yağcı ile konuştuk.
‘ONLAR DA TIPKI BİZİM ÜZERE ACI ÇEKİYOR’
Antalya’da 4, İstanbul’da 2, Muğla’da 2, Aydın’da ise 1 olmak üzere Türkiye’de toplam 9 yunus parkı bulunuyor. Bu parklarda ‘yunus gösterileri’, ‘yunuslarla tanışma’, ‘yunuslarla yüzme’, ‘yunuslarla fotoğraf çekimi’ ve ‘yunus terapisi’ üzere çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Lakin yunus parkları son yıllarda kamuoyunun gündemine bu etkinliklerle değil, yunusların vefatıyla geliyor.
HAYTAP Ankara Temsilcisi Pelin Sayılgan HAYTAP’tan Pelin Sayılgan, yunusların “çok acılı bir avlanma sahnesinin ardından” Japonya’dan Türkiye’ye getirildiğini söylüyor. Üstelik Sayılgan’a nazaran bu sahne yalnızca bir başlangıç. Yunuslar için asıl tehlike getirildiği yere adapte edilme gayretleriyle başlıyor. ‘Ceza-ödül’ sistemi ve zorla besleme uygulamalarıyla beşere bağımlı hale getirilen yunuslar, ömür uzunluğu esaret altında tutuluyor. Yunusların insanlara çok yakın ve çok zeki canlılar olduğunu söyleyen Sayılgan, “Onlar da tıpkı bizim üzere acı çekiyor” diyor: “Okyanuslarda özgürce avlanmaya alışkın, her gün kilometrelerce yol yüzen bu hayvanları alıp daracık havuzlara, klorlu suya ve motor gürültüsüne mahkûm ediyoruz. Bu yüzden birçok yunusun vakit zaman havuzun dışına atlayarak, nefessiz kalarak intihar etmeye çalıştığı manzaralarla karşılaşıyoruz. Bu hayvanlar depresyona girip bir mühlet sonra kendini öldürmeye çalışıyor ve birlikte yüzdüğü insanlara da ziyan verebiliyor. Aslında bu beşerler için de çok tehlikeli bir durum.”
‘BU AZAPLAR, VEFATLAR DEVAM EDECEK’
Hayvan hakları açısından üzerinde hassasiyet gösterilmesi gereken kıymetli bahislerin başında gelen yunus parkları Meclis’in de gündemine girmişti. 2014 yılında Etraf Komisyonu’nda Hayvanları Müdafaa Kanunu görüşülürken STK önergelerinde ve kanun tasarısı metninde ‘yunus parklarının kapatılmasına’ ait bir unsur vardı. O periyot yunus parklarıyla ilgili komitelerdeki görüşmeleri aktaran Sayılgan, “Bu unsur AK Parti Milletvekili Mehmet Metiner’in son anda verdiği bir önergeyle kanun tasarısı metninden çıkarıldı ve o an komitede büyük bir tartışma yaşandı. Lider toplantıya süratlice orta verdi. Muhalefet milletvekilleri bunun oldu bittiye getirildiğine ait itirazlarda bulundu. Toplantıdan sonra muhalefet vekilleriyle görüştüğümüzde onlar da aslında CHP’li belediyelerden yunus parklarının kapatılmamasına ait büyük bir baskı geldiğini söylediler. Turizm açısından buradan büyük bir gelir geldiğini düşünüyorlardı. O periyot bu yaşananlar biz hayvan hakları savunucularına Meclis’teki partiler açısından bir fark olmadığını gösterdi” dedi.
Sermayenin egemenliği devam ettiği sürece hiçbir kanunun hayvanları koruyamayacağını söyleyen Sayılgan, “Bu azaplar, vefatlar devam edecek. Lakin unutulmamalı ki; dünyada hayatın devamı da aslında hayvanların ve tabiatın ayakta kalmasına bağlı” diye konuştu.
25 BİN TL PARA CEZASI UYGULANIYOR: HİÇBİR MANASI YOK
5199 sayılı kanunda, “Mevcut işletmeler, rastgele bir nedenle eksilen hayvan sayısını tamamlama, artırma, şube açma üzere yollarla kapasite artırımına gidemez, üretim yapamaz, bakanlık müsaadesi olmadan işletme hakkını devredemez” unsuru yer alıyor.
Ancak yasaklara uymayan işletmelere verilen para cezası hayvan başına sadece 25 bin TL. Sayılgan bu sayının ve getirilen yasağın hiçbir mana tabir etmediğini söylüyor: “Bu ölçü, bu çeşit dev sermaye kümeleri için çok düşük bir meblağ. Bu sermayedarların kimilerinin iktidarla yakın bağlantılar içinde olduğuna dair duyumlar da alıyoruz. Bu sebeple bakanlıktan gelecek bir devlet memurunun bu parkları sağlıklı bir biçimde denetleyeceğinden de kuşkuluyuz. Ceza kesilse bile 25 bin TL o lüks otellerin tahminen de bir gecelik odalarının fiyatı.”
‘YUNUS TERAPİSİNİN BİLİMSEL BİR DESTEĞİ YOK’
Yunusların otizm başta olmak üzere kimi hastalıklara düzgün geldiğine dair bilgilerin yanlış olduğunu söyleyen Sayılgan, “Bunu destekleyen hiçbir bilimsel çalışma yok, umut tacirliği yapılıyor. Hasebiyle biz devletin sahiden sıkı tedbirler alıp yunus parklarını büsbütün kapatmasını ve vatandaşların da buralara ilgi göstermemesini talep ediyoruz” diyor.
YUNUSLARA ÖZGÜRLÜK PLATFORMU: MORSLAR DA ESARET ALTINDA TUTULUYOR
Türkiye’deki üzere 9 yunus parkının hiçbir ülkede olmadığını söyleyen Yunuslara Özgürlük Platformu Kurucusu Hikaye Yağcı, bu parklarda yalnızca yunusların değil; fokların, beyaz balinaların, hatta Kuzey Kutbu denizlerinde yaşayan morsların da esaret altında tutulduğunu söyledi. 2005-2017 yılları ortasında Türkiye’ye yasal yollarla toplam 75 yunusun ithal edildiğini, yarısından fazlasının Japonya’dan canlı yakalanarak getirildiğini belirten Yağcı, Rusya, Güney Kore, Tunus, Birleşik Arap Emirlikleri’nden ve İran’dan getirilen yunuslar olduğunu da tabir etti.
‘KANITLAYAMASAK DA ÇOK SAYIDA İHBAR ALDIK’
Türkiye’deki yunus parkı çalışanlarından hayvanlara yapılan şiddete ve yasadışı uygulamalara yönelik birçok ihbar aldıklarını lakin bunların kimilerini somut kanıtlarla kanıtlayamadıklarını söyleyen Yağcı, Türkiye’de yunus yakalamanın 1983’den beri yasak olduğunu lakin yakalandığına dair ihbarlar olduğunu belirtti. Yunus ithalatının güç olduğunu, çok doküman gerektiğini ve kıymetli olduğu için işletmelerin balıkçılarla anlaşarak yunusların kaçak yakalandığını ileri süren Yağcı, “Ölen yunusların yerine bu yunusların getirildiğini ve birebir isimle kayda geçirildiğini duyuyoruz” dedi. Alanya’da 2010 yılında 4 yunusun arkası gerisine öldüğünü, bağımsız nekropsi yapılmasını talep ettiklerini ve gelen sonuçta ‘zakkum yaprağı yiyerek öldüler’ denildiğini belirten Yağcı, “Bu mevt sebebinin inandırıcılığına dair kuşkularımız var” tabirlerini kullandı.
’12 YILDIR YAPTIĞIMIZ MÜRACAATLARA KARŞILIK ALAMADIK: AK PARTİ’DEN EVVEL YUNUS PARKI YOKTU’
Yağcı, yunus parkı tesislerini denetlemekle yükümlü olan Tarım ve Orman Bakanlığı’na 12 yıldır yaptıkları hiçbir müracaattan cevap alamadıklarını, rastgele bir işletmeye ceza kesildiğine dair bilgi alamadıklarını söyledi. Bu parklarda ‘kaç yunus var, kaç deniz memelisi var’ üzere soruların da cevapsız kaldığını aktaran Yağcı, “AK Parti hükümetinden evvel Türkiye’de yunus parkı yoktu. Bizim için hayvan haklarını ihlal eden tüm siyasi partiler eşittir. Bodrum’da 2011-2019 yılları ortasında CHP’li belediye lideri Mehmet Kocadon’un da ihlalini ve duyarsızlığını yıllarca gördük fakat Türkiye’ye tematik akvaryumları, AVM içerisindeki hayvan hapishanelerini AK Parti getirdi, daha evvel yoktu. Hasebiyle bu ölümlerden ve ihlallerden şahsen sorumlu olan partidir AK Parti” diyor.
‘BÖYLE BİR SANAYİYE 25 BİN LİRA CEZA ÇOK KOMİK VE GÖSTERMELİK’
Yağcı, bu işletmelerde verilen ‘yunusla terapi’ ticari faaliyetinin insan sıhhati ve hayvan sıhhati açısından çok fazla risk taşıdığına yönelik uzman görüşü olduğunu fakat buna rağmen Sıhhat Bakanlığı’nın da hiçbir yasak getirmediğini aktardı.
“Yunusla terapi bilimsel açıdan kanıtlanmış olsaydı dahi hayvan sömürüsü olduğu için elbette kabul etmezdik ancak yararı olmadığı da kanıtlanmış durumda zaten” diyen Yağcı, bu bahiste birçok sıhhat ve sivil toplum kuruluşundan uzman görüşü aldıklarını, Amerikan Ulusal Otizm Merkezi’nin raporlarında yunusla terapiyi ‘tartışmalı müdahaleler’ ortasında sınıflandırdığını, ne delile dayalı tedaviler, ne de umut vadeden tedaviler ortasında yer verdiğini belirten Yağcı, “Bu işletmeler ‘her şeyi tedavi ediyoruz’ diyorlar. Tek bir seans için bundan 2-3 sene evvel 2,5-3 bin Euro fiyat istiyorlardı. Artık 5 bin Euro’yu geçmiştir bu sayılar ve en az 5 seans tavsiye ediyorlar. Hiçbir yararının olmadığına ait sayısız uzman görüşü ve rapor sunmamıza karşın değişen bir şey yok. Böylesine büyük bir sanayiye 25 bin lira çok komik ve göstermelik bir rakam” diye konuştu.
‘YUNUS PARKLARINI LEGAL HALE GETİRDİLER’
“Yunus sayısını bilmeyen, işletmeleri bağımsız bir halde denetleyemeyen bir bakanlık var karşımızda” diyen Yağcı, “Bu hayvanlar bilhassa sırt yüzgeçlerinden tanınır. Tek tek fotoğraflarının çekilmesi, 2-3 ayda bir uzman deniz memelisi veteriner doktorları ve STK’lar ile birlikte bağımsız kontrol yapılması lazım ancak Türkiye bu türlü bir yer değil. Türkiye’de hak, hukuk, adalet bilhassa hayvanlar için yok. Maddeyle birlikte yunus parklarını yasal hale getirdiler” sözlerini kullandı.
Yağcı, kelamlarını, kanun tasarı görüşmelerine ait, “Yıllardır paylaştığımız etik, hukuksal ve bilimsel destekler karşısında siyasi bağlantılar ve ekonomik çıkarlar ağır bastı, lakin tüm engellemelere karşın çabamız sürecek” diyerek sonlandırdı.