Gelecek Partisi önderi ve iktidar partisinin eski Başbakanı Ahmet Davutoğlu geçtiğimiz günlerde önümüzdeki kış için dertli olduğunu belirterek iç karışıklık uyarısı yaptı. T24’ten Murat Sabuncu‘ya konuşan Davutoğlu şöyle diyordu: “Bu kış bilhassa ekonomik kurallar bağlamında birtakım olaylar yaşanabileceğinden telaş ediyorum.”
Davutoğlu’nun tasası yersiz değil, iktisatta göstergeler Türkiye’nin freni patlamış bir kamyon üzere denetimsiz biçimde yokuş aşağı gittiğini gösteriyor. Bir noktada kamyon duvara çarpabilir ya da takla atabilir.
Ekonominin duvara çarpması, bir ödemeler istikrarı krizi ve/veya temerrüde düşme, nam-ı başka iflas halinde olur. O noktaya varmadan evvel herhalde sert sermaye denetimleri ve ithalatı önemli halde yavaşlatacak tedbirler devreye girer. 2020’de pek çok eser gümrüklerde “kırmızı bölge” olarak isimlendirilen, ayrıntılı denetimlerinin yapıldığı alana yönlendirilerek ithalat fiilen yavaşlatılmıştı. Mümkün bir ödemeler istikrarı krizinden kaçınmak için o uygulama tekrar devreye alınabilir. Ayrıyeten Türkiye tarihinde ilham alınabilecek diğer seçenekler de mevcut. Mesela döviz kıtlığının olduğu 1980’li yıllarda ihracatçıya dolar “permi”yle satılırdı. Döviz çıkışı bu ve gibisi tedbirlerle yavaşlatılmaya çalışılır. Lakin bu da yoklukları başlatır. Akaryakıt istasyonlarında kuyruklar, market raflarında yokluklar… 1970’ler geri döner.
Sanayii ortalama yüzde 25-30 ortasında ithal girdi kullanıyor. (Bu oranın çok daha yüksek olduğu dallar de var.) Türkiye’nin ihracatı ithalata bağımlı. Bu nedenle döviz kıtlığı ihracatı tökezletir.
“Abarttın!” diyeceklere Sri Lanka’yı, Lübnan’ı incelemelerini tavsiye ederim.
Türkiye’de de çok alamet belirdi. Merkez Bankası 2019-2020’de 128 milyar dolar satarak yaptığı üzere yeniden rezerv satışıyla doları denetim etmeye çalışıyor. Eski Merkez Bankası Başekonomisti Hakan Kara’nın hesabına nazaran yılbaşından bu yana Merkez Bankası rezervlerinden 60 milyar dolar daha satıldı. Böylelikle Merkez Bankası’nın net rezervleri son 20 yılın en düşük düzeyine, 6.1 milyar dolara indi.
Evet, ticari bankaların Merkez Bankası’nda emaneten tuttukları dövizi de içeren brüt rezervler 100 milyar dolara yakın lakin vatandaşların fiziki döviz talebinin artması ihtimaline karşı o paranın orada durmaya devam etmesi gerekiyor. Ayrıyeten bankaların dış borç geri ödemeleri için de o dövize gereksinimleri var. (Bu ortada, son devirde gelmeye başlayan “Fiziki döviz ve altın talebinde artış var” haberleri bilmem dikkatinizi çekti mi?)
Doğru, ihracatçılar döviz getirmeye devam ediyorlar. Ve getirdikleri dövizin yüzde 40’ını mecburî olarak Merkez Bankası’na satıyorlar. Ayrıyeten turizmden de para geliyor. Lakin düşünün, Merkez Bankası’nın rezervleri buna karşın azalmış durumda. İhracattan, turizmden gelen dövize karşın Merkez Bankası’nın rezervleri eriyor.
Neden? Zira Merkez Bankası’nın rezervleri, doları denetim altında tutmakta kullanılıyor…
Peki turizm dönemi bittiğinde, Merkez Bankası’nın kasasına akan dövizler azalmaya yüz tuttuğunda ne olacak? Sonbahar ve 2023 başında özel dal ve kamunun yüklü dış borç geri ödemeleri var. Borcun kıymetli bir kısmı yenilenecek fakat bir kısmı da ödenecek. Ödemelerde kullanılacak döviz nereden bulunacak?
2013 öncesinde olduğu üzere Türkiye’ye oluk oluk sıcak para ve direkt yabancı sermaye yatırımı giriyor olsaydı, sorun değildi. Sıcak parayla ödenir, geçilirdi. Lakin Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlığı için konut alanları saymazsanız yabancı sermaye Türkiye’den ayağını kesmiş durumda. Geriye kalıyor Merkez Bankası’nın kasası. Fakat üstte gördüğümüz üzere orada da para bitmek üzere.
Hakkını yemeyelim, Merkez Bankası’nın kullanabileceği birkaç kurşun daha var. Bunların başında altın rezervleri geliyor.
Merkez Bankası’nın yaklaşık 40 milyar dolarlık altın rezervi var. Bunun bir kısmı diğer bankalara, bir kısmı da Hazine’ye ilişkin. Eski bankacı ve Gelecek Partisi Lider Yardımcısı Kerim Rota, Merkez Bankası’nın son deva olarak kendisine ilişkin altınları dövize çevireceği fikrinde. Pekala o da yetmezse?
O vakit işte 1970’lere yahut Lübnan’a döneriz. Halkın öfkesinin kime patlayacağını, nasıl tezahür edeceğini bilmek güç. Pasif agresif bir reaksiyon mi olur? Güvenlik güçlerinin sert biçimde bastırmaya çalışacağı şovlar mi gerçekleşir? Yoksa mültecilere yönelik pogromlar mı yaşanır?
Davutoğlu haklı, tehlikeli bir kış bizi bekliyor.