TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil, T929 Atak 2 helikopterinin yolculu versiyonunu yapacaklarını, genel gaye helikopteri Gökbey’in de silah modelini geliştireceklerini açıkladı.
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) iki yeni hava platform aracıyla Türkiye’yi tanıştırmaya hazırlanıyor. TUSAŞ Genel Müdürü Temel Kotil, T929 Atak-II helikopterinin 21 kişilik yolcu versiyonunu yapacaklarını, ulusal ve özgün olarak tasarlanan genel amaç helikopteri Gökbey’in de silah modelini geliştireceklerini söyledi. Gökbey, bu yıl sonu Jandarma Kuvvetlerine daha sonra da Sıhhat Bakanlığı’na teslim edilecek.
Londra’da düzenlenen Farnborough Airshow’da Haber Aero’ya açıklamalarda bulunan Kotil, TUSAŞ geliştirdiği platform hava araçlarının birebir anda çok taraflı olarak ilerlediğini söz ederek, iştirakleri olan TUSAŞ Motor Sanayi AŞ (TEI) Gökbey için geliştirdiği yerli motoru da bu yıl sonuna kadar teslim alacaklarını tabir etti.
Genel Müdür Temel Kotil, son gelişmeler hakkında şu bilgileri verdi:
MMU’nun birincisi F-16 motoruyla teslim edilecek
Türk Havacılık ve Uzay Sanayii (TUSAŞ) olarak biz Ulusal Muharip Uçak Projesi’nde uçak platformundan sorumluyuz. Motorla ilgili olarak devletimiz bir karar verecek, fakat TR Motor diye yüzde 100 payı TUSAŞ’ta olan bir şirketimiz var. Dört yıldan beri motor konusunda çalışıyor. Ön tasarım yapıyor. Biz de Ulusal Muharip Uçak (MMU) için şu an prototip yapıyoruz. Planlamalarımıza nazaran MMU teslimatı 2028’de başlayacak. 2028’de teslim edeceğimiz MMU birinci olarak F-16 motoruyla teslim edilecek. Fakat 2028 için iki tane daha prototip uçak yapıyoruz. 2028’de bitecek olan yerli ve ulusal motorumuz bunlara takılacak. Toplam 16 adet prototip yapmış olacağız ve bunların ikisi yerli motora sahip olacak.
Bir uçak nasıl ulusal olur?
Bir uçağın savunma endüstrinde, askeri alanda ulusal olabilmesi için bunun gerekiyorsa bütün civatasının Türkiye topraklarında yani hükümetin denetiminde olan Türkiye topraklarında yapılması gerekiyor. Her şeyi TUSAŞ’ın yapması gerekmez öbür firmalar da yapabilir. Lisanslı olarak yapabilir, fakat lisanslarda bir sınırlama olmaması gerekiyor. O vakit bir uçak ulusal olur. Onun için Ulusal Muharip Uçak’ın motor dahil her şeyinin ulusal olması gerekiyor.
Motor yapmak neden sıkıntı?
Yabancı basının da üzerinde durduğu en kıymetli husus motor. Motor yapmak zordur. Neden? Sıcak bölgesi bin 400 derecedir. Yakıverir, materyal dayanma sorun oluşur. Lakin TEI’den Mahmut Akşit Hoca ve grubu aslında turboşaft motoru yaptı. O motorun sıcağa dayanan kısımları istenen kalitede değil, daha aşağıda. Turboşaftlar o denli olur zati. Buraya çıkması için o teknolojinin bir kademe daha yükselmesi gerekiyor. Altı yıldan beri TUSAŞ’tayım TEI’deyim. Birinci başladığım vakit TEI’nin çalışmaları hayal görülüyordu. Bu dereceye gelmesine inanılmıyordu, lakin yapıldı. Artık MMU için de yapılacak. Devlet daha şimdi kontratı vermedi, ama bizim şirketimiz önden çalışıyor. MMU’nun motoru için de TR Motor ve TEI çalışıyor. Tahminen öteki teklifler de olacak. İhaleyi Savunma Sanayi Başkanlığı (SSB) yapacak. Ona şu an yorum yapmam gerçek olmaz, lakin biz önden çalışıyoruz.
Gökbey’de teslimatlar başlıyor
Ayrıyeten Gökbey helikopterini bu yıl Jandarma Kuvvetleri’ne ve gelecek yılın başında ambulans olarak Sıhhat Bakanlığı’na teslim edeceğiz. Gökbey’de motoru TEI yaptı. Şimdi Gökbey üzerindeki motor TEI’nin değil, lakin taktığımızda yüzde 100 yerli olacak.
MMU’nun imzası bana nasip oldu
Orjinal MMU projesi 2010 yılında programlandı. Lakin imzası genel müdür olarak bana nasip oldu. 2016 yılında SSB ile imzayı attık. O vakit Sayın Binali Yıldırım Başbakan’dı ve İngiltere Başbakan’ı hanımefendi de buradaydı ve onların huzurunda “En güzel savaş uçağı olacak bu!” dedi. Bunun birinci orjinal kurgusunda jet eğitim uçağı, hücum uçağı gerisinden da Ulusal Muharip Savaş uçağı vardı. Evvel eğitim uçağı değil de Ulusal Muharip Uçak yapılsın diye karar çıkmış. Lakin bu olağan bir şey değildi. İsmail Demir Başkan’ın 2016’da bana birinci dediği şey “Jet eğitim uçağı yapmamız gerekiyor!” Neden? Zira Hürkuş pervaneli bir uçak. Ortada onun bir büyüğünü yapmanız lazım. Ondan sonra savaş uçağı yapabilirsiniz. Bizde Liderim İsmail Bey’in yönlendirmesiyle bu projeyi başlattık. Hürjet şirket kaynaklarıyla finanse edildi ve artık uçmak için gün sayıyor. 18 Mart 2023’te uçmak için gün sayıyor.
Hürkuş’un kokpiti F-35’ten daha hoş
Hürjet küçük bir F-16 aslında. Silah taşıyabiliyor, radar olacak, eğitim uçağı olacak. Gerisinden da Ulusal Muharip Uçak gelecek. Aslında yanlışsız bir iş modeli yapmış olduk. Hürkuş, Hürjet ve MMU sıralaması bize daha süratli muvaffakiyete götürecek. Zira bunun avantajları var. Art geriye çok yakın uzaklıkla Hürküş, Hürjet, MMU yapınca değerli bir deneyim ve kabiliyet kazanılıyor. Hürkuş ve Hürjet’in ana özelliği eğitim uçağı. Bu eğitim uçaklarını birbirine bağlayınca, savaş uçağı eğitimi de olunca hakikaten pilotaj açısından birbirini destekliyor. Hürkuş’un kokpitine oturduğunuzda daha çok ekipman var. Hürjet’inkinde daha az var. MMU’da da daha az. Zira yeni teknolojiler geliyor. Dokunmatik ekranlar var. Gençler artık tabletlerle iş yapıyor. Bizim mühendislerimizde tabletçi olduğu için yeni kuşak teknolojileri süratli adapte oluyoruz. Kokpitteki ekranlarda ise art geriye üç kat ekran kullanılıyor. Biri körelirse başkası geliyor. Öbürü körelirse oburu geliyor. Onları bir cam modülü olarak görmeyin. Ayrıyeten şu an uçuşlarını yapan Hürkuş kokpiti, F-35’inkinden daha hoş. Zira daha sonra yapıldı.
F-16 projesini güzel değerlendiremedik
T129 Atak helikopterimiz çok başarılı bir proje. Biz onu bugünkü ismi Leonardo Helikopter olan AgustaWestland’tan almıştık. O azaman ismi A-129 olarak geçiyordu. Bizimkinin ismi ise T129 oldu. Atak’ın aviyoniklerini Aselsan, silah sistemlerini Roketsan yaptı. Yani özgün AgustaWestland’ın yani Leonarda Helikopter’in helikopteri üzere değil. O 3,5 ton taşıyor, başkası 5 ton taşıyor. Çok farklı bir şey. Lisansı da bizim ve biz üretiyoruz. Türk olarak da çok değerli dokunuş yaptık ona. Her bir proje öğretir. Artık Türkiye’nin şunu çok güzel bilmesi gerekiyor. Bir eseri lisans altında yapmanız gerekebilir. Turgut Özal’ın teşebbüsleriyle Türkiye F-16’yı lisans altında yaptı. Lakin devam edilmesi lazımken, kurulan grupların tıpkı halde korunması gerekirken F-16’da o denli bir talihimiz olmadı. Bir vakitler Türkiye’sinde bunlar yaşandı. F-16’nın takımı proje bitince dağıldı. Mühendisler ve teknisyenler devam edemedi. Münasebetiyle F-16 sonrası biz kendi uçağımızı yapabilme opsiyonumuzu kaybettik.
Atak helikopterinde F-16 kusuruna düşmedik
F-16 projesinde yaşanan yanılgıyı Atak’ta tekrarlamadık. Atak’ın ardından bize ‘Gökbey’ diye bir proje verildi. Genel gaye helikopteri. İsmini Cumhurbaşkanımız koydu. 12 kişilik helikopter yaptık. Atak takımı buraya geldi. Kıymetli bir işe soyundular. Birinci sefer bu türlü bir şey yapacağımız için bizlere kuşkuyla bakanlar oldu. İnsan boyutu kadar bir şafta 1.600 – 3.200 beygirlik bir güç veriyorsunuz. O şaft zirvesinde beş tane pervaneyi döndürüyor. Vahim formda havayı yere yanlışsız püskürtüyor. Bu durağan konumdan çıkabilir, titreşim olabilir. Her türlü ıstıraba açık bir yapı. Lakin birincimiz oldu, yaptık, uçurduk hiç bir sorun çıkmadı. Gökbey’in birinci uçuşunu hatırlıyorum. Hepimiz tek tek ağlamıştık.
Atakların ulusal motoru da geliyor
Atak-II geliyor. Öteki versiyonlar da gelecek. Gökbey’in silahlı versiyonu gelecek. Yakında sürpriz yapacağız. Atak’lara ulusal motor ise teknik sebeplerden ötürü sonradan gelecek, zira yepyeniliği TUSAŞ’da değil. Biraz uğraşmamız gerekiyor. Biz öbür Atak’lar da getiririz merak etmeyin. Mesela Atak-II. Değerli olan transmission güç sistemi. Uçuş denetim sistemi için ASELSAN var. Atak’ta var Gökbey’de var. Atak-II’de iki bin 500 ve 5 bin beygirlik iki tane motor var üzerinde. Bunlar daha sonra yükseltilecek ve 6 bin beygir olacak. Bu geminin motoru demek oluyor. Taşıyacağı yük 11 ton olacak. O da 18 Mart’ta uçacak. Ondan sonra onun bir de yolcu versiyonunu yapacağız 21 kişi taşıyacak.
Takımım on numara
TUSAŞ üst üste koyarak gidiyor. Basamakları tek tek çıkıyoruz, lakin başka firmalardan süratli çıkıyoruz. Aramızdaki fark bu. Bir proje bitince öbür projeye geçiyoruz. Helikopterde Dr. Mehmet Demiroğlu, Genel Müdür Yardımcımız. Hürjet’te, Hürkuş’ta Genel Müdür Yardımcısı Prof. Dr. Atilla Doğan. MMU’da Genel Müdür Yardımcısı Dr. Uğur Güçlü. İHA sistemlerini Genel Müdür Yardımcısı Dr. Ömer Yıldız, uyduda Genel Müdür Yardımcısı Dr. Selman Nas ve merkezde üretimden sorumla genel müdür yardımcımız Prof. Dr. Fahrettin Öztürk var. Ekibim on numara. Hepsi vazifesini muvaffakiyetle götürüyor. Hepsine teşekkür ediyorum.
Benim bir öteki şapkamda Savunma Sanayi İhracatçılar Birliği (SSI) şu anda dolarda yüzde 40 ihracat artışı var. İhtilal bu aslında. Türkiye’ye şu an talep çok yüksek. Biz de şirket olarak bunu yerine getirmeye çalışıyoruz. Bir taraftan özgün eser çıkarıp olanların da serisini, sayısını artırarak yapıyoruz. En hoş günlerimizi yaşıyoruz.
Küresele çıkmadan savunma sanayi olmaz
Türkiye içinde savunma sanayi olmaz. Her bir savunma sanayi şirketi küresele çıkmak zorunda. Benim müşteri maksadım dünyadır. İnsan kaynağım dünyadır. Teknoloji kaynağım dünyadır. Malezya’da mühendislerimiz var. Neden Malezya? Zira bu ülke elektronikte çok düzgün. Dünya elektronik ihracatının yanılmıyorsam yüzde 13’ünü yapıyor. Münasebetiyle çok fecî insan altyapısı var. Malezya uçak yapmıyor. Biz oraya mühendislik ofisi açınca uçak projemi götürüyoruz. Onlar da kendi teknolojilerini getiriyorlar. Pakistan’da varız mesela. Biz bütün dünyanın insan kaynaklarını kullanıyoruz ve kullanacağız. Dünyada artık savunma sanayi tarafında bizi tanıyorlar. Türkiye’yi tanıyorlar. Bu her ülke için geçerli. Ancak daha çok üretmemiz gerekiyor, ona çaba ediyoruz.
Bizim yurt dışında devlet büyükleriyle de birtakım pazarlıklarımız oluyor. Devlet büyükleri bizimle vakit pazarlığı yapıyorlar. “İki ay erken ver” diyorlar. Bu demek ki daha çok çalışmamız lazım. 18 Mart 2023 amacımız çok değerli. Önümüzdeki beş yıl çok can alan yıllar olacak. Dünyada savunma sanayi alanında kimi konuşuyorlarsa bizi de konuşacaklar.”