Daire fiyatları uçtu. Minimum fiyat 5 bin 500 TL oldu fakat hâlâ açlık hududunun bile altında. Sonuçta Türkiye’de çalışanların yarısını oluşturan minimum ücretliler, hatta biraz üstünde alan büyük çoğunluk mesken sahibi olmayı hayal dahi edemiyor. Bu mevzuda 40 yıla yakın vakittir baş yoran Mimar Semih Akşeker’in ortaya koyduğu datalar her şeye karşın umut verici: “Türkiye’nin herkese yetecek yeri de var. Bugünkü en berbat kurallarda bile birkaç yüz bin liraya mütevazı 1-2 katlı meskenler yapmak mümkün.”
Son bilgilere nazaran İstanbul’da bir daire fiyatının ortalama 1 milyon lirayı aştığı açıklandı. Dün Cumhurbaşkanı ve AKP Genel Lideri Erdoğan’ın duyurduğu artırımla minimum fiyat 5 bin 500 lira oldu.
Kaba bir hesapla bir çalışanın 18 yıldan fazla maaşına hiç dokunmadan tasarruf etmesi gerekiyor. Diyelim ki yarı fiyatına bir daire buldu, en az 10 yıl yemeden içmeden borç ödemesi kaide.
Türkiye’de çalışanların yarısının minimum fiyatlı, kıymetli bir kısmının da minimum fiyata yakın para kazandığı gözden kaçmasın. Türkiye’de insanların aşağı üst yarısı da kiracı…
Peki bu beşerler mesken sahibi olamayacak mı?
Aslında bu mümkün, hem de müstakil konutlarla bunu başarmak mümkün. İnsanoğlu binlerce yıl kendi meskenini taştan, ahşaptan, kerpiçten, tuğladan kendisi yapmış. Hem de genel algının bilakis, yalnızca 50 yıllık ömrü olan betonarmeden kat kat daha sağlam ve uzun ömürlü meskenler inşa etmiş. Binlerce yıllık taş binalar, yüzlerce yıllık ahşap, kerpiç meskenler hâlâ dimdik ayakta.
Hatta daha çarpıcı olan bu meskenlerin betonarmeden çok daha ucuza malolması. O vakit Türkiye’de beşerler müstakil meskenlerde neden oturamıyor. Bu mevzuda 40 yıla yakın müddettir baş yoran Mimar Semih Akşeker’in kapısını çaldık.
Bu yazıda hem Akşeker’in SÖZCÜ’nün sorularına verdiği yanıtları bulacaksınız, hem de kitaplarındaki çarpıcı ayrıntıları okuyacaksınız.
Sonuçta bu yazıyı bitirdikten sonra, hem betonarme bir apartmanda yaşamanın ağır bedellerinin farkına varacaksınız, hem de müstakil bir mesken inşa etmenin düşündüğünüzden daha kolay olabileceğini göreceksiniz. En azından hayal etmeye başlayacaksınız.
İşte Semih Akşeker’in anlattıkları:
“Mutlu Ev” isimli kitabınızda müstakil konutlar hakkında ilgi cazip bilgiler var. Müstakil konut konusunda niye bu kadar duruyorsunuz?
Bu bahse tesadüfen ya da durduk yerde girmiş değilim. Geçmişte farklı kurumlar muhtemelen farklı münasebetlerle halka “-müstakil meskende mi yoksa apartmanda mı oturmak isterseniz?” formunda sorular yöneltiyorlardı.
Mesleğim icabı bu anketleri yakından takip ediyordum ve halkın bahçeli müstakil konutlara yönelik bir isteği ve yönelimi olduğunu görüyordum. Ayrıyeten mevzu hakkında yazılmış fakat yayınlanmamış master ve doktora tezlerini de okuyordum.
Ev konusuna böylelikle girmiş oldum. Bir röportajda her şeyi aktarmam mümkün değil elbette. Lakin ortadan geçen çok yıla karşın halkın müstakil meskenlere yönelik ilgisinin hâlâ devam ettiğini görüyorum. 28 yıl ortayla yapılan şu iki anket bunu gösteriyor.
“HERKESE MÜSTAKİL MESKEN YAPACAK KADAR YERİMİZ VAR”
Bu bahis her açıldığında bu kadar beşere yetecek arsa bulunamayacağı argümanı ortaya atılıyor. Her aileye müstakil konut yeri vermek mümkün müdür?
Öncelikle şunu açıklığa kavuşturayım. Ben her aile müstakil meskende otursun demiyorum. İsteyen apartmanda isteyen müstakil konutta oturabilir. Ben yalnızca “müstakil mesken yaparsak arsa yetmez, altyapı maliyeti yüksek olur” üzere itiraz ve telaşların yersiz olduğunu ortaya koymak istedim ve bunu hesaplarla ortaya koydum.
Bir sefer daha tekrar edelim, her aileye müstakil konut yetecek kadar yerimiz var. Lakin arsa probleminde rasyonel hareket etmek mecburiyetindeyiz. Arsa konusu bir hesap kitap işidir. Artık bir konut için (bir çok belediyede yürürlükteki imar yönetmeliklerinde olduğu gibi) her aileye 1 dönüm (1000 metrekare) ya da buna yakın büyüklerde arsa planlarsak işte o vakit sahiden arsa yetmeyebilir. Bu işin oluru nedir ya da ülkü arsa büyüklüğü ne olmalıdır diye sorulursa eski deneyimlere bakmayı öneririm.
Bir örnek olması için size merhum dedemin Bursa’daki meskeninin fotoğrafını göstereyim. Ölçüleri şahsen kendim almıştım. Bakınız bu konutun taban katı 4×11=44 metrekare olup ayrıyeten 4×4=16 metrekarelik küçük bir bahçesi de vardır. Görüleceği üzere konut ve bahçe birlikte arsa toplam alanı 60 metrekaredir.
Osmanlı kentlerinde merkezi semtlerde emlak umumiyetle bu ölçülerdeydi. Bununla birlikte konut iki katlı ve çıkmalı yapıldığında kullanım alanı 100-120 metrekarelere kadar büyüyordu. Bu optimum büyüklük aslında Türk Konutu’nun bin yıllık uzun erimli birikiminin bir sonucu ortaya çıkmıştır. Günümüzde birine 60 metrekare arsa teklif etseniz kümes mi yapacağım diye kabul etmez. Ancak eski kentlerde arsa büyüklükleri böyleydi.
AVRUPA VE AMERİKA’DA MÜSTAKİL MESKEN ORANI YÜZDE 90’LARA ÇIKIYOR
Diğer ülkelerde durum nasıl?
Avrupa ve Amerika’da müstakil konut oranları ülkelere nazaran yüzde 70-90 ortasında değişiklik gösteriyor. 90’lı yıllarda Avrupa’da çalıştığım yıllarda bunu gözlemleme imkânım olmuştu. Amerika’da ise halkın ekserisi müstakil konutlarda otururken yalnızca dar gelirliler çok katlı apartmanlarda oturuyor.
Amerika apartmanlar konusunda farklı deneyimler yaşamış bir ülke. Bir örnek de bu ülkeden vereyim. 1954 yılında Missouri eyaleti St. Louise kentinde Pruitt Igoe isimli toplu-konut sitesi yapılmıştı. Lakin burada 15-20 yılda yaşananlar ve yarattığı aksilikler nedeniyle tüm bloklar ortak bir kararla 1972’de dinamitlenerek yıkılmıştır. Prut Igoe ve gibisi çok sayıda toplu-konut deneyimi Amerika’yı sonraki yıllarda yeni konut tercihleri konusunda yönlendirici bir tesiri olmuştur.
Prut Igoe Toplu-Konutlarının yıkım anı.
AVRUPA’DA TOPLU KONUTLAR YIKILIYOR
Avrupa’da da misal örnekler var mı, Avrupa’da durum nedir?
Elbette. Avrupa, sanayi ihtilali ve onun neden olduğu göçler ve apartmanlaşmanın ortaya çıktığı birinci kıta. Ancak Avrupa’da yıllar içerisinde kurallar değiştiği ve güzelleştiği için 60’lı yıllarda İngiltere ve Fransa’da halkın konut tercihlerinin belirlenmesi tarafında çeşitli anket ve araştırmalar yapılmaya başlanıyor. Anketlerde halkın müstakil meskenleri tercih etmesi üzerine birçok yerde toplu-konut blokları yıkılıyor ve yerine müstakil konutlar yapılıyor.
Avrupa’da yakın tarihlerde yapılmış müstakil evler
‘TÜRKİYE’DE NÜFUS YOĞUNLUĞU DAHA AZ’
Gelelim Türkiye’ye… Neden bu dönüşümü sağlayamıyoruz?
Ülkemizde müstakil mesken konusuna itirazlar umumiyetle “arsa yetmez”, “maliyetli olur” üzere birkaç noktada toplanıyor. Halbuki ülkemiz müstakil konutların yaygın olduğu Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında nüfus yoğunluğu en az olan ülkelerden biri. 10-15 yıl evvel yaptığım tabloyu yenileştirerek tekrar vereyim.
Almanya’nın nüfus yoğunluğu ülkemizden 2 kat, Hollanda’nın 4 kat daha fazla olmasına karşın onlar müstakil mesken yapmaya devam ederken biz hâlâ toplu-konutlar üretmeye devam ediyoruz. Burada mevzunun arazi problemi olmadığını söz etmekle yetinelim.
‘DEVLET ARSA ÜRETMEYE ODAKLANMALI’
Bir teklifiniz var mı?
Öneride bulunmanın kimseye bir faydası olmasa da yeniden de diye birkaç şey söyleyebilirim. Bugün konut fiyatları malumunuz. 2+1 daireler 1-2 milyon, hatta birtakım semtlerde 5-10 milyon lira.
Alt-orta gelirlilerin bu daireleri satın almaları mümkün değil. Ayrıntılara girmeksizin uzun vadede tahlil teklifim şudur. Devlet konut üretiminden çıkmalı, yalnızca arsa ve altyapı üretmeye odaklanmalıdır. Emlak üretildikçe evvel evsiz, kiracı ve yeni evlenen çiftlere verilerek bu iş başlatılabilir.
’30-40 YILDA FARKLI BİR TÜRKİYE ŞEKİLLENİR’
Böylece 30-40 yıllık bir süreçte değişik bir Türkiye şekillenecektir. Lakin arsa mülkiyeti devlette kalmalı, halka yalnızca oturum hakkı verilmelidir. Yani arsa satılamamalıdır. Halk kendi imkânlarıyla bu yerde kendi konutunu yapmalıdır. Bugünkü en makûs koşullarda bile birkaç yüz bin liraya mütevazı 1-2 katlı meskenler yapmak mümkündür.
‘YER TUTAN YURT TUTAR’
Son olarak ek etmek istediğiniz bir şey var mı?
Son olarak geçmişte âlâ anlatamadığım ya da gereğince vurgulayamadığım kıymetli bir detay daha var. O da şu. Ben müstakil konut sıkıntısında öncelikle “ev”i değil “yer”i önemsiyorum. Konut sorununda bir “yer”e yani bir yere sahip olmak “ev”in kendisinden daha kıymetlidir. Çünkü konutlar yıllar içinde eskir yıkılabilir, çürük yapıldıysa yeniden yıkılır, sonra tekrar tekrar yapılır.
Bunlar değerli değildir. Hiç bir bina zati sonsuza kadar yaşayamaz. Fakat meskenler yıkılsa bile yer/arsa bâkidir. Konut “geçici olan”dır, yer “kalıcı olan”dır. Ben kalıcı olanın daha değerli olduğunu düşünüyorum. Her ailenin bir konuta değil bir yere sahip olması ayrıyeten ülkenin geleceği ve bağımsızlığı açısından hayati derecede değerlidir. Yer tutan yurt fiyat.
Mimar Semih Akşeker
Semiş Akşeker’den çarpıcı notlar:
1955’TE BAŞLADI: 1955 yılında çıkartılan kat mülkiyeti kanunundan sonra ülkemiz büyük bir betonlaşma, tahrip, yıkım ve talan hadisesine sahne oldu..
İMAR PLANLARINDA RÜŞVET, YOLSUZLUK: İmar planlarının günlük hatta saatlik kararlarla değişebildiğini gördük, görüyoruz. Şeytanın bile aklına gelmeyecek oyunlarla bir grup plan tadilleri, yeşil alanların imara açılmaları, inşaat katsayılarının artırılması ile rüşvet ve yolsuzluk üzere birçok yeni ahlaksızlıklar ortaya çıktı.
ÖLÜM GÖSTERİLDİ, HASTALIĞA RAZI EDİLDİ: Kentsel dönüşümde, vatandaş gecekondularından her şeyin daha hoş olacağı vaadleriyle çıkarılmış, 11-12 katlı apartmanlardan birer daireye razı edilmiştir. Tabiri caizse mevt gösterilmiş, hastalığa razı edildi.
GECEKONDULAR DAHA BAŞARILI: Gecekondular az katlı, müstakil ve bahçeli oluşları, insani ölçekleri ile çok katlı apartmanlarla mukayese edilemeyecek derecede daha başarılı yapılardır. Devlet bu beşerler için yeni modern! apartmanlar yapmak yerine daha az masraflarla kendi meskenlerini yenilemelerine yardımcı olsa daha yeterli olmaz mı?
DEPREM VE APARTMAN, ATEŞLE BARUT ÜZERE: Türkiye, Japonya ve İran’dan sonra en çok sarsıntı olan 3. ülkedir. Sarsıntı ve apartman ateşle barut üzeredir.
MÜSTAKİL MESKENLERİN KAPLAYACAĞI ALAN YÜZDE 0,5: 2011 datalarına nazaran Türkiye’de yaklaşık 17.5 milyon aile yaşamaktadır. Her aile için kent merkezlerinde yaklaşık 100 metrekare ve merkezden uzaklaştıkça 300 metrekare parseller ayrıldığını düşünülerek hesaplandığında 3 bin 500 kilometrekare eder. Bu 779 bin kilometrekarelik Türkiye toprağının yüzde yarımı kadardır.
ÇİMENTO MALİYETİNİN YÜZDE 55’İ GÜÇ: Ülkemizde inşaatların büyük bir kısmı yanlış bir tercihle betonarme yapılmaktadır. Beton ve çimento üretimi global iklim değişiminde önemli hisse sahibidir. Önümüzdeki birkaç sene içinde Avrupa’da konutlar büsbütün karbonsuz gereçlerle üretilmeye başlanacaktır.