Tabii ki her olayda olduğu üzere ön planda olan olayın magazin boyutuydu. Meğer bir karar vericinin, iş yaptığı bir firmanın çalışanı ile tipi ne olursa olsun yakın münasebete girmesi “çıkar çatışması”dır. İş etiği istikametinden problemli bir durumdur ve asıl keder edilmesi gereken budur. Odatv Güvenlik Danışmanı Feramuz Erdin yazdı.
HER KURUMUN ABC’Sİ VARDIR
ABC – Anti Bribery and Corruption tüm kurumsal yapılarda rüşvet ve yolsuzlukla çaba prensiplerini belirleyen kozmik etik kuralların genel ismidir. ABC ismi ile anılması şuurlu olup, kurumsal etiğin alfabesi manasında da kullanılır.
İster kamu isterse özel dal kuruluşu olsun burada yaşanan rüşvet ve yolsuzluk olayları iş akdinin ağır ihlali olarak kıymetlendirilir. Rüşvet almak ve vermek ayrıyeten Türk Ceza Kanunu’na nazaran de cürüm olup, hem rüşvet alan hem de rüşvet veren için mahpus cezaları ön görülmüştür.
“Çıkar çatışması” ise bir işle ilgili yapılan harcamalarda karar verici pozisyonda olan birisinin, iş yaptığı şahıslar yahut kendi akrabaları ile akıllarda soru işareti yaratacak formda yakın bağlara girmesidir.
Mesela ortalarında evlilik bağı olmasa bile uzun periyodik ilgi yaşayan taraflar yahut kardeşler, iki farklı kurumda tesirli vazifelerde ise bu iki kurumun birbiri ile ticari münasebette bulunması “çıkar çatışması” riski doğuracağı için o ticaret ya hiç yapılmaz ya da çok mecburî ise muhakkak kurallar ve sıkı kontrol altında yapılır.
DENGE VE DENETLEME SİSTEMLERİ ETKİSİZ
Devlette istikrar ve denetlemeyi sağlayan kurumlar ile sistemlerin zayıflaması, mevcut olanların da 20 yıldır karar süren bir iktidara yakın ellerde bulunması doğal olarak sisteme ziyan verdi. Başka yandan da bir devir devlete çengel atan paralel yapılar, halkın genel huzur ve refahı yerine kendi gayeleri doğrultusunda çalıştı. Yapılan işe alım, kontrol ve soruşturmalar da bu çerçevede manipüle edildi. Tüm bunlar olurken devleti ve devlet hazinesini muhafazası gereken düzenekler gereği üzere çalışmadı.
Şimdi bile gün geçmiyor ki kıymetli bir vazifedeki bir kamu görevlisinin, bulunduğu makamla menfaat bağı olan diğer bir beşerle yakın bağlantısı ortaya çıkmasın?
Bazı bakanlar, yargıçlar, savcılar, kolluk yöneticileri, kurum müdürleri ve dahi harcama yetkisi kullanan kimi kurum yöneticilerinin, süfli oldukları daha sonra ortaya çıkan şahıslar ile en azından uzunluk boy fotoğrafları ile özel yazışmaları gün geliyor ortalığa saçılıyor.
Sanırım buradaki genel yanılgı, o ilgi, iltifat ve prestijin kişinin şahsına değil de o anlık işgal ettiği koltuğa olduğunun farkına varılmamasıdır?
HIRSIZLIK SEBEBİ NE OLURSA OLSUN HIRSIZLIKTIR
Dönemindeki rüşvet ve yolsuzluk çarkı yüzünden devletten aylarca maaşını alamayan 16. yüzyıl Divan şairlerinden Fuzuli durumu şöyle anlatmıştır:
Selam verdim, rüşvet değildir diye almadılar
Hüküm gösterdim, kararsızdır deyip, saymadılar
Kamudaki yolsuzluk ve rüşvet aslında kamu hazinesinin ya da tanınan tabirle Beyt’ül Mal’ın onu korumakla sorumlu olanlar tarafından yağmalanmasından diğer bir şey değildir.
Böylelikle kamu parası bir kişinin ferdî servetine dönüşürken, öbür yandan da buradaki “tüyü bitmedik yetimin hakkı” azalır. Kamu hizmetlerinin kalitesi bozulur, vatandaş devletten beklediği hizmetleri ya hiç alamaz ya da eksik olarak alır ve nihayetinde de Fuzuli’nin düştüğü duruma düşer.
Bunu engellemek için de öncelikle siyaset ve bürokrasinin bir kısmında bulunan devlet hazinesini ganimet görme hastalığını kırmak gerekiyor. Hazine, kimliğine bakılmaksızın herkesin içine para attığı bir kumbara üzeredir. Ortak maldır ve onda herkesin hakkı vardır.
Hangi şanlı maksat için yapılırsa yapılsın hırsızlık hırsızlıktır. Soru çalmak, hak yemek, para çalmak sonuçta birebir yere çıkar: Ahlaksızlık! Hele ki bunları din ismine yaptığını beyan ederek hem kendini hem de etrafındakileri kandıranlar, bu kere yalnızca millete değil bir de Allah’a hesap vermek durumundadırlar.
Beyt’ül Mal onu kullananlar için bir ganimet değil, yalnızca kamu hizmetlerinde ve adaletle kullanılmak üzere dolaylı ve dolaysız vergilerle toplanmış olan herkese ilişkin paradır. Tersine; kendi maaşlarını dahi içinden aldıkları bu paradan harcama yapanlar hem yasal hem de ahlaki sorumluluk taşımak zorundadır.
Taşımayanlar içinse, zararın çok büyümeden fark edilebilmesi için denetim sistemleri daima devrede olmalıdır.
‘AYRANIM EKŞİ’ DİYEN YOK
Özelikle direkt isimli soruşturma gerektirmeyen bahislerde kurum içinde yapılan inceleme ve soruşturmalar konusunda vatandaşta bir güvensizlik olduğu görülüyor. Bu soruşturmaların kimilerinin en uygun ihtimalle “kol kırılır, yen içinde kalır” mantığı ile örtbas edildiği düşünülüyor.
Tabii burada “geçmişte faaliyette bulunan paralel yapıların soruşturmalarda tesiri neydi”, “bu paralel yapılar bugün de aktif mi” üzere sorulara yanıt bulunması da gerekiyor?
Bir de bugün kamu idaresinde gelinen noktada, kimseye hesap vermek istememe, olumsuz durumları gizleme ve kabul etmeme üzere bir davranış kalıbı ortaya çıkmıştır.
Bir bakıyorsunuz bir olayda ihmalden ötürü onlarca insan hayatını kaybediyor lakin yetkililerce açıklamalar “ama onlar da hoş öldüler” kıvamında yapılıyor. Halbuki (varsa) sorumluların bulunup cezalandırılması, o olaydan ders çıkarılarak bir daha asla yaşanmaması için önlemler alınmasını sağlamak o yöneticilerin asli misyonu.
Hele ki dönemsel raporlara yahut meydana gelen olumsuz olaylar karşısında yapılan açıklamalara bakılırsa kamuda işler %100 yolunda gitmektedir!
O vakit bu kadar vatandaş çeşitli hususlarda nasıl bu kadar mağdur oluyor, onu bir çözmek lazım?
Gerçi en son artırımlar konusunda Allah’ı sorumlu tutan Diyanet fetvasından sonra, bu işin sorumluluğunun da kime yükleneceği az – çok aşikâr olmuş durumdadır.
HALKA HESAP VERME KÜLTÜRÜ GELMELİ
Öncelikle devletin yaptığı her kuruş harcamanın vatandaşın cebinden çıktığı, boğazından keserek devlete vergi olarak ödendiği konusunda hem fikir olmalıyız. Kamuda olması gerektiği üzere vatandaşta da bu demokrasi şuuru yerleşmiş olmalıdır.
O sebeple de vatandaş hem merkezi hem de mahallî idare harcamalarını denetlemede birinci derecede yetkilidir. Ulusal güvenlik ve istihbarat hususları haricinde hiçbir mevzuya “gizlilik” atfedilmesi yanlışsız değildir. Halbuki bugün yaşadığımız yerdeki kabahat istatistiklerine dahi ulaşamamaktayız! Hâlbuki birçok özel kuruluş güvenlik yapılanmalarını bu bilgiler ışığında kurmak ister.
Açıklanan kurumsal ilerleme raporlarının birçoğu ise maalesef kamuoyunu etkilemek yahut yönlendirmek hedeflidir. Halbuki içinde bütçe verimliliğinin 5N1K sorularına karşılık olarak yer verilmediği tüm raporlar yalnızca kâğıt modülünden ibarettir.
Hazinedeki paranın ne münasebetle, ne işlere ve kimlere harcandığının tüm kamu harcamalarında açık açık belirtilmesi bir lütuf değil, demokratik bir gerekliliktir.
Feramuz Erdin
Feramuz Erdin 1992 -2007 yılları ortasında Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde çeşitli ünitelerde misyon yaptı.
2007-2020 yılları ortasında çok uluslu kurumsal şirketlerde profesyonel güvenlik yöneticiliği vazifelerinde bulundu.
Halen kurumsal ve ferdî güvenlik, acil durum ve kriz idaresi danışmanlığı yapmaktadır.