İstanbul’un fethiyle birlikte kentte inşa edilen cami, medrese ve çeşmelerin büyük çoğunluğu bugün kayıp. Ecdat mirasını korumak için yola çıkan İstanbul Etraf, Kültür ve Tarihi Yapıtları Muhafaza Derneği (İSTED) 2006 yılından bu yana dijital ortama aktarılan 10 bini aşkın belgeyi tek tek inceledi. Bu çalışmalar sonunda 310’u Fatih ilçesinde olmak üzere İstanbul genelinde toplam 400 cami ve medresenin yok olduğu tespit edildi. Bu cami ve medreselerden 130’u tescil edildi. Birtakım mescitlerin projeleri çizilirken 90’a yakın cami ise imar planlarına yine işlendi. Derneğin teşebbüsleriyle şu ana kadar 22 cami ve medrese tekrar ihya edildi.
10 BİN DİJİTAL KAYIT İNCELENDİ
İSTED Lideri Dr. Erhan Sarışın, hem derneğin değişik kuruluş öyküsünü, hem de tarihi mescitleri ihya etmek için yaptıkları titiz çalışmayı Yeni Şafak’a anlattı. “Dernek olarak yok edilen tarihi mirasımızı ortaya çıkarmaya çalışıyoruz. Birinci olarak mescitlerden başladık, zira bu mescitlerin Allah’ın konutu ve her biri aslında Kabe’nin şubesi” diyen Şarışın, 10 bini aşkın dijital kayıttan mescitleri tek tek tespit ederek belediyelere başvurduklarını söyledi.
BİR MESCİTLE YOLA ÇIKTILAR
Sarışın satır başları ile şunları kaydetti: “Görev yaptığım kurumun yayında bir çöplük vardı, burayı temizlettim, çim yaptırmaya kalktım. Resmi kurumlar müsaade vermedi. Ancak biz çalışmaya devam ettik. 1.5 metre kazıldıktan sonra caminin temelleri gün yüzüne çıktı. Caminin kalıntıları kazdıkça ortaya çıktı, sonra biz bu camiyi inşa ettik. Birinci camiyi bu türlü bitirdik. Daha sonra da derneği kurduk.
YIK CAMİYİ DİK HEYKELİ
Pek çok cami, Osmanlı’nın son periyodu ile CHP periyodunda yıkılmış. Yıkılan mescitlerin yerine adeta ruhsal savaş niteliğinde bir uygulama yaparak heykel dikmişler, gazino açmışlar. Şu an elimizde 10 terabayta varan bilgi var. Haritaları, bilgileri bu formda dosyalıyoruz. Mesela bir mescitle ilgili 100 civarında bilgi birikince Anıtlar Kurulu’na gidip başvuruyoruz. Camiyi tescil ettiriyoruz, sonra belediyeye imar planına işletiyoruz. En son projeyi çizdirerek bir hayırseverin dayanağıyla camiyi ayağa kaldırıyoruz.
AJANLAR KAYNAK OLDU
İstanbul’a ilişkin eski fotoğraflar bu süreçte epey kıymetli kaynak oldu. Fransızlar, Ruslar, İngilizler o periyot ajanlık faaliyeti kapsamında İstanbul’un pek çok değerli noktasını fotoğraflamış. Burada yapılan aslında bir hainlik, ancak biz o fotoğrafları elde edince, parseli dahi silinen mescitlerin imgelerini tespit ettik. Hiç beklemediğimiz ayrıntıları yakaladık. Mesela bizim bir arkadaş, çocuğunun okuduğu okulda evvelden bir cami olduğunu duymuş, bizimle irtibata geçti. Eski haritalarda minare kalıntısı olarak geçen bir ibare olduğunu söyledim, bu husus bu türlü kaldı. 8 ayı aşkın mühlet arşiv tarayıp bu mescitle ilgili bilgi aradık.
BİR FOTOĞRAF BİR CAMİ
En son ajanlık faaliyeti için Galata Kulesi’nden çekilen bir fotoğrafta caminin çok net imajını elde ettik. Daha sonra tıpkı caminin Beyazıt’tan çekilen fotoğraflarını elde ettik. Değişik yıllara ilişkin fotoğrafları bulunca silüeti yakaladık. Mesela Garipçe Kalesi’nin içinde bir öbür cami yer alıyor, bu cami de Fransızların ajanlık faaliyeti için çektiği fotoğraflarla tespit edildi. Biz bunu Anıtlar Kurulu’na tescil ettirmeye çalıştığımızda kabul etmediler. Fotoğrafların Fransa’nın arşivinde yer alıp almadığını yani özgün mi değil mi bunun sorgulanmasını istediler. Görüşmeler yaptık, Galatasaray Üniversitesi’nden Fransızca bilen bir arkadaşla görüştük. Yapılan çalışmalarla Fransız arşivinde bu fotoğrafların yer aldığına dair rapor aldık. Anıtlar Konseyi bu rapordan sonra camiyi tescil etti.”
CAMİLERE TAPU OYUNU
Erhan Sarışın, birtakım mescitlerin tapuda silindiğini anlattı: “Bazı mescitlere ilişkin her türlü bilgi, doküman ve fotoğrafları temin ediyoruz, bir bakıyoruz ki tapuda tescil dışı alan haline getirip kadastral boşluk olarak bırakmışlar. Yani hiçbir maliki yok, parselin sahibi Hazine değil, belediye değil, kimseye ilişkin değil. Hem camiyi yıkmışlar hem de parselleri yok etmişler. Biz mescitlerin olduğunu ispat etmeye işte bu parsellerden başlıyoruz. Şu ana kadar 10’dan fazla mescitte bu sıkıntıyla karşılaştık. Tophane’de Dayezade Yusuf Efendi Mescidi ve hamamı var. Harabeleri duruyor lakin parselleri yok kadastral boşluk var.. Üsküdar’daki Adliye Cami’de kadastral boşluk olan mescitlerden biri”