Dünyada 27 jenerasyonunun en renkli sanatkarlarından biri olan ve Endülüs toprağının rahmeti sayılan Federico Garcia Lorca’nın, günümüze kalmış ender satırlarından biridir; “… Ölürsem açık bırakın balkonu; çocuk portakal yesin, orakçı ekin biçsin.” der şiirinde..
Bir aydın’ın, mevti sonrası için dilediği iki satır bile beşere ve topluma verdiği pahası çok derin anlatır..
Salvador Kısmı ile birlikte yüzyılın en büyük iki İspanyol sanatkarından biri sayılan Lorca, yalnızca aydın ve sosyalist olduğu için değil, eşcinsel olduğu için de Katolik Kilisesi tarafından gaye tahtasına oturtulup, İspanyol ve Franco faşizmine yem yapıldı.
Şiirin, siyasetin ve ahlakın çağdaş savunucusu olan Lorca, 86 yıl evvel bugün kurşuna dizilerek tarihe kaldı. İspanya İç Savaşında Cumhuriyetçiler ve Halk Cephesi ile kıyasıya hesaplaşan Franco rejiminin birinci 15 yılında kaybolan; yani kendisinden bir daha haber alınamayan şahısların sayısı ise yaklaşık 120.000 olarak belirlendi. Ne yazık ki ünlü şair de bu sayıya dahil.
İspanyol ve Dünya Tiyatrosunun, hem politik kimliğinden hem de yapıtlarındaki çarpıcılığından ötürü baş tacı ettiği F. Garcia Lorca, hukuk fakültesini terk ederek; edebiyat, müzik ve fotoğraf alanında yetkinleşmeyi tercih eden, kendisini memleketler arası bir kalem haline getirecek olan tiyatroya uzanan yolda uzun müddet amatör işler yaptı. İspanya’da Cumhuriyet kurulduktan sonra tam manasıyla tiyatroya yönelen sanatçı; önce’ ‘La Barraca” isimli bir öğrenci topluluğunun başına geçerek Ulusal Eğitim Bakanlığı’nın mali dayanağıyla 1932’den 1935’e kadar klasik tiyatro başyapıtlarını, eğitimsiz emekçi ve köylülere tanıttı.
Lorca, bu topluluğun kuruculuğundan, müziklerine; turnelerinden eğitimine kadar her alanda amatör öğrencilerle yürüttüğü çalışmalar sırasındaki esin kaynaklarını bir birikim haline getirmeyi becererek, bugün Dünya Tiyatro Tarihinin en düzgünleri ortasında yerini alan üç değerli tragedyasını yarattı; Yerma, Kanlı Düğün ve Bernarda Alba’nın konutu..!
Örgütlü ve amatör bir tiyatronun faal bir bileşeni olarak, yeniden bu tiyatronun örgütlü gücüne inanıyor; İspanyol tiyatrosunu çok ilerilere taşıyacağını düşünüyordu.
Töre bahisli üç tragedyası “Kanlı Düğün” “Yerma” ve “Bernarda Alba’nın Evi” isimli oyunlarını incelenmiş olanlar bilir. Lorca’nın kelam konusu oyunlarında trajik kahraman toprağa bağlı feodal toplum tertibinin bedel yargıları ve töreleri ile kuşatılmış; tutsaklaştırılmış bayanlardır. Onlar toplumsal nizamın töreleriyle girdikleri çatışmada yenik düşmeye acı çekmeye mahkumdurlar.
Lorca İspanya’daki bayanları anlatırken aslında her coğrafyada var olan töre ve bayana; hatta üniversal bir sıkıntıya vurgu yapmıştır..
Yerma’nın birinci gösteriminin akabinde yaptığı şu konuşma, bugüne kapak olacak nitelikte:
”Her gün, tiyatronun geçirdiği krizden kelam edildiğini duyuyorum. Bence, bozukluk gözümüzün önünde olan şeyde, karşımızda duran çiçekte, oyunda değil, tiyatronun derinliklerinde, köktedir, velhasıl bozukluk örgüttedir. Oyuncular ve müellifler, hiçbir edebi heyete ya da devlet kontrolüne bağlı olmadan, bütünüyle ticari tiyatro idarelerinin elinde olduğu sürece tiyatro sanatı her gün biraz daha batacak, ortadan silinecektir.”
İspanyol şair ve oyun müellifi Federico García Lorca’nın kurşuna dizilerek öldürüldüğü ana ilişkin olduğu sanılarak paylaşılan imaj aslında İspanyol rock kümesi Boikot’un “Lágrimas de Rabia” isimli albümünde yer alan tıpkı isimli modülün klibinden bir kare.
2007′ de İspanyol Devleti tarafından çıkarılan Toplumsal Bellek Yasası gereği, az evvel kelamını ettiğimiz savaşta kendisinden haber alınamayan 120 bin kişinin ortasında bulunan Lorca’ nın, bu araştırmalar ışığında 19 Ağustos tarihinde kurşuna dizildiği iddia ediliyor. Granada’ nın Kuzey bölgesine düşen bir köyde, yeniden kuvvetli ihtimallerle yapılan hesaplara nazaran; halk cephesi militanı iki boğa güreşçisi ve bir öğretmenle birlikte tıpkı vakitte öldürüldüğü düşünülüyor. O nokta bugün İspanya halkının Lorca’ yı yadettiği ve isminin verildiği bir park.
86 yıl sonra hala yaşıyor Lorca; faşizme inat ve şiire tutkun olarak..
Özlem Kalkan