Fatih Tan
Vahap Avşar, 1965 yılında Malatya’da doğdu. Malatya’da yaşanılan 1978 Alevi Katliamı’ndan sonra ailesi ile birlikte İzmir’e göç etmek zorunda kaldı. Dokuz Eylül Üniversitesi’nde lisans eğitimini tamamladıktan sonra birebir üniversitede yüksek lisansını yaparak, doktorası için Ankara’ya yerleşti. Şu anda New York’ta yaşayan ve üretimlerine orada devam eden sanatkarın, dünyanın önde gelen en itibarlı galeri ve müzelerinde yapıtları sergilenmiş ve hatırı sayılır milletlerarası bienallere katılmıştır. Birçok milletlerarası sanat mükafatına de layık görülen sanatçı, 80’li yıllardan bu yana geniş bir skalada eserler üretmektedir. Kaligrafik öğelerden kavramsal içeriklere, çağdaş medyumlardan pop arka tekniklerine, fotoğraftan görüntüye, fotoğraftan dokumaya, gündelik tüketim nesnelerinden heykele, kara kalemden performansa kadar farklı alanlarda sayısız ikonik yapıtı sanat dünyasına kazandırmıştır. Avşar yapıtlarında, kitle enformasyonundan tüketim toplumuna, global yapılardan oligarşik lokal tahakkümlere, kimlik siyasetlerinden mülteci haklarına, ekolojik yapılardan bayanların statüsüne, toplumsal hak eşitsizliğinden nefret telaffuzuna, cinsiyetçi telaffuzlardan bürokratik kurumlara, mezhepsel ataklardan militarist oluşumlara varıncaya kadar tüm politik imgeleri, tabulaşan olguları ve kültleşen telaffuzları bir çırpıda form temelinde manipüle eder.
Vahap Avşar’ın 1993 yılında yaptığı “Son Uyarı” işini ele almak istiyorum. Sanatçı, 70’li yılların sonlarında Alevilere yönelik yapılan taarruz prosedürlerinin bir adedini enstalasyon olarak üretmiş ve o akın anının imgesi üzerinden enstalasyonunu düzenleyerek, mevcut bir hareketlilik alanı yaratmıştır. Yerdeki etnik desenli halının üstünde parçalanmış bir avize, etrafa dağılan cam kırıkları ve yanı başlarında duran kocaman taşlar, enstalasyonun asıl kompozisyonunu oluşturmaktadır. Anın ve imgenin kendisi, her açıdan tahakkümcü bir temsilin öbeklerini yasal ve ideolojik olarak ele vermektedir. Bir düşme anı, fakat hücumun sonucundaki dağılma anı değil, atağın öncesi de değil, tam da hücumun zamansallığının şimdiki anı, yani havadan yere gerçek düşen avizenin o düşme anının sabit sahnesi, bana nazaran tarihî olarak bütün bir öteki nosyonunu var eden ve tasnif eden bir “ilahî” anın sahnesi olarak ömür bulmaktadır. O düşme sahnesi endişenin, korkunun ve telaşın doğal olmayan şartların içinde hava, vakit ve yer çekimi ile birlikte iç içe geçerek, evvel havada asılı kalır ve sonra da bir metronomun ritmi üzere tabiat ile kesişir. Bu kesişme, ötekinin korkusunu, telaşını ve telaşını yine doğallaştıran tarihi “kutsal” bir sahnedir. Yapay olandan, doğal bir örüntüye dönüşen ve ötekiyi öteki olarak teyit ettiren en kalıcı toplumsal kabuldür. Taarruzun kendisi yapaydır fakat bu yapaylık ötekinin doğal seleksiyonuna dönüşür. Bu da, ötekiyi toplum nezdinde yasallaştırır ve hâkim toplum tarafından ötekiye eşitlikçi olmayan kimliği takdim edilir.
Mesela bir sarsıntı anını düşünelim. Endişenin, derdin ve telaşın herkes için eşit ve homojen dağıldığı ontolojik bir vakit aralığıdır. Herkesin insan yahut canlı olarak eşit varsayıldığı yapay bir düzlemdir. Yapaydır, zira ötekinin ontolojisi de sarsıntı anında bu düzleme dâhildir. Halbuki ötekinin sarsıntı korkusu, endişe mefhumu üzerinden eşitlikçi bir durumun dizaynını gözettiği için öteki, dehşetin doğallığını manipüle eder. Tabiat, ötekinin ontolojisini belirlemediği üzere, öteki de kendini hem tabiatta hem de tabiatla tanımlayamaz. Ötekinin ontolojik (doğal) varlığı lakin yapay bir taarruzun sonucunda vuku bulur. Balibar’ın dediği üzere, “İnsanlar kendi tabiat maddelerinin tümüyle farkına vardıkları ölçüde ahenk içinde ve aklın rehberliğinde yaşarlar, bu da şu demektir ki beşerler böylelikle eşit derecede doğal diğer maddelerin da farkına varırlar.” (1)
Dolayısıyla dehşetin, korkunun ve telaşın doğal hissi, tabiatın sonları içinde sadece hâkim olana ilişkin bir kuraldır. Öteki olan, fakat yapay bir durumun ilahî bir ön kabulü üzerinden kendi ontolojisini idrak eder ve kendisini diakronik olarak tanımlayabilir. Doğrusunu isterseniz hiçbir şey, kendini bir izolasyon içinde düşünmeye zorlayan bir insanın durumundan daha belgisiz ve daha zavallı yapamaz. Ne bir kaza anı ne de doğal bir afet, ötekinin durumunu belirleyemez ve ontolojisini eşitlikçi bir noktaya çekemez. Bilakis yaratılan bir yapay durumun doğal korkusu, lakin ötekinin ontolojisini belirler ve bu belirleme birebir vakitte eşitlikçi olmayan bir toplumsal dağıtımdır. Tahakküm için bu yapay durumun doğal korkusu, bazen ötekinin lisanı bazen inancı bazen de kimliği üzerinden gelişir. Hasebiyle Avşar’ı bize her vakit tanımlayacak ve hatırlatacak olan, vakitten mahrum o enkaza dönüşen ilahî enstalasyon sahnesidir. İlahidir, zira aksiyonun failleri değil, şahsen enkazın kendisi müphemdir. Tıpkı Avşar’ın çalışmaya verdiği “Son Uyarı” ismi üzere müphemdir. Avşar’ın Alevi kimliğinin toplumsallığını ortadan kaldıran da, o enkazın müphem temsilidir. Hakim toplum, o enkazı, ideolojik prosedürün legal göndergesi olarak kabul eder. Avşar’ın çalışmaya verdiği bu isim de, Bourdieu’nun şu enfes tarifiyle birebir örtüşür: “Sanat, toplumsal dünyanın inkâr edildiği en harika yerlerden biridir.” (2)
“Son Uyarı” çalışması, bir inkârın maruz kaldığı vaktin homojen sürekliliğidir. Buradaki homojenlik, bitmeyen bir ikazın Hegelci anlatımıdır. Alevilere yahut ötekilere yönelik bitmeyen bu aktüel ihtarlar, tıpkı vakitte tahakkümün diyalektik gelişimidir. Tahakküm, Alevi’nin daima bir şimdiki vaktin varoluşu içinde gelişir. Bu süreklilik, Alevi’nin hiçbir vakit doğal manasıyla kabul görmeyen şimdiki vakte ilişkin varlığıdır. Alevi’nin varlığı, tahakküm için bir şimdiki vaktin süreklilik halidir. Daima bir delilin akışı içindedir. Alevi’nin ispatı, o kırılmış cam ve parçalanmış avizenin sürekliliğidir. Akışın kendisi yahut kırık cam ile parçalanmış avize, eş vakitli olarak tahakküm diyalektiğini oluşturur. Yani tahakküm temelinde hiçbir vakit Alevi’yi uyarmaz. Uyardığı şey, kendi diyalektik gelişiminin sürekliliğidir. Öbür bir deyişle, tahakküm, camı ve çerçeveyi indirerek, kendi sürekliliğini arz eder. Böylelikle vakte bir süreklilik muamelesi yapar. Hasebiyle Althusserci manada konuşursak; ne birinci ihtar, ne son ikaz ne de rastgele bir ihtarın ideolojik olarak bitmesi kelam konusu değildir. Bu bağlamda da vakit, ötekiye ilişkin bir kavram değildir ve onun kavrayışı dışında gelişir. Sonuç itibariyle Kürt yahut Alevi bütün haklarından vazgeçse bile bu durum tahakküm tarafından engellenir fakat buna karşılık doğal hakları yeniden verilmez. İşte bu, tahakküm için bitmeyen bir ikazdır ve onun için bir şimdiki vaktin diyalektik sürekliliğidir.
Vahap Avşar, Türkiye çağdaş sanatının en değerli figürlerinden biri olup, 80’li yıllardan bu yana tabuları yıkan inanılmaz işler üretmiştir. Bana nazaran bugün çağdaş sanatın yaşayan efsanelerinden “Ben Vautier” kadar değerli bir sanatçıdır. Vahap Avşar ve Halil Altındere üzere isimlerin 80’li ile 90’lı yıllardaki üretimleri olmasaydı, hiç kuşkusuz Türkiye çağdaş sanatında imge, form ve sanat objesi ismine büyük bir demokratik boşluk oluşacaktı.
Not:
1.Spinoza ve Siyaset, Étienne Balibar, s.105, Çev. Sanem Soyarslan, Otonom Yayınları
2.Ayrım (Beğeni Yargısının Toplumsal Eleştirisi), Pierre Bourdieu, s.740, Çev. Derya Fırat Şannan, Ayşe Günce Berkkurt , Heretik Yayınları