Terör örgütü Taliban’ın Kabil’i kuşatarak Afganistan’da idaresi almasının bugün yıl dönümü. Geçen bir yıl içinde bayanlar haklarını peyderpey kaybetti.
Afganistan’da bayanların kamusal alandan çekilmesi için Taliban idaresi tarafından hangi adımlar atıldı? BBC Türkçe’nin derlediği bilgilerle ayrıntılara birlikte bakalım!
1. Bayan televizyon sunucuları artık yüzlerini örtmek zorunda | 21 Mayıs 2022
Taliban’ın idaresi ele almasından 9 ay sonra, bayan televizyon sunucularına yüzlerini örtmeleri gerektiği söylendi.
Tolo TV sunucusu Yalda Ali, bu duyurudan bir gün sonra toplumsal medyada bir görüntü paylaştı, bütün erkek iş arkadaşlarının Taliban’ın bu kararını protesto etmek için yayına maskeyle çıktıklarını söyledi.
İsminin saklı kalmasını isteyen ve Kabil’de çalışan bir gazeteci, “Televizyonda haber sunmamızı engellemek için üzerimizde dolaylı yoldan baskı kuruyorlar” diyor:
‘Ağzım örtülüyken nasıl haberleri okuyabilirim? Şu anda ne yapacağımı bilmiyorum, çalışmak zorundayım, ailemi ben geçindiriyorum.”
BBC’ye konuşan Tolo haber sunucusu Farida Sial ise, ‘Evet biz Müslümanız, tesettür giyiyoruz, saçımızı örtüyoruz. Ama bir sunucu için yüzünü 2-3 saat boyunca örterek konuşmak çok zor” diye konuşuyor.
2. Taliban, bayanların toplumsal alanda yüzlerini örtmesini mecburî kıldı | 7 Mayıs 2022
Afgan bayanlar yeni Taliban rejimi kurallarıyla birlikte on yıllar sonra birinci sefer, yüzlerini büsbütün örten peçe takmak zorunda kaldı.
Buna uymayı reddeden bir bayan, sokakta ona refakat eden erkeğin üç gün mahpus cezasına çarptırılmasına sebep olabilir.
Kural birebir vakitte bayanların meskenlerinde “yalnızca zarurî durumlarda” çıkmasını ve bu direktifler görmezden gelinirse, bayanın erkek yakınlarının da sonuçlarına katlanacağı söylüyor.
Yasak açıklandıktan birkaç gün sonra BBC’ye konuşan küçük işletme sahibi Soraya, “Sokaktaki insanların yüzümü örtmem gerektiğini söylemesi kalbimi kırıyor” diyor.
Soraya, Taliban yetkililerin bayan giysisi satan dükkanlara girip neler satıldığını teftiş ettiğini ve özel dikim giysilerin uzunluğunu denetim ettiklerini söylüyor:
‘Ziyaret ettiğim terzi bile onunla konuşmaya başlamadan evvel yüzümü örtmem gerektiğini söyledi.”
Üniversite öğrencisi Fereshtah, sınıf arkadaşlarının yasaklara uyduğunu zira korktuklarını söylüyor:
‘Tam peçe takacaklarını zira babalarının, aksi halde olacaklar konusunda onları uyardığını söylediler.”
3. Bayan şoförlere kısıtlama | 3 Mayıs 2022
Herat kentindeki Taliban yetkilileri şoför kurslarına, bayanlar için açılan derslerin ve bayanlara ehliyet verilmesinin durdurulmasını emretti.
Fransız haber ajansı AFP’ye konuşan Herat Trafik Yönetimi Lideri, bu buyruğun şoför kurslarına kelamlı olarak iletildiğini belirtti.
Taliban idaresi bu türlü bir kararları olduğunu reddetti fakat pek çok mahallî kısıtlama son bir yıl içeresinde yavaş yavaş hayata geçti.
4. Kız öğrenciler orta öğretimin dışında bırakıldı | 23 Mart 2022
Eğitim Bakanlığı yeni eğitim öğretim periyodunun başlamasından bir gün evvel, ani bir U dönüşü yaparak, kız çocuklarının orta öğretime katılmasını yasakladı.
Taliban idaresi, bakanlığın daha evvel yaptığı bir duyuruyu, kızların sınıfa dönmelerine müsaade vermek için ‘kapsamlı’ ve ‘İslami’ bir plana gereksinim olduğunu söyleyerek geri aldı.
Bu karar sonrası Kabil’de protestolar başladı ve karar ülke dışında da reaksiyon çekti.
Tahar vilayetinde yaşayan 17 yaşındaki Mahvash, “Hayalim üniversiteye gitmek ve hekim olmaktı” diyor. Mahvash, 11. sınıfa gidiyordu.
BBC 100 Bayan programına konuşan orta tahsil öğrencisi Rohila, kendi bölgesindeki okulları yine açıldığını duymak umuduyla her gün haberleri izlediğini söylüyor. Aylardır konutta ‘geride’ bırakılırken, erkek kardeşlerinin okula gidişine tanıklık ediyor.
Rohila, ‘Sadece bayan olduğumuz için temel hakkımız olan eğitim hakkımızdan yoksun bırakılmaktan derin bir hüzün duyuyorum. Eğitimimi devam ettirme hayallerim artık nafile” diyor.
5. Bayanların tek başına seyahat etmesi yasaklandı | 26 Aralık 2021
Taliban idaresi, uzun ara seyahat etmek isteyen Afgan bayanlara erkek bir refakatçinin eşlik etmesi gerektiğine hükmetti.
Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Tedbire Bakanlığı 72 km’den fazla seyahat eden bayanlara bir erkek aile yakınının eşlik etmesi gerektiğini ve araç sahiplerinin, yüz ve baş tesettürü olmayan bayanlarla seyahat etmeyi reddetmesi gerektiğini açıkladı.
Kabil’de yaşayan bir ebe BBC’ye yaptığı açıklamada, “Gerçekten çok berbat hissettim” diyor:
‘Özgürce dışarı çıkamıyorum. Çocuğum hastalandığında eşim müsait olmazsa ne yapmalıyım? Taliban bizden mutluluğumuzu çaldı… Hem özgürlüğümü hem de mutluluğumu kaybettim.”
6. Kabil’de bayan gazetecilerin çalışması yasaklandı | 17 Eylül 2021
Uluslararası Gazeteciler Federasyonu, bayan gazetecilerin çok büyük ölçüde çalışmalarının yasaklandığını ve Taliban’ın gelişinden beri ortalarında gazete, radyo, televizyon kanalları ve internet sitelerinin olduğu 153 medya organının kapatıldığını söylüyor.
Afganistan’ın en yüksek profilli gazetecilerinden Anisa Shadeed de ülkeden kaçmaya karar veren çok sayıda gazeteciden biri.
2021 yılında Afganistan’ın Söz Özgürlüğü Merkezi’nde yılın gazetecisi seçilen Shaheed, tıpkı vakitte BBC 100 Bayan listesine girdi.
Shaheed, ‘Ülkeme, meskenime ve işime geri dönebilmeyi umuyorum” diyor.
7. Kabil’de bayan memurlara konutta kalmaları söylendi | 19 Eylül 2021
Taliban idaresi, Kabil’de çalışan bayan devlet memurlarına meskende kalmaları gerektiğini söyledi. Yalnızca yerlerine erkek birinin atanamadığı bayan çalışanların süreksiz olarak işe dönebileceği belirtildi.
Yerleri erkeklerle değiştirilemeyen bayanların ortasında birtakım dizayn ve mühendislik departmanı çalışanları ve genel bayan tuvaletlerinde çalışan bayan çalışanlar vardı.
8. Bayan Bakanlığı kapatıldı | 17 Eylül 2021
Taliban, idaresi ele geçirdikten yalnızca bir ay sonra Bayan Bakanlığı’nı kapattı ve yerine Fazilet Yayma ve Ahlaksızlığı Tedbire Bakanlığı kurdu.
Kadın Bakanlığı yerine kurulan bu bakanlığın, bir evvelki Taliban idaresinde sokaklarda “iffetsiz” giyinen ya da yanında erkek bir refakatçi olmadan sokakta gezen bayanları döven “ahlak polislerini” görevledirmekle bilinen berbat bir şöhreti bulunuyor.
BBC’ye konuşan Bayan Bakanlığı’nın eski bir bayan çalışanı, binadan kapı dışarı edildiklerini söylüyor.
Çalışan, “Artık burada bayanlar için hiçbir şey yok” diyor:
‘Hepimizin ailemize karşı sorumlulukları var… Hepimiz eğitimli kadınlarız ve konuta hapsedilmek istemiyoruz.”
9. Taliban, bayan sporunun ‘gereksiz’ olduğunu söyledi | 8 Eylül 2021
Taliban Kültür Kurulu Lideri Ahmadullah Wasiq’in bayan sporu hakkında “Ne gerekli ne de uygun” tabirlerini kullanmasının akabinde, Afgan bayanların spor karşılaşmalarına katılması yasaklandı.
Wasiq Avustralyalı bir televizyoncuya, “Kriket’te bedenlerini ve yüzlerini örtemeyeceklerini durumlarla karşılaşabilirler. İslamiyet bayanların bu biçimde görünmesine müsaade vermez” dedi.
Kabil düştüğünde Afganistan profesyonel bayan kriket grubu önemli bir yükselmenin eşiğindeydi. Artık ise pek çok atlet yurtdışında… Fakat bu sporu sürdürmeye yemin ettiler.
Sahar, lokal bir futbol ekibinde 3 yıl oynadı. Ama Taliban geldikten sonra ailesiyle birlikte bir mühlet kaçarak saklandıktan sonra, diğer bir ülkeye kaçtı.
BBC 100 Bayan programına konuşan Sahar, “Benim futbol ailem, arkadaşlarım ve öğretmenlerim çok büyüktü” diyor:
‘Oynamayı bırakmak zorunda kaldım ve çok üzgündüm. Giysilerime, spor ayakkabılarıma ve toplarıma baktığımda ağlardım.”
‘Geleceğimle ilgili çok fazla umudum ve hayalim var… Hiç kimsenin kızlara futbol oynayamayacağını söyleyemeyeceği kadar başarılı olmak istiyorum.”