Covid devri bize bir kez daha gösterdi ki, ülkelerin gerçek zenginliği sahip olduğu insan kaynaklarıdır. Tam da bu nedenle, insanlığı daha fazla vefattan kurtaran aşılar, petrol zengini körfez ülkelerinden değil, beşere ve bilime yatırım yapan batılı ülkelerde geliştirildi.
Cumhuriyet, kuruluşundan bu yana yüzünü döndüğü BATI ile benzeri bir çabayı sürdürüyordu. Bu uğraş, orta ara sağ iktidarların kazanımlarını geriletmesine maruz kalsa da devam edebilmişti. Sıralı ve sistemli gerilemeyi ise siyasal islamcı AKP devrinde yaşadı. İnsan aklına yatırımı öncelik olarak görmeyen, özünde bilim tersi bu siyasi hareket, bu nedenle hiçbir evrede nitelikli takımlara gereğince sahip olamadı. Keskin bir hiyerarşinin olduğu, eleştiri-özeleştiri yerine talimatların hakim olduğu bu siyasal yapı, ne takım yetiştirebildi ne de yetişmiş takımları saflarına katabildi.
Kuruluşundan bu yana, çok sefer seçim kazanmanın verdiği özgüven ile ülkenin yeterli kurum ve takımlarını tasfiye etmeyi tercih ettiler. Eğitimde, dış siyasette, yargıda, güvenlikte ve tüm bunlar kadar kritik olan planlamada, kurumlar ve bürokratlar sistemden çıkarıldı. Bilhassa planlamaya dayalı idarenin tasfiyesi, her alanda ülkeye büyük aksilikler getirdi. Eğitimin, emek piyasasının, genel olarak iktisadın bu seviyede bozulmasının ana sebebi, planlamaya dayalı olmayan “derhal efendimci” takımların kararlarına dayalı bir idare sisteminin varlığıdır. Bu nizam, birçok alanla birlikte tarımı da yakıcı boyutta vurdu.
Anadolu’ya öteden beri eğitim, sıhhat üzere temel hizmetlerin gereğince ulaşamamasına bir de iktidarın büyük kentlere göçü teşvik eden siyasetleri eklenince, ülkece tarımdan çekilir olduk. Düzgün iktisat takımlarına, hasebiyle düzgün iktisat siyasetlerine sahip olmayan iktidar, kalkınma yerine büyümeyi önceledi. Bu büyümenin motoru olarak da Siyasal İslamcıların temel ezberi olan, kent rantına dayalı, çarpan tesiri yüksek daha fazla inşaat yapmayı gördü. Ülkeyi, konutlar, rezidanslar ve AVM’ler cennetine çevirdi.
Türkiye, geç endüstrileşmiş bir ülkeydi. AKP iktidarıyla birlikte erken sanayisizleşmeyi de yaşamış oldu. Kent rantına dayalı yüksek karlı inşaat projeleri, güçlü endüstrici holdingleri bile kupon arazi kovalayan, rezidans, AVM yatırımcısına çevirdi. Ortalarında, mevcut fabrikaları, büyük üretim tesisleri belgesellere husus olmuş iş kümeleri bile, kupon topraklara AVM, otel ve rezidans dikip, fabrikadan tahminen 5 yılda alacağı net karı, tek seferde alıp çıkmanın tadını aldı.
Tüm bunların sonucunda, endüstricinin, üretimindeki hissesini azaltarak yaptığı AVM’ye, Erzincan’daki tarım personelinin gelip güvenlik vazifelisi olması durumunu yarattı. Endüstrici, sanayi üretiminden, tarım personeli ise ziraî üretimden çekilmiş oldu.
Bu konjonktürel duruma, bir de dönemsel ekonomik kriz ve buna bağlı olarak ziraî girdi maliyetlerinin artmasının eklenmesi ile birlikte artık çok daha büyük bir sıkıntımız var. Bu yaz, başta mazot olmak üzere, tohumdan gübreye gelen artırımlar, Türkiye çiftçisini çok daha güç bir tercihe zorlama halini yarattı. Bu hal; üretmek ya da üretmemek.
Eğer, çiftçiye bir ekonomik can simidi atılmazsa, tarımda ani durma riski hiç olmadığı kadar karşımızda. Bu maliyetlerle birçok çiftçinin ortada kaldığı karar, üretmemek yahut üretip ziyan etmek ortasında olacaktır. Bu durum, mevsim tesiri ile ziraî eserlerdeki fiyat gerilemesini ortadan kaldıracağı üzere, kışa yanlışsız belli eser kümelerinde yüksek fiyatın ötesinde eseri bulamama mümkünlüğünü yaratacaktır.
Resmi sayılardan derleyerek oluşturduğumuz aşağıdaki grafikler durumun asıl sebebini de açıklamaktadır. Ülkemizin nüfusu artarken ziraî istihdam yıldan yıla erimektedir.
Not: 1.000 kişi
(Sol eksen ziraî istihdam sağ eksen ziraî işsizlik)
Tarımın ne kadar büyük bir sorun içinde olduğu yalnızca tarım uzmanlarının yahut ekonomistlerin bildiği bir durum değil. Toplum da içinde bulunduğu riskin farkında. Bu hafta bu bahse dair bir kaç soru sorduk. Gelin cevaplarına birlikte bakalım;
Görüldüğü üzere, ülkemizde ziraî üretimin güçlü olduğunu söz edebilenlerin oranı %12,4’te kalmaktadır. Ne siyasi parti tabanlarına ne de sosyo-ekonomik statü farklılıklarına nazaran bakış açısında manalı bir farklılık yoktur. Tekrar tarımdaki bu gerilemenin, hayat pahalılığı ile birlikte satın alma gücündeki düşüşün yarattığı sonuçlardan biri de besinde temel tüketim unsurlarına erişim meselesidir. Bu mevzuyu da toplumun bakışı üzerinden birlikte ele alalım;
Yukarıdaki tablo, temel besin eserlerine erişim oranını değil bu eserleri almakta zorlanma halini göstermektedir. Görünen o ki, toplumun sadece %10,9’u zorlanmadan temel besine erişebilmektedir. Bir de, hangi eserleri almakta ne derece zorlandıklarına, farklı vakit dilimlerinde birebir soruya verdikleri karşılıklar üzerinden bakalım;
Tablodan da gördüğünüz üzere, bu yılın 11. Haftasında, fakirin proteinli besini tavuk etini alırken zorlandığını söz edenlerin oranı %60,1 iken, bu oran şimdi 23. Haftada %72,1’e çıkmıştır. Keza, yani aralıkta (bir periyot miting izleyen seçmene fırlatılan) çaydaki oran %48,7’den %64,’4e, beyaz peynirde %59,5’dan %71,6’ya çıkmıştır. Özetle, ülke aydan aya fakirleşmekte ve temel besin eserlerine erişmekte zorlanmaktadır.
Ülke, yakın gelecekte tarımda ani durma riski ile karşı karşıyayken iktidarın gündeminde “mihrak” üzerinden korkutup, seçmen konsolidasyonu yaratma arayışı var. Erdoğan da bu kapsamda bu haftaki konuşmasında “Dünyada her kim bu kardeşinize saldırıyorsa aslında Türkiye’ye saldırıyor demektir” ile başlayan aşağıdaki konuşmayı yaptı. Biz de deneklere izlettik.
Sonuçları prestijiyle iktidarın dilek ettiği etkiyi yaratamadığını görüyoruz. Birlikte inceleyelim;
Açıklamaya katılanların oranı %34,4’te kalmaktadır. Bu oran MHP seçmeninde de %43’1’dir.
Yaptığımız her ölçüm, bize seçmenin somut meselelerinin farkında olduğu üzere, bunu unutturmak için yaratılan yapay gündemlerin de karşılık bulamadığını göstermektedir. İktidar, yarattığı büyük sıkıntıları ne inanç ne de milliyetçilik üzerinden geliştirdiği tansiyonlar ile kapatamıyor. Bize düşen; öfkeyi örgütleme batağına düşmüş bir iktidara birebir tondan yanıt vermek yerine, Anadolu’nun her karışında umudu örgütlemektir. İnsanı merkeze alan bir kalkınma modeli ile seçmenin karşına çıkmak bunun gerek şartıdır.
Ertan Aksoy
[email protected]