Geçtiğmiz yıl bu sayfada 15 Temmuz’un 5. yıl dönümünde vizyona giren 15/7 Şafak Vakti sinemasını değerlendirmiştik. Darbe teşebbüsünün üzerinden 5 yıl geçmişti ve ikinci kere bu hususla ilgili bir sinema sineması vizyona girmişti. Birincisi Börü idi (2018). Yalnızca ülkemiz için değil dünya tarihinde müstesna bir yere sahip olan direniş ile alakalı 6 yılda yalnızca 2 sinema yapılmış olması manidar. Tekrar bir yıl dönümünde ‘neden’ diye sormadan edemiyoruz.
BİR ASIR ÖNCESİ VE SİNEMA
SOVYET RUSYA’NIN SİNEMA PROPAGANDASI
Dünya tarihine baktığımızda kritik süreçlerin etkilediği üretimlerin en geç 10 yıl içerisinde beyaz perdeye çıktığını görüyoruz. Bundan bir asır evvel Bolşevik İhtilali (1917) yaşandığında Sovyet idaresi sinemaya ehemmiyet atfetmiş ve üretimler başlamıştı. 1928’de yapılan Potemkin Zırhlısı sineması yalnızca Rus Sinemasının değil dünya sinema tarihinin en özel üretimlerinden biri olmuştu.
Sürrealizm akımının sinemadaki kurucu sineması olan Bir Endülüs Köpeği de 1929’da yapılmıştı. Fotoğraf sanatının dahi ismi Salvador Dali’nin yakın arkadaşı Luis Bunuel’in Kolu ile birlikte hayat geçirdiği proje, devrinin en değerli yapıtları ortasında yer aldı.
HOLLYWOOD HİÇBİR FIRSATI KAÇIRMADI
ABD’nin 2003’te başlayan Irak işgalinin sinemaya yansımasının gecikmediğini kestirim edersiniz. Çünkü global sistemin desteklediği bir hareketti ve global tertibin en kıymetli araçlarından biri olan Hollywood da üzerine düşeni yaptı. 2005’te vizyona giren Acımasız Hayat, Körfez Savaşı sonrası ABD’li askerin yaşadıklarını anlatsa da Irak İşgalinin çabucak sonrasında yapılması niyetini anlatıyor. İranlı direktör Bahman Gobadi tarafından 2004’te yapılan Kaplumbağalar da Uçar sineması ise işgal edilmiş Irak’ta çekilen birinci sinema olma özelliğine sahip. ABD işgal güçlerinin himayesinde yapılan sinema, Saddam idaresini eleştiren fekat işgal mantığına hizmet eden bir eserdi. Sinema dünyada da önemli karşılık buldu. Berlin Sinema Şenlik üzere kıymetli şenliklerden mükafatla dönen sinema İran’ın da 2005’te Oscar adayı olmuştu. Kathryn Bigelow’un yönettiği ve 82. Oscar Ödüllerinde 9 kolda aday gösterilen, en düzgün sinema ve en düzgün direktör başta olmak üzere 6 kısımda ödül alan Ölümcül Tuzak, dünya şenliklerinde de taltif edildi. Amerikan propagandası yaptığı tarafında önemli tenkitler alan sinema Bigelow’un Oscar’da en güzel direktör seçilen birinci bayan olmasını da sağladı.
Vietnam Savaşı’nı bilirsiniz. Soğuk Savaş devrinin sıcak çatışma alanlarından olan ve 1955-75 ortası süren savaş Hollywood için vazgeçilmez gereç oldu. Bugüne kadar çok sayıda Vietnam sineması yapıldı. O devir için zordu sinema yapmak. Buna karşın 1980’lerle birlikte sinemalar imale başlandı. En çok bilineni elbette Rambo idi. Birinci Kan serisi 1982 ve 1985’te vizyona girmişti. Yani Hollywood, propagandasını yapmak için o periyot yalnızca 7 yıl beklemişti.
Afganistan da Soğuk Savaş’ın sıcak çatışma sahalarındandı. 1978’de Rusya’nın işgali sırasında ABD, Afgan savaşçıları mücahit olarak görüyordu. Hatta Rambo 3’ün konusu Afganistan’dı ve Rambo mücahitlere yardım ediyordu. 2001’den sonra Afganlar ABD işgaline karşı direnince terörist oldular. 1978’deki rus işgal sonrası elini çabuk tutan Hollywood, 5 yıl geçmeden Rambo 3’ü yapmıştı ve o vakte kadarki en kıymetli üretim olan sinema (60 milyon dolar) dünya çapında 200 milyon dolara yakın hasılat elde etti. Türkiye televizyonlarında da döne döne gösterilen sinema dünya kamuoyunun Afganistan’daki Rus işgaline karşı motivasyonunu şekillendirdi.
İRAN’DA DA BENZERİ BİR DURUM
Dünya Sinemasının kıymetli bir damarını oluşturan İran’da da sinema önemli propaganda aracı olarak kullanılır. 1980-88 ortasında yaşanan İran-Irak Savaşı sırasında ve çabucak sonrasında sinema, toplumu motive etmek ve propagandayı canlı tutmak için kullanılır. Savaş devrinin anıldığı Kutsak Savunma haftasını tanımlayan Kutsal Savunma Sineması diye de isimlendirilen üretimler yıllar içerisinde onlarca üretim olarak karşımıza çıktı. Datalara nazaran 1985-91 ortasında 35, 1991-2001 ortasında 110, 2001-2011 ortasında 86, 2011-19 ortasındaysa 36 sinema bu bağlamda yapılmıştı. Dünya çapında takdir edilen ve Yeni İran Sineması olarak nitelendirilen damarı tabir eden üretimlerin dışında kalan, daha çok gişeyi hedefleyen, toplamda 300’e yakın sineması kapsayan bu alan da İran’da toplumu savaş ve sonrası tesirlerine karşı resmi ideolojinin tarafında tutmayı hedeflemiş ve başarılı da olmuştur.
Sinemayı propraganda aracı olarak kullanıp pişman olmuş bir ülke olmadığının da altını çizmek gerekir. Hitler’in bile İkinci Dünya Savaşı sırasında sinemayı propaganda aracı olarak kullandığı bilinir.
PEKİ, 15 TEMMUZ!
Yeniden 15 Temmuz’a dönecek olursak…
Önemli olaylardan ortalama 10 yıl sonra hayata geçen sinemalar, tarih yazımı ve periyot şahitliği açısından önemli. Elbette olayların yorumunu da içeriyor. 15 Temmuz için de 10 yıl beklemek gerektiği sonucu çıkar mı? Çıkmamalı. Çünkü teknoloji ve vaktin ruhu, eskinin 10 yılını 2-3 yıla indirmiş durumda. Haliyle 2002’ye geldiğimizde, üzerinden 6 yıl geçmiş olan böylesi kritik bir devrin sinemalarının hala ortaya çıkmaması düşündürücü.