*Mahfi Eğilmez
Kararı ilgilendiren mevzuat
Türkiye’de döviz vb. bahislerde düzenleme yapan kanun 1930 tarihli 1567 Sayılı Türk Parası Değerini Muhafaza Hakkında Kanundur. Bu kanun; hükümete ulusal paranın kıymetindeki dalgalanmayı tedbire açısından cezai yaptırımlarla desteklenen düzenleyici karar alma yetkisi tanıyor ve unsur olarak sermaye hareketlerini ağır biçimde kısıtlıyordu. Kanunun birinci hususuyla; döviz, tahvil, pay senedi, kıymetli madenler ve taşlar, bunlardan yapılmış her türlü eşya ve kıymetler ve ticari senetlerle ödemeyi sağlayan her türlü araç ve evrakların memleketten ihracı yahut memlekete ithalinin düzenlenmesi ve sonlandırılması konusunda bakanlar şurası yetkili kılınıyordu (günümüzde yetki Cumhurbaşkanına aittir.)
1989 yılında Türk Parası Değerini Muhafaza Hakkında 32 Sayılı Karar, 1567 Sayılı Kanunun hükümete verdiği yetkiye dayanılarak, yürürlüğe kondu. Bu karar; 1567 Sayılı Kanun ile yurda ithali ve yurttan ihracı kısıtlanan (hatta bir manada yasaklanan) döviz, tahvil, pay senedi, kıymetli madenler vb. ithal ve ihracını hür bıraktı. Böylelikle Türkiye, sermaye hareketlerinin yasaklanması/kısıtlanmasından sermaye hareketlerinin hür bırakılmasına geçmiş oldu. Bu kararla Türkiye’deki bireylerin, kurumların döviz bulundurmaları, döviz hesabı açabilmeleri, yurt dışına döviz transferi, bedelli madenlerin, taşların ihraç ve ithali, ihracat bedellerinin tasarrufu özgür bırakılmış oldu. TL’nin yabancı paralar karşısındaki pahası konusunda yetki evvel Merkez Bankasına verildi, sonra da piyasaya terk edildi. Böylelikle Türkiye sermaye hareketlerinin kısıtlanmasından özgür bırakılmasına geçmiş oldu.
32 Sayılı Kararın uygulama ve yürütme yetkisi veren 20’nci unsuruna nazaran Hazine ve Maliye Bakanlığı, bu kararın uygulamasını sağlamak üzere her türlü tedbiri almaya, ölçü belirlemeye ve ölçü değiştirmeye yetkili kılındı.
BDDK kararı
Bankacılık Kanunu’nun 93’üncü unsuru BDDK’ye Bankacılık Kanunu çerçevesinde, finansal piyasalarda itimat ve istikrarın sağlanması, kredi sisteminin aktif bir formda çalışması, malî bölümün gelişmesi, tasarruf sahiplerinin hak ve menfaatlerinin korunması için gerekli tedbirleri alma yetkisini veriyor. BDDK, bu yetkiye dayanarak 24 Haziran 2022 tarihinde aldığı 10250 sayılı kararla bankalar ve finansal kuruluşlar dışında olup da bağımsız kontrole tabi şirketlerin bankalardan kredi kullanabilmesini sahip oldukları 900 bin doların üzerindeki yabancı varlıkları TL’ye çevirmeleri şartına bağladı. Doğal olarak karara mevzu olan ve kredi kullanmak durumunda olan şirketler sahip oldukları yabancı varlıklardan 900 bin doların üzerinde olanları büyük olasılıkla kur muhafazalı mevduata çevirecekler bir yandan kur muhafazalı mevduat uygulaması başarılı görünürken bir yandan da dolarizasyon da düşmüş gösterilecek. Halbuki daha evvel bir yazımda da değindiğim üzere kur muhafazalı mevduat hesapları, sav edildiği üzere TL hesapları olarak değil yabancı paraya endeksli olmaları nedeniyle döviz mevduat hesabı olarak kabul edilmesi gereken hesaplardır. O nedenle burada toplanan parayı yabancı para mevduatın içinde saymak gerekir ki o durumda dolarizasyon azalmamış tam aksine TL’den de kur muhafazalı mevduata geçiş olduğu için artmıştır.
Çelişkiler
Burada üzerinde durulması gereken bir öteki bahis bu kararın bir yabancı para kısıtlaması kararı mı olduğu yoksa kredilerin yönlendirilmesine ait bir karar mı olduğu sorunudur.
Bu kararı BDDK’nın almış olması, kararın, kredileri yönlendirmeyi amaçlayarak alınmış olduğu görünümünü sağlamayı hedefliyor. Bu, gerçekte olduğu üzere bir yabancı para kısıtlamasıysa, kararın, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından alınması gerekirdi.
Nasıl takdim edilirse edilsin bu bir kredi düzenleme yahut yönlendirme kararı değildir. Kredi düzenleme yahut yönlendirme kararı kredilere tavan konulması (kredi plafonu), kredi kullanımına müddet ya da ölçü kısıtlaması getirilmesi, kredi faizlerinin sonlandırılması yahut yükseltilmesi üzere bir kadro tedbirlere dayanır. Bu karar, bunlardan çok farklı olarak kredi kullanımı için gerekli şartlar ortasına belirli bir ölçünün üzerinde yabancı para bulundurulmaması şartını getirerek krediyi değil dolaylı yoldan yabancı parayı amaç almaktadır. O nedenle bu kararı alma yetkisi BDDK’nın değildir. Bu karar Türk Parası Değerini Müdafaa Hakkında 32 Sayılı Karar çerçevesinde ve Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından alınması gereken bir karardır.
Kararın BDDK eliyle alınması bir yanlışlık sonucu olamaz. Burada maksat bu kararın 32 sayılı kararla ilgisi olmadığını ve münasebetiyle sermaye hareketlerinin kısıtlanması manasına gelmediğini göstermektir. Halbuki bu karar çok açık bir sermaye kısıtlamasıdır.
Sonuç
2021 yılı Eylül ayında iktisat siyasetinde tarihi bir yanlış yapılmış ve popülist baskılara cevap vermek için Merkez Bankası faizi düşürmeye yönelmiştir. Merkez Bankası’nca siyaset faizi (haftalık repo ihale faizi) yüzde 19’dan kademe kademe yüzde 14’e düşürülürken, kurlar yükselmeye ve peşi sıra enflasyonu sürüklemeye başlamıştır. Faiz indirimleri başlamadan evvel USD/TL kuru 8,65, enflasyon da (TÜFE) yüzde 19,58 idi. Bugün USD/TL kuru 16,88, enflasyon yüzde 73,50’dir.
Faiz indiriminin her alanda yarattığı büyük hasarı faizi artırmadan giderebilmek için kuru bastırabilmek maksadıyla bugüne kadar milyarlarca dolar rezerv satılmıştır. Kur muhafazalı mevduat hesapları yürürlüğe konularak hiç gerek yokken Hazine’ye milyarlarca liralık faiz yükü yüklenmiştir. Bütçe, yıl ortasında neredeyse sıfırdan tekrar yapılmak zorunda kalınmıştır. Kur muhafazalı mevduat hesapları ödemesi birinci altı ayda yasa dışı olarak ödenmek durumunda kalınmış, bütçe hakkı hiçe sayılmıştır. Bütün bunlara ek olarak artık de dolaylı yoldan tekrar yetkiler aşılarak sermaye kısıtlaması yoluna gidilmektedir.
Faizi gerçek belirlerseniz tek başına tahlil getirmez fakat yanlış belirlerseniz bin türlü bela getirir.
Bu yazı Mahfi Eğilmez’in şahsî blogundan alınmıştır
TIKLAYIN – BDDK, piyasalar kapandıktan sonra TL krediler için döviz varlığı hududu getirdi, döviz kuru düştü
TIKLAYIN – BDDK’dan TL ticari kredi kullanımında yeni şartı açıklamasıyla dolar/TL 17’nin altını gördü