Türkiye, Suudi Arabistan Veliaht Prensi Muhammed bin Selman’ı ağırlamaya hazırlanırken, Cemal Kaşıkçı cinayeti nedeniyle sert eleştirilen Suudi Arabistan’a yönelik tavrın değişmesinde gerek farklılaşan bölgesel dengelerin gerek içinde bulunulan ekonomik darboğazın rol oynadığı tespiti yapılıyor.
Türkiye’den evvel Mısır ve Ürdün’e de gideceği açıklanan Muhammed bin Selman’ın Çarşamba günü Ankara’daki temaslarında yatırım ve güç üzere alanlarda bir dizi mutabakatın imzalanması bekleniyor.
Enflasyonun düşürülemediği ve döviz üzerindeki üst taraflı baskının sürdüğü bir devirde Veliaht Prens bin Selman’ın ziyaretinden çıkacak sonuçlar piyasalarda da yakından takip ediliyor. Kulislere yansıyan bilgilere nazaran Ankara daha evvel Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile yaptığı swap mutabakatlarının bir benzerini Riyad ile de yapmak istiyor ve bir müddettir bunun için efor harcıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ziyarete ait açıklamasında “Bundan sonraki sürece yönelik, Türkiye-Suudi Arabistan münasebetlerini çok daha ileri düzeyde nerelere taşıyabiliriz, bunları kıymetlendirme fırsatı bulacağız” diye konuşmuştu.
Veliaht Prens bin Selman’ın ziyaret tipi, gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesinin akabinde Körfez bölgesi dışına yapacağı birinci ziyaret olması açısından kıymet taşıyor.
İlişkilerde olağanlaşmaya nasıl gelindi?
Suudi Arabistan’ın İstanbul Başkonsolosluğuna 2 Ekim 2018’de giren gazeteci-yazar Cemal Kaşıkçı’dan bir daha haber alınamamış, daha sonra öldürüldüğü ortaya çıkmıştı. Türkiye o periyottaki siyasetleri kapsamında Suudi Arabistan ve bilhassa de cinayet buyruğunu vermekle suçladığı Veliaht Prens için sert bir siyaset takip etmiş ve cinayeti milletlerarası kamuoyunun gündemine taşımak için efor sarf etmişti. Sorumlular için ayrıyeten iç hukuk yollarına da başvurulmuştu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan cinayetin akabinde Aralık 2018’de yaptığı açıklamalar ile milletlerarası basında kaleme aldığı makalelerde sert tabirler kullanmış ve “İslam dünyasından birtakım kısımlar ve ülkeler ne yazık ki doların ve riyalin kurbanı olanlar bu olaylar karşısında hakkı ve hakikati söylemediler. Hak yerini bulacak. Adalet yerini bulsun” demişti.
Ancak geçen yıllar içinde ABD’nin eski Lideri Donald Trump’un yerine Demokrat Parti’den Joe Biden’ın gelmesi, İsrail ile Arap ülkeleri ortasında başlayan yakınlaşma, ekonomik nedenler üzere etkenlerle Körfez bölgesinde istikrarlar değişti.
Bu kapsamda bölgede sıkıntılı olduğu ülkelerle olağanlaşma adımları başlatan Türkiye, hem bölgesel dengelerin değişmesi hem de içinde bulunduğu ekonomik darboğaz ve sıcak para muhtaçlığının da tesiriyle Suudi Arabistan ile münasebetlerini onarma yoluna gitmeye karar verdi.
İstanbul 11’inci Ağır Ceza Mahkemesi, Adalet Bakanlığının olumlu görüşü üzerine Cemal Kaşıkçı davasını Nisan ayında Suudi Arabistan’a devretti ve böylece Riyad’ın alakaların düzelmesinin önünde mani gördüğü konu aşılmış oldu.
Bu gelişmenin akabinde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan Nisan ayı sonunda Suudi Arabistan’ı ziyaret ederek daha evvel ağır sözler kullandığı Veliaht Prens ile görüştü ve birlikte fotoğraf verdi. Erdoğan’ın görüşmelerinin akabinde Riyad idaresinden iade-i ziyaret bekleniyordu.
Veliaht Prens ile bağlar neden onarılıyor?
Bu ortada Kaşıkçı cinayeti nedeniyle bin Selman’ı sert lisanla eleştiren önderler ortasında yer alan ABD Lideri Joe Biden’ın da Temmuz ayı ortasında Suudi Arabistan’a gitmesi bekleniyor.
Peki Türkiye ve ABD de dahil kimi ülkelerin Kaşıkçı cinayetini geri planda bırakarak Veliaht Prens ile ilgileri onarmasının ardında yatan sebepler neler?
Türkiye’nin eski Katar büyükelçilerinden Mithat Rende Muhammed bin Selman’ın Ankara ziyaretini genel manada Türkiye’nin bölgede İsrail, Birleşik Arap Emirlikleri ve Mısır üzere ülkelerle attığı olağanlaşma adımlarının bir kesimi olarak pahalandırıyor.
Ukrayna savaşıyla birlikte artan petrol fiyatlarının yalnızca Türkiye’yi değil başka ülkeleri de Riyad’a karşı yumuşamaya mecburen de olsa ittiğini söyleyen Rende, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Ukrayna savaşı ve Avrupa’nın karşı karşıya bulunduğu güç krizi ile gayret için, ki kış geldiğinde daha önemli biçimde hissedilecek bu kriz, dünyada ekstra kapasitesi olan birkaç ülkeden birisi Suudi Arabistan. Bu ekstra kapasitenin kullanılması gerekiyor, ölçüsü 2-2,5 milyon varil kadar. Biden bunun için gidiyor. Biraz da iş başa düştü yani. Gerçek politik gereği bir durum denilebilir, tavrını beğenmeyebilirsiniz fakat bir taraftan da çalışmak mecburiyetindesiniz.”
“Veliaht Prens’le bir 50 yıl mı?”
Nişantaşı Üniversitesi Öğretim Üyesi Ali Semin de Veliaht Prens ile bağların geliştirilmesinde bölge istikrarlarının değişmesinin yanı sıra Kral’ın sıhhat durumunun giderek kötüleşmesine de işaret ediyor.
Kral Selman bin Abdülaziz Al Suud’un çok yaşlandığını ve önemli sıhhat problemleri bulunduğunu hatırlatan Semin, işleri fiili olarak Veliaht Prens’in yürüttüğünü söylüyor ve şöyle konuşuyor:
“Bu yalnızca ABD için değil Türkiye için de bir risk. Krallık misyonu artık üçüncü kuşağa geçiyor. Şu anda Veliaht 37 yaşında ve bir 50 yıl vazifesi götürse… Siz 50 yıl kriz yaşadığınız bir hükümdarla olacaksınız demektir. Ayrıyeten şu anda bir diyalog kurmak değil de baba hayatını kaybettikten ve iktidara geldikten sonra Veliaht ile münasebet kurmak daha çok reaksiyona yol açar. Onun için Türkiye’nin bence bu kademede kral hayatını kaybetmeden evvel bir adım atılması gerekiyordu.”
Büyükelçi Rende ise Suudi Arabistan’da kral olmanın tahminen daha kolay olabileceğini fakat sürdürmenin o kadar kolay olmadığını belirterek, “Çünkü orada çok önemli istikrarlar kelam mevzusudur. Şu anda Veliaht Prens kontrolü tam üzere görünüyor. Lakin hiç belirli olmaz. Körfez ülkelerinde ve Ortadoğu’da kimin ne vakit ne kadar ıslak tabanda yürüdüğünü hiç bilemezsiniz” yorumunu yapıyor.
Kaşıkçı cinayeti unutuldu mu?
Bin Salman’ın ziyareti öncesinde Kaşıkçı cinayetinin unutulduğu ile ilgili tenkitler de devam ediyor.
Dış siyaset yorumcularına nazaran ise hususa “real politik” açısından da bakmak gerekiyor. Dr. Ali Semin, “Kaşıkçı olayı çok büyük ve insanlık dışı bir olay” derken, bununla birlikte milletlerarası alakalar açısından bakıldığında hiçbir devletin “kalıcı düşman ya da kalıcı dost” olmadığını belirtiyor.
Semin, yalnızca Türkiye ile Suudi Arabistan ortasındaki bağların düzelmediğini, bölge ülkelerinin birbiri ile bağlarında de farklı bir evreye geçtiğini söyleyerek, Türkiye açısından yalnızca Katar üzerinden bir Körfez siyasetinin ya da yalnızca Katar üzerinden bir Ortadoğu siyasetinin tam manasıyla sonuç vermediğini kaydediyor.
Emekli Büyükelçi Rende ise Kaşıkçı cinayeti ile kontaklı tenkitlerle ilgili olarak Körfez ülkelerindeki kraliyet üyelerinin “cezasızlık” haline dikkat çekiyor. Bu prenslerin güya “insan üstülermiş” üzere yetiştirildiğini ve bunun da onları bir çeşit “kibre” sevk ettiğini belirten Rende, şöyle konuşuyor:
“Çok kolay zenginliğin de verdiği bir kendini çok muktedir hissetme hali içindeler. Bu kibir ve çok muktedir hissetme hali bir cezasızlık kültürüne de yol açıyor. Yani ‘ben yaparım, isterim, olmayacak şeyler de isterim, olmayacak şeyler de yaparım. Sonra gerekirse para öderim yani, bunun parasını da öderim’ üzere.”
Rende, bölgeye dair projeksiyonunda ise İran, Türkiye, Mısır, İsrail, Suudi Arabistan üzere bölgesel güçler ortasındaki uğraşın devam edeceğini fakat birebir vakitte diyalog kapısının da açık kalması gerektiğini belirterek, “Aksi halde Ortadoğu’da etnik, dini, mezhepsel çatışmalar devam edecek ve kan akacaktır. Yani istikrar için refah lazım, ekonomik işbirliği lazım” diyor.