İsveç ve Finlandiya‘nın NATO’ya iştiraki konusunda yaşanan buhran, 28 Haziran’da Madrid’de NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in teşebbüsüyle gerçekleşen üçlü dorukta aşıldı.
Türkiye‘nin ‘terörle mücadele’ konusundaki beklentilerine genel olarak olumlu karşılık veren İsveç ve Finlandiya, mutabakat muhtırasında “örgüt” olarak bahsedilen PYD/YPG ve Türk tarafının 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sorumlu tutup “terör örgütü” olarak nitelediği Gülen yapılanmasına takviye sağlamayacaklarını beyan ettiler.
NATO doruğu öncesi Stoltenberg’in daveti üzerine gerçekleşen toplantıya Cumhurbaşkanı Erdoğan, Finlandiya Cumhurbaşkanı Sauli Niinistö ve İsveç Başbakanı Magdalena Andersson katıldı ve dorukta sağlanan uzlaşı üç ülke dışişleri bakanlarının imzaladığı mutabakat muhtırası ile kayda alındı.
Bu uzlaşı, “terörle mücadele” konusunda Türkiye‘nin beklentilerine cevap veren iki İskandinav ülkesine NATO üyeliğinin yolunu açtı ve Madrid Tepesi açısından değerli bir muvaffakiyet olarak değerlendirildi.
13 Mayıs’tan 28 Haziran’a uzanan bu süreçte, Türkiye, başta Cumhurbaşkanı Erdoğan olmak üzere, sık aralıklarla ve kamuoyu yaratacak formda İsveç ve Finlandiya’yı “teröre dayanak vermek”le suçladı.
Ayrıca önde gelen NATO ülkelerini de Türkiye‘yi “terörle uğraşta yalnız bırakmakla” suçlayarak, İsveç ve Finlandiya’dan beklentilerinin haklılığını güçlendirmeye çalıştı.
Yine bu periyotta İsveç ve Finlandiya’da PKK yanlısı şovların düzenlenmesi ve buna Türkiye‘nin sert yansısı süreci zorlaştıran gelişmeler oldu.
NATO Genel Sekreteri nasıl bir rol oynadı?
Müzakere sürecinin başlatılması, yürütülmesi ve sonuçlandırılmasında NATO Genel Sekreteri’nin oynadığı rol, tüm tarafların üzerinde mutabık kaldığı bir tesir yarattı. Stoltenberg’in 25 Mayıs’ta Ankara’da başlayan Türkiye-İsveç-Finlandiya müzakerelerini Brüksel’e yani NATO karargâhına taşıması görüşmelerin seyrini olumlu tarafta değiştirdi.
Türk tarafının İsveç ve Finlandiya’ya 25 Mayıs’ta ilettiği talep listesinin, 28 Haziran’da imzalanan mutabakat muhtırasına dönüşmesi sürecinde de Stoltenberg’in diplomatik tesiri gözlenen bir öge oldu.
70 yıllık bir NATO üyesi olarak Türkiye‘nin ittifak için ehemmiyetini sıklıkla lisana getiren ve öne sürdüğü çekincelerin karşılanması gerektiğini vurgulayan NATO Genel Sekreteri, bu telaffuzuyla ittifak içinden Türkiye‘ye gelebilecek olumsuz yaklaşımları engellemiş oldu ve ve ittifaka katılmak isteyen iki İskandinav ülkesinin somut adım atma zorunda olduğunu ortaya koydu.
Stoltenberg, bu süreçteki yaklaşımıyla Ankara’dan sık sık övgü aldı ve sürecin olumlu gelişmesini sağladı.
Bu süreçte olumlu rol oynayan ülkeler ortasında İngiltere ve NATO Doruğu’na mesken sahipliği yapan İspanya sayılıyor. İsveç ve Finlandiya ile yürütülen müzakerelere taraf olmamakla bir arada İngiltere, buhranın Madrid Tepesi’nde aşılması için hem telkinde bulundu hem de teklifler gündeme getirdi.
NATO’nun iki İskandinav ülkesini içine alarak genişlemesine güçlü takviye veren ABD, son güne kadar sürecin dışında kalmaya ihtimam gösterdi. ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken ve Ulusal Güvenlik Danışmanı Jack Sullivan, muhataplarıyla görüşmeler yaptı. En üst seviyede temas ise ABD Lideri Joe Biden’ın, Erdoğan’ı Madrid’e hareketinden evvel aramasıyla gerçekleşti.
Reuters’a nazaran Biden bu telefon görüşmesini İsveç ve Finlandiya’nın talebi üzerine yaptı. Ajansa konuşan bir ABD’li yetkili, Washington’ın kapalı kapılar arkasında bir rol oynadığını, ayrıyeten Türkiye‘nin gelişmiş savaş uçağı talebinde ısrar etmediğini de kaydetti.
Mutabakatta hangi ögeler ön plana çıktı?
10 unsurluk mutabakat muhtırasının 4. hususunda yer alan “Müstakbel NATO müttefikleri olarak Finlandiya ve İsveç, ulusal güvenliğine yönelik tüm tehditlere karşı Türkiye‘ye tam takviye verirler. Bu çerçevede, Finlandiya ve İsveç, PYD/YPG ve Türkiye‘de FETÖ olarak tanımlanan örgüte dayanak sağlamayacaklardır” tabiri Türkiye‘nin “terör örgütü” olarak nitelediği “PYD/YPG ve FETÖ” sözlerinin kayda geçirilmesi açısından değerli görülüyor.
İsveç ve Finlandiya’nın “terör örgütü” olarak nitelemediği bu yapılardan yalnızca “örgüt” olarak bahsedilmesi ise dikkat çekiyor.
Her iki ülke yetkilileri de daha evvel yaptıkları açıklamalarda YPG’ye takviye vermediklerini, Türkiye‘nin argümanlarının aksine silah yardımı yapmadıklarını kaydetmişlerdi.
Mutabakat muhtırasının 5. hususu PKK’nın bu ülkelerdeki faaliyetlerinin engellenmesine ait beklentileri söz ediyor
İsveç ve Finlandiya, zati AB terör listesinde yer alan PKK’yi terör örgütü olarak görüyor.
Bu nedenle PYD/YPG’nin, PKK’nin bahsedildiği paragraf yerine başka paragrafta yer alması iki ülkenin resmi siyaseti açısından tutarlılık gösteriyor.
Metinde yer alan “Finlandiya ve İsveç, PKK ve başka tüm terörist örgütlerin, bunların uzantılarının faaliyetleri ile iltisaklı kuruluşlar ve paravan örgütler içerisinde yer alan yahut bu terör örgütleriyle teması bulunan şahısların faaliyetlerini engelleyeceklerini taahhüt eder” cümlesi, Türkiye açısından PYD/YPG’yi işaret ediyor.
Ancak açık bir biçimde PYD/YPG denmemesinin, İsveç ve Finlandiya açısından bir bağlayıcılık doğurmadığı değerlendirmelerine neden oluyor.
Türk yetkililer ise 5. hususta PYD/YPG isminden bahsedilmemesinin kıymetli olmadığını, esasen sık sık isim değişikliği yaptığını anımsatıyorlar.
Silah ambargosu kalkıyor mu?
Mutabakat muhtırasında yer alan en somut başlıklardan biri, iki İskandinav ülkesinin Türkiye’ye uyguladığı silah ambargosunu sona erdirmesiyle ilgili.
İsveç ve Finlandiya, Türkiye’nin 2019’da Suriye’nin kuzey doğusunda gerçekleştirdiği askeri operasyona reaksiyon olarak silah satışını askıya almışlardı.
Metinde bu mevzu, “Türkiye, Finlandiya ve İsveç ortalarında artık hiçbir ulusal silah ambargosu bulunmadığını teyit ederler. İsveç, NATO müttefiklerine yönelik olarak silah ihracatına ait ulusal mevzuatını tadil etmektedir. Gelecekte, Finlandiya ve İsveç’ten yapılacak savunma sanayii ihracatı Müttefik dayanışmasına ve Washington Muahedesi’nin 3. Unsuru’nun ruhuna ve lafzına uygun biçimde yürütülecektir” kelamlarıyla yer alıyor.
Washington Antlaşması’nın 3. hususu, “Taraflar, tek tek ve ortaklaşa olarak, daima ve faal öz-yardım ve karşılıklı yardımlarla, silahlı bir taarruza karşı kişisel ve toplu direnme kapasitelerini koruyacaklar ve geliştireceklerdir” taahhüdüne yer veriyor.
Belgenin 8. ve 9. unsurları, mutabakat uyarınca Türkiye, İsveç ve Finlandiya’nın bundan sonra atacakları adımları içeren uygulama detaylarını kayda geçiriyor.
Bunlar ortasında, terörizm ve örgütlü cürümler konusunda güvenlik ve istihbarat dahil her seviyede diyalog ve işbirliği sisteminin oluşturulması ve Finlandiya ve İsveç’in terörle çabada NATO evraklarıyla uyumlu davranıp, lokal mevzuatlarını bu doğrultuda güçlendirme taahhüdü yer alıyor.
İade süreci işleyecek mi?
Ankara’nın her iki ülkeden talepleri ortasında topraklarında yaşayan ve Türkiye’nin ‘terör zanlıları’ olarak gördüğü şahısların iade edilmesi de yer alıyor. Bu hususa da 8. hususta şöyle değiniliyor:
“Finlandiya ve İsveç, Avrupa İade Sözleşmesi’yle uyumlu biçimde Türkiye tarafından sağlanan bilgi, kanıt ve istihbaratı dikkate alarak Türkiye’nin terör zanlılarına dair hudut dışı yahut iade taleplerini acilen ve bütün boyutlarıyla sürece koyacak ve Türkiye’yle iade ve güvenlik işbirliğini geliştirmek için gerekli ikili ahdî düzenlemeler yapacaklardır. “
Belgenin imzalanmasının akabinde açıklama yapan Adalet Bakanı Bekir Bozdağ, bu mutabakat uyarınca Finlandiya ve İsveç’e daha evvel gönderilen iade evraklarıyla ilgili hatırlatma yazısının yazılacağını, bu kapsamda Finlandiya’dan 12, İsveç’ten 21 kişinin isteneceğini kaydetti.
İade süreçlerinin uygulanabilmesi için talep eden tarafın gönderdiği evrakın hukuka uygun formda hazırlanması ve sabit kanıtlarla desteklenmesi gerekiyor. Ayrıyeten iade taleplerinin siyasi münasebetlerle oluşturulmamış olması Avrupa İade Mukavelesi’nde de yer alan bir ölçüt.
İnsan hakları konusundaki hassaslıkları bilinen İsveç ve Finlandiya’nın Türkiye’nin iade taleplerini, mutabakat muhtırasında da yer alan “bilgi, kanıt ve istihbaratı dikkate alarak” değerlendireceği öngörülüyor.
PKK’n i n faaliyetlerine ait soruşturma başlatılabilir mi?
Sekizinci hususta yer alan değerli bir başlık da PKK’nin faaliyetlerinin sonlandırılmasına ait.
Finlandiya ve İsveç’in, PKK’nin kendisi ve kontaklı küme ve “paravan örgütleri” olarak nitelenen yapıların “para toplama ve eleman devşirme” olarak sıralanan faaliyetleri hakkında yasak getireceği ve soruşturma açılacağı taahhüdü her iki ülkenin somut adım atmasını gerektiriyor.
İsveç ve Finlandiya, “terör örgütleri” olarak tanımlanan yapılanmaların propagandasını engellemeyi de taahhüt ediyor.
Mutabakat muhtırasında İsveç ve Finlandiya’nın, Avrupa Birliği’nin (AB) PESCO ismiyle bilinen Daimi Yapısal İşbirliği Savunma Mutabakatı’na Türkiye’nin iştiraki ile AB’nin Ortak Güvenlik ve Savunma Siyaseti en geniş formda dahil edilmesine takviye vereceği de kayda geçiriliyor.
Ancak bu sistemlere Türkiye’nin iştiraki konusunda başta Yunanistan ve Kıbrıs Cumhuriyeti olmak üzere birçok AB ülkesinin karşı çıkıyor olması bu hususun uygulanabilirliğini zora sokuyor.
Türkiye, İsveç ve Finlandiya’nın tüm bu adımları yaşama geçirmek için dışişleri, içişleri, adalet bakanlıkları ile istihbarat ve güvenlik kurumlarının iştirakiyle Daimi Ortak Düzenek oluşturacakları kaydediliyor.
Ankara’nın, bu mekanizmayı, Madrid Doruğu sonrasında İsveç ve Finlandiya’nın üyeliklerinin TBMM onayına sunulacağı vakte kadar geçecek müddette, mutabakat muhtırasında yer alan ögelerin uygulanması konusunda faal bir araç olarak kullanmayı planladığı kaydediliyor.
Dokuz unsurda tabir edilen taahhütlerin sonunda Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğinin kapısını açan taahhüdü ise metnin sonunda yer alıyor:
“Türkiye, NATO’nun Açık Kapı siyasetine uzun vakittir devam eden dayanağını teyit eder ve Madrid Tepesi’nde Finlandiya ve İsveç’in NATO üyesi olmak üzere davet edilmelerine takviyesini söz eder.”
