O yıllarda, tıpkı rakımda, birebir iklimde ve tıpkı hoşluktaki Trabzon dağlarında ne vardır ? Çileli, yokluk içinde bir ömür.
Bugün Uzungöl olarak bildiğimiz Şerah o yıllarda, ilkel tarım yapılan, verimsiz hayvancılıkla ayakta durmaya çalışan bir dağ köyüydü. Trabzon’un hatta Anadolu’nun farklı yerlerindeki birçok dağ köyü üzere.
Şerah’tan askere gitmek isteyen bile Çaykara’ya ulaşmak için tüm gün sürecek bir yaya seyahatine mahkumdu. İlçeye ulaşsa, Trabzon’a gitmek için bineceği kamyonun Of’a inmesi bile en az 2 saat sürerdi.
60’lı, 70’li yılları geçelim. Benim çocukluğumda, 80’li yıllarda bile bu zahmet motamot devam etti. Bu güçlü hayattan çıkış yolu ya okumak ya da gurbete gitmekti. Onun için bölge insanı yüksek tahsillidir. Ve onun için Samsun’dan, Zonguldak’a, Düzce’den Bursa’ya, Avusturya’dan Almanya ve İsviçre Alplerine kadar sayısız coğrafyada gurbete çıkmış insanlarımız vardır.
Dursun Ali İnan. Bu ismi kaç kişi biliyor? Bana nazaran o bölgemizin Uzun Mehmeti’dir. Uzungöl’ün öyküsü, onun öyküsüdür.
Dursun Ali İnan’ın James Bond sinemasını izlemesine gerek yoktu. Alpleri şahsen gördü. James Bond sinemasından 10 yıl sonra, 1974 yılında Şerah’a döndü. Herkesin terk etmek istediği yerde, köyündeydi. Kazma kürekle havuzlar kazdı. Dereden topladığı alabalıkları bu havuzlarda yetiştirmeye başladı. Kazandığı markları boş işlere harcadığını düşünen köylüler ona “deli” dedi. Yem yoktu. Balıkları doyurmak için hayvan kanıyla, odun talaşını karıştırıp ürettiği kurtcukları kullandı.
Yaylalardan tereyağları topladı. Tereyağında kızartılan dünyanın en lezzetli alabalığını müşterilerine sunmaya başladı. Lezzeti, hizmeti evvel Çaykara’da, sonra Trabzon’da, yıllar içinde de tüm Türkiye’de duyuldu. İşi büyüttü. Ahşap kulübeler yaptı. Artık konaklama imkanı da sunuyordu. Uzungöl’ün fotoğrafları her yerdeydi. 90’lı yıllar boyunca yerli turistlerin beğenilen yeriydi Uzungöl.
Köylüler bir vakitler “deli” dedikleri kişinin peşinden gitmeye başladı. Kuralsızlıkta ondan sonra başladı.Köy konutunu bozan otel yaptı. Ahırlar bile odaya çevrildi. Betonlaşma, çarpık yapılaşma derken Uzungöl bugünkü tanınmaz haline geldi.
Dursun Ali İnan bugün Uzungöl’e bir müze kurdu. Müzede eski çileli hayatın eşyaları sergileniyor. Birebir devirde birebir ağır koşulları yaşamış annem de köy konutumuzun bir kısmına eski eşyaları yerleştirdi. Siniler, bakır taslar, tavalar.
Eskiye hasret için değil bu yapılan. Yeni, rahat yaşama kavuşmanın, bugüne nasıl gelindiğinin unutulmaması gereken kıssasını canlı tutmak için bunlar.
Sabah gün ağırmadan kalkıp sırtta yükle dağ başına çıkan. Tüm gün ot kesip, akşam da sırtında yüzlerce kiloyla saatlerce yol yürüyenlerin kıssası bu. Bugün market poşetini meskene taşımakta zorlananların asla anlayamayacağı bir sıkıntı. Üstelik bu sıkıntı ne karşılığında. Yalnızca karın tokluğu. Bir bağraç yoğurt, bir kap peynir, bir tas tereyağı. Döngü buydu. En baştan tıpkı işleri yapıp, daima tıpkı eserleri almak.
Ne vakit ki Dursun Ali İnan bir ışık yaktı. İşte o vakit yöre insanı kendince bir çıkış yolu buldu.
Bugün memlekette tereyağı bulmak, süt bulmak zorlaştı. Artık kimse o emeği vermek istemiyor. Kolay alanı yapmak, turizmden hisse kapmak istiyor.
Antalya’ya iş için gittiğimde öğrenmiştim. Turizmden evvel kıyılar verimsiz olduğu için damatlara, dağlık topraklar, yayla konutları evlatlara bırakılırmış. Gün geldi, o yaz sıcağını çeken damatlar güçlü oldu. Yaylada kalanlar parayla denize girmek zorunda kaldı.
Şimdi Trabzon’un dağ köylerinde damatlar da oğullarda, gelinler de kızlar da birebir imkana sahip. Her yıl kayan toprağı sırtında üst taşıyıp, ektiği bir avuç mısır ve fasülye ile hayat çabası vermek zorunda kalanların artık bir seçenekleri var.
Dere kenarına masa sandalye atan kör bir halde turizmden hisse kapma sıkıntısına girdi. Dursun Ali İnan birinci konaklama tesisini açtığında ahşap bungalov meskenler kullanmıştı. Dağ köyü havasında, Uzungöl’ün harika tabiatına uyumlu. Sonra ne oldu ? Para kazanma hırsıyla, denetimsizlik ve vurdumduymazlıkla biz bile kendi Uzungölümüze yabancı olduk. Gidemez, gitsek eski eşsiz halini bilenler olarak sızlayan gözlerle etrafa bakmak zorunda kaldık.
Sadece bir günde, tüm yıl kazanacaklarından fazla para kazanma talihi yırtıcı bir yağmaya yol açtı. Bunu müdahale etmesi gereken tekrar biziz. “Bu insanları niçin ayıplıyoruz ki ? Tıpkı imkana kim sahip olsa, birebirini yapmaz mı? Burada kural koyması gereken devlet. Denetlemesi gereken mahallî idarecilerdir. Bölge insanı değil” diyenler de haksız değil elbette lakin tekrar hatırlatmak isterim, toprağımıza birinci elden biz sahip çıkmak zorundayız.
Ancak iki mevzuyu karıştırıp şunu da yapanlara reaksiyon göstermek en doğal hakkımız.
Bizim zenginlerimiz birinci fırsat bulduklarında Dubai’ye masraf. Bununla da övünür. Dubai’dan İstanbul’a, Batının güçlü başkentlerine, Londra’ya, Paris’e, Roma’ya sayısız uçuş var. Tıpkı Dubai’den Trabzon’a yaz uzunluğu günde 10 uçakla sefer yapılması kimi neden rahatsız ediyor? Körfez zenginleri Londra’da lüks mağazalarda para harcarken oluyor da, Çaykara’da bir dere kenarında, Uzungöl’de yasal bir tatil yapmaları kimi neden rahatsız ediyor ? Bu beşerler turist. Pasaportlarıyla geliyor, yasal biçimde giriş yapıyor, bölge insanına para bırakıp gidiyor.
Benim amca oğlu bile tüm çocukluk boyunca en sevimsiz iş olarak gördüğümüz fındık toplamayı büyük bir şevkle yapıyor. Bir avuç yaş fındıktan kazandığı para bütün bir çocukluğumuzun toplam mahsülünün getirisinden fazla. Topluyor ve ufak büfesinde turistlere satıyor. O kazanıyor. Vergi veriyor. Ülke kazanıyor. 90’larda tıpkı çıkarı eski Sovyet vatandaşlarıyla yapılan ticaretle kazanıyordu. Bugün Körfez ülkelerinden gelen Araplarla kazanıyor.
Trabzon ve Trabzonlu bu ülkeden farklı değil. Siyasi yelpazesi Türkiye’nin minyatörü. Toplumsal yapısı, ekonomik kuralları da o denli. “Betonlaşmanın olmadığı yer mi var ? Plansızlıktan, yağmadan muaf bölgemiz, kentimiz kaldı mı ?Trabzon mu, Trabzonlu mu tek başına makûs örnek olan? “ diye haklı sorular sorabiliriz. Soru sormak değil, bize yakışan karşılıklar vermek zorundayız. Bize yakışan karşılık Uzungölümüze, yaylamıza, deremize, güzelliklerimize her zamankinden daha sıkı sahip çıkmak.
Başka niyetlerle oluşturulmak istenen antipatinin toplumsal medyada karşılık bulması bir Trabzonlular için kahredici. Ötekileştirme, nefret kimilerimiz için yabancı hususlardı. Bu sayede görmüş olduk, empati yaptık.
Antalya’da bir Rus’un, Marmaris’te bir İngiliz’in harcadığı para para da. Uzungöl’de bir Kuveytli’nin, Katarlı’nın hatta Kuzey Iraklı bir Kürt’ün harcadığı para para değil mi? Toplam turizm gelirinde yeri yok mu bu harcanan paraların?
İsviçrelilerin daha 1964 yılında sahip olduğu refaha, imkanlara sahip olmak hepimizin hakkı. En başta da annem üzere yokluk içinde çileli hayat sürmüş tüm insanlarımızın hakkı.
Hak ettikleri tatillere gidememenin sebebini sorgulamayan, yaşadıkları kentlerdeki çarpıklıklara ses edemeyenlerin popülist bir biçimde Arap turistler üzerinden Trabzon’a ve Trabzonlulara saldırmaları en hafif tabiriyle iki yüzlülük. Antalya’da, Ege’de Rusların, Batılı turistlerin önüne serilen imkanlar. Yağmalanan koylar, yakılan ormanlara haklı reaksiyon gösterirken turistleri mi suçluyoruz? Oranın yerlisi insanımızı mı suçluyoruz. Daima birlikte sorumluluk hissediyoruz. Fakat kelam konusu Trabzon olunca ‘Arap seviciliği’, ‘sorsan bunlar milliyetçi’ diyerek yapılmak istenen ne? Bu bâtın ırkçılığın sebebi başka ve kıymetli bir sosyolojik araştırma konusu.
Ama bu iki yüzlülüğe yanıt vermenin en yanlışsız yolu, Uzungöl başta olmak üzere derelerimize, ormanlarımıza, yaylalarımıza her zamankinden daha fazla sahip çıkmaktan geçiyor. Düşlerimizdeki hayatı, doğal sağlıklı ömrü istiyorsak bunu yapmak zorundayız. Elimizdeki en değerli varlığımız tabiatımız. Onu korumak, kollamak zorundayız. Annem babam köyümüzdeki dede konutumuzu aslına uygun olarak yeniledi. Ahşap konutumuz betondan komşularının yanında soylu bir kale üzere. Annem başta, insanımızın birçok konutlarını bırakın satmak kiralamak bile istemiyor. Geceliğine 500’er dolar vermeye hazır turistler olduğu halde bunu yapmıyor. Çoğunluk deresinin, tabiatının, memleketinin değerini biliyor. Geri kalanlara bunu hatırlatmak için de sabırla bekliyor.
James Bond’un dediği üzere, ‘rüya gördüğünüze dair hayal görüyorsanız, uyanmak üzeresiniz demektir’. Rüyayı kabusa çevirmek isteyenlerin durdurmak elimizde. Şerah’dan Van’a zarurî iskanla göç etmek zorunda kalanlar gittikleri kurak toprakları yeşillendirdi. Birinci yıllar Uzungöl kayısına gelip, “biz bu hoşluğu nasıl bırakıp gittik“ diye hayıflanıyorlardı. Bugünkü Uzungöl’ü gördüklerinde birebir duyguyu yaşıyorlar mı ? Emin değilim. Bizim kültürümüzde yağma, bozma, betonlaştırma yoktu. Dursun Ali İnan’ın gösterdiği üzere yenileme, ihya etme, hamasetle yeni bir yol açma vardı. Bu yolu çıkmaz hale getirenlere karşı hala bir çıkış yolumuz var. Daima birlikte hoş günlere uyanmak dileğiyle.
Konuk muharrir: Özgür Hasan Altuncu