Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi, TBMM Genel Şurasında kabul edilerek maddeleşti.
Kanunla, elektronik ticarette (e-ticaret) haksız rekabetin ve tekelleşmenin önüne geçilerek pazara yeni aktörlerin girişinin kolaylaştırılması, pazarın istikrarlı ve sağlıklı büyümesinin sağlanması emeliyle, ölçekler de dikkate alınarak e-ticaret aracı hizmet sağlayıcı ve e-ticaret hizmet sağlayıcılara yönelik düzenleme yapılıyor.
Seyahat acenteliği, sivil havacılık, ferdi emeklilik, bankacılık, sigortacılık, finansman, sermaye piyasası, ödeme hizmetleri, bahis ve baht oyunları ile elektronik haberleşme alanlarında faaliyet gösteren işletmeler, e-ticaret aracı hizmet sağlayıcı yahut e-ticaret hizmet sağlayıcı kabul edilmeyecek.
Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun’a yeni terim ve kavramlar ekleniyor. Pekala bu yasa rekabet eşitliğinin sağlanması ve tüketicilerin haklarının genişlemesi istikametinde tesirli bir düzenleme mi?
İstanbul Bilgi Üniversitesi Rekabet Hukuku Merkezi Yöneticisi Doç. Dr. Kerem Cem Sanlı maddeyle ilgili merak edilenleri halktv.com.tr’ye kıymetlendirdi.
Meclis’e sunulan e-ticaret yasa taslağında neler var? Yasa neyi amaçlıyor?
E-ticaret yasası ya da “Yasa teklifi” bahis olarak, elektronik ticaret aracı hizmet sağlayıcılarının (dijital platformların), rekabeti kısıtlayan ve/veya satıcılar ile olan münasebetlerde ortaya çıkabilecek birtakım haksız ticari uygulamalarını sınırlayan düzenlemeler içeriyor. Yasa ana fikir olarak, dijital platformların ekonomik açıdan piyasa sistemini tehdit edecek ölçekte büyüdüğünü (veya bu türlü bir potansiyel olduğunu) ve bunun kamu faydası açısından sorun teşkil edebilecek kimi uygulamalarda bulunduğunu yahut bulunabileceğini varsaymakta ve bu nedenle temelli diyebileceğimiz kimi yasak ve kısıtlamalar içermektedir. Bu kısıtlamalar da net süreç hacmi açısından ekseriyetle muhakkak finansal eşikleri aşan, yani ekonomik açıdan büyük platformlar açısından getirilmiş gözüküyor.
Önce şunu belirtelim: Neredeyse tüm Dünya’da dijital platformların düzenlenmesine dair yasama çalışmaları var. Bu manada problem Türkiye’ye, ya da Türk hukukuna özgün değil. Bilhassa rekabet hukuku dahil pek çok hukuksal düzenleme açısından mehaz teşkil eden Avrupa Birliği hukukunda yasal düzenlemeler yapıldı ve E-ticaret Yasa teklifine emsal bir düzenleme olan Dijital Piyasa Yasası (“DMA”) yakında yürürlüğe girecek. Keza ABD’de birtakım yasal düzenleme çalışmaları var. Fakat ülkemizdeki düzenleme, benzerlikler içermekle birlikte, AB hukukundaki düzenlemelerden ve birtakım çağdaş ülke yasama çalışmalarından ayrılıyor.
Sizce tekelleşmeyi önleyecek bir düzenleme mi?
Temelde dijital platformların neden olacağı ekonomik sorunun, ki bunu ağırlaşma (“tekelleşme”) sorunu olarak tabir edebiliriz, törpülenmesini amaçlıyor. Ağırlaşma sorunu yalnızca dijital piyasalara mı mahsus? Hayır, fakat bu piyasadaki yapısal kimi özellikler (ağ dışsallıkları/ölçek iktisadı, kapsam iktisadı vs.) ağırlaşma sıkıntısını derinleştiriyor ve kalıcı olmasına neden olabiliyor. Bu nedenle de dijital piyasaları başkalarından ayırmak mümkün. Ağırlaşma problemine müdahale edildiğinde de piyasanın daha rekabetçi olacağı, tüketicilerin ve toplumun da rekabetçi piyasadan fayda sağlayacağı umuluyor. Somutlaştırırsak, bu gayeye iki eksende yapılacak düzenlemeler ve uygulamalar ile ulaşılacağını düşünülüyor. Birincisi satıcılarla platformlar ortasındaki ilginin, daha adil, şeffaf ve istikrarlı kılınması. Haksız ticari uygulamalar başlığı altındaki düzenlemeler bu emele yönelik sevk edilmiş. İkincisi ise direkt ağırlaşma sorununu mevzu alıyor.
Rekabetin korunması hakkında bir kanun var iken ve Rekabet Kurumu tarafından uygulanıyorken, bu tipten bir yasal düzenlemeye neden muhtaçlık duyuldu?
Bunun cevabı, bu Kanun’un dijital piyasalar kelam konusu olunca yetersiz olma riskini barındırması. Bu hem uzmanlık, hem süratli müdahale hem de açık ve öngörülebilir kurallar koyulması muhtaçlığı ile yakından alakalı. Klasik rekabet hukukunun müdahalede geç kalabileceği birtakım davranış kuralları açısından kâfi açıklıkta olmadığı ve hatta eksik olabileceği düşünülüyor.
Tasarıda tüketici haklarını koruyan düzenlemeler yok mu?
Tüketici haklarını direkt gözetici bir yasa teklifi değil. Başka bir sözle teknik bir tüketici hukuku metni değil karşımızdaki. E-ticaret alanında, Ticaret Bakanlığı aslında yakın vakitte türlü tüketici hukuku düzenlemeleri yapmıştı (mesela Nisan 2022 yılında Tüketici Kanunu değişikliği, keza Ticari Reklam Yönetmeliği ve Haksız Ticari Uygulamalar Yönetmeliği’nde değişiklikler yapıldı vs.). Lakin tabi ki, Yasa’nın uygulanması ile tüketicilerin bu Yasa’dan yarar sağlayacağı kabul edilebilir. Çünkü artan rekabet, piyasada fiyatların düşüşünü ve kalite, çeşitlilik üzere öbür yararları sağlayacaktır. Ama bunun dolaylı bir tesir olacağını söyleyebiliriz. Öte yandan Yasa’da yer alan birtakım kararlar, mesela reklam ve indirim kısıtlamaları üzere tüketicinin aleyhine sonuç doğurmaya elverişli. Bu nedenle ilgili kararların bilhassa tüketici perspektifinden tartışılması gerekir.
Peki tasarıda e-ticaret siteleriyle ilgili ne üzere düzenlemeler yer alıyor?
Yasa son derece geniş kapsamlı. Tüm düzenlemelere yer vermek mümkün olmaz. Lakin kısaca belirtmek gerekirse, iki küme düzenleme var. Bunlardan bir kısmı, ki haksız ticari uygulamalar başlığını taşıyor, satıcılar ile olan ilgileri düzenliyor. Burada, platform lehine bozulan ekonomik istikrarın, sözleşmesel olarak satıcılar (elektronik hizmet sağlayıcıları) lehine düzeltilmesi, bağlantıların daha adil ve şeffaf olması amaçlanıyor. Somutlaştırmak gerekirse, platforma tüketiciler tarafından yapılan ödemelerin 5 gün içerisinde satıcının hesabına geçirilmesi, satıcıların kampanyalı satış yapmaya zorlanamaması, platformun tek taraflı mukavele yapmasının yasaklanması, mukavelelerin açık ve şeffaf olması ve hesabın askıya alınması halinde, bunun objektif bir münasebete dayandırılması ve satıcıların buna karşı itiraz yolunun açık olması üzere düzenlemeler bu gayeye yönelik olarak yer almış.
Bu yasaya kamu faydasını sağlamaya yönelik değerli bir adım diyebilir miyiz?
Diğer kategori düzenleme direkt rekabeti korumak emelli getirilmiş üzere gözüküyor. Burada platformların kimi rekabet tersi davranışları yasaklanıyor, yani platformlara kısıtlama getiriliyor. Somutlaştırmak gerekirse, -Platformun markası var ise, bunu markayı taşıyan eserlerin satışını platform üzerinden yapamaz, -bilinen markalar üzerinden (kendi web sitesine yönlendirecek şekilde) reklam veremez (mutlaka marka sahibinin onay gerekir), -satış nedeniyle elde ettiği bilgiyi yalnızca aracılık hizmetleri için kullanabilir öbür ortamlarda kullanamaz, -satıcıların dataları öbür platformlara taşımasına imkan sağlamalıdır, -platform kendisine ilişkin ticaret ortamları tanıtımını yapamaz, erişim imkanı veremez (aynı net süreç hacmi dışında kalan ortamlar), -satıcıların alternatif kanallardan reklam yapması ya da satış yapması kısıtlanamaz. Bu liste aslında çok uzun.
Bu yükümlülükler, ticaret özgürlüklerini sınırlamakla birlikte, üstte belirttiğim üzere, ağırlaşma sıkıntısını çözümlemeye yönelik. Münasebetiyle kamu faydasını müdafaa maksadıyla getirilmiş. Mesela, satıcıların alternatif kanallarda (platformlarda) eser satmasının sınırlanamaması yahut satıcı datalarının platformlarda ortasında taşınması imkanına yer verilmesi ya da rastgele bir şahıstan mal yahut hizmet edinilmesinin zorlanamaması buna örnek gösterilebilir. Lakin, gayesi ve mantığı anlaşılmakla birlikte, birtakım sınırlamaların ölçüsüz olduğu da söylenebilir. Bunların rekabeti arttırıp arttırmayacağı yahut tüketiciye yarar sağlayıp sağlamayacağı kuşkulu. Somutlaştıralım: Yasa teklifi birebir vakitte reklam bütçesine sınırlama getiriyor. Yalnızca reklam değil, yapılan indirim ve promosyonlar açısından da sınırlamalar var. Bu düzenlemelerin tüketici yararını anlamak güç. Tesirleri karmaşık olacaktır, bu tesirlerin hesaplandığını zannetmiyorum. Bununla da hudutlu değil, mesela platformun kendi markasını satması yasaklanmış. Meğer bu çok yaygın bir uygulama ve platformların özgün markaları da var. Bunların akibeti bilinmeyen. Burada platformun kendini öncelemesi yasaklanabilirdi. Hakikaten rekabet hukuku bu cins aksiyonlara müdahale ediyor. Buna dair soruşturmalar oldu ve ihlal kararı verildi. Bir başka değişik sınırlama, ilan alanında faaliyet gösteren bir platformun satışa aracılık yapmasının yasaklanması. Yani süreç platformu başka piyasaya giremiyor. Yasa bir giriş mahzuru yaratmış oluyor. Bu düzenlemenin mantığını da anlamak kolay değil.
Tasarıda yeni mali yükümlülükler getiriliyor. Bunları nasıl yorumluyorsunuz?
Bunun direkt bir rekabet siyaseti aracı olduğunu söylemek güç. Kanun teklifi, bunu Ticaret Lisansı başlığı altında düzenlemiş ve net süreç hacmine nazaran kademeli bir lisans fiyatı alınıyor. Net süreç hacmi büyüdükçe, lisans oranı artıyor. Artış oranları çok önemli ve bu fiyat, platformun elde ettiği cirodan değil, platform üzerinden yapılan süreç hacmi üzerinden alınıyor. Hususa bakıldığı vakit, 50 yahut 60 milyar üzerinde ciro elde eden bir platformun net süreç hacmi üzerinden (aşan kısım açısından) %20-25 oranında bir lisans fiyatı ödemesi kelam konusu. Bu tabi, platformun büyümesini engelleyen, ekonomik açıdan daha fazla satış yapılmasını cazip olmaktan çıkaran bir düzenleme. Bunun fiyat artışına neden olması da beklenen çünkü bu lisans fiyatı bir formda satıcılara yansıtılacaktır. Burada anlaşıldığı kadarıyla amaçlanan büyüyen platformları bu lisans fiyatı aracılığı ile durdurmak. Bunun yaratacağı belirsizlik, yatırım iştahını da olumsuz etkileyecektir. Münasebetiyle olumlu bir düzenleme olarak (en azından rekabet siyaseti açısından) kıymetlendirmek güç.