22 milyonluk ada ülkesi Sri Lanka’da, derinleşen ekonomik krizin insani krize dönüşmesinden telaş ediliyor.
Birleşmiş Milletler İnsani Yardım Uyum Ofisi (OCHA), Sri Lanka’da önü alınamayan ekonomik kriz nedeniyle insanların besin, sıhhat ve eğitime erişimde zahmetler yaşayarak olayın insani krize dönüşebileceği ihtarında bulundu.
OCHA sözcüsü Jens Laerke, basına yaptığı açıklamada, “(Sri Lanka’daki durum) Bunun tam bir insani acil duruma dönüşebileceğinden telaş duyuyoruz ve bu kaygıyı gidermek için harekete geçiyoruz.” dedi.
Laerke, Sri Lanka’daki krize karşı en savunmasız olduğu bedellendirilen 1,7 milyon kişi ve krizden en çok etkilenenlerin acil muhtaçlıklarını karşılamak için 47 milyon dolara gereksinim duyulduğunu söyledi.
“ÜLKE İKTİSADI ÇÖKME NOKTASINDA”
Ülkede çok sayıda kişinin kâfi ölçüde besine erişimde zorlandığını vurgulayan Laerke, sıhhat ve eğitiminin de tehdit altında olduğunu belirtti.
Laerke, milletlerarası topluma Sri Lanka halkı ile dayanışma davetinde bulunarak ülke iktisadının çökme noktasında olduğunu lisana getirdi.
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF) Sri Lanka temsilcisi Christian Skoog ise kriz öncesinde bile 5 yaş altı çocukların yüzde 17’sinin yetersiz beslendiğini kaydetti.
Skoog, bilhassa vefat tehlikesiyle karşı karşıya olan 56 bin çocuğa yardım etmeye çalıştıklarını aktardı.
İTHAL ESERLERİNDE KITLIK
Sri Lanka’da kökleri eskiye dayanan ve Kovid-19 salgınının da tetiklediği ekonomik kriz nedeniyle döviz rezervleri erirken, bu da petrol başta olmak üzere kimi ithal eserlerde kıtlığa yol açtı.
Yaklaşık 13 saate varan geniş çaplı elektrik kesintileriyle eğitim ve sıhhat üzere temel hizmetlerdeki aksama krizi körüklerken denetim altına alınamayan enflasyon ise Devlet Lideri Gotabaya Rajapaksa’yı gaye haline getirdi.
PROTSETOLAR PATLAK VERDİ
Hükümetin ekonomik krizi yönetemediği Sri Lanka’da halk, Rajapaksa’nın istifası talebiyle kitlesel protesto şovları başlattı.
Ekonomik krizin önlenemediği ülkede kabine üyelerinin de istifasıyla siyasi kriz de baş gösterirken Rajapaksa’nın süreksiz hükümet kurulması davetlerini reddetmesiyle şovlar, halkın polisle saatlerce çatıştığı şiddet olaylarına evirildi.
Hükümet zıddı protestoların önüne geçmek için evvel başşehir Kolombo’da, daha sonra Batı eyaletinde sokağa çıkma yasağı uygulandı.
Gösterileri “terör eylemi” olarak nitelendiren ve yaşananlardan “aşırılıkçı güçleri” sorumlu tutan Rajapaksa, 1 Nisan’da inanılmaz hal (OHAL) ilan etti.
OHAL önlemleri, 5 Nisan’da kaldırılırken ülke genelinde şovlar devam etti.
30 yıllık iç savaşın 2009’da son bulduğu Sri Lanka, bu periyottan itibaren üretim ve ihracat yerine ithalat ve iç piyasa odaklı bir iktisat modeli takip etti.
Ekonomistler Sri Lanka’nın karşı karşıya olduğu ekonomik krizde evvelki idarelerinde parmağı olduğunu vurgulamasına rağmen en büyük mesuliyetin Rajapaksa idaresine ilişkin olduğuna işaret ediyor.
Sri Lanka iktisadı daima açık verirken 2019 sonunda yaklaşık 7,5 milyar dolar olan döviz rezervi Mayıs 2020’de yaklaşık 50 milyon dolara kadar eridi.
Asya Kalkınma Bankası’nın 2019’daki raporunda Sri Lanka’nın gelir masraf tablosu tahlil edilirken ülkenin bütçe açığı verdiği ve gelirlerinin masraflarını karşılamadığına dikkat çekildi. Raporda, ayrıyeten, mal ve hizmet üretiminin de yetersiz olduğu vurgulandı.
Rajapaksa idaresinin, 2019 seçim kampanyası sırasında vaat ettiği ve ardından uygulamaya koyduğu vergi indirimleri de ekonomik makus gidişte rol oynadı.
Bütçe açıkları ve evvelki idarelerden devralınan borçların yanı sıra Kovid-19 salgını nedeniyle ülkenin en değerli gelir kaynaklarından biri olan turizmin de sekteye uğramasıyla da Sri Lanka iktisadı çıkmaza sürüklendi.
Rajapaksa idaresinin 2021’de tüm kimyasal gübreleri yasaklama kararı, daha sonra düzeltilmesine rağmen tarım kesimini de vururken pirinç üzere kıymetli tarım eserlerinin üretimini sekteye uğrattı.
Ekonomik göstergelerin olumsuz sinyaller verdiği ülke milletlerarası kredi derecelendirme kuruluşlarının da Sri Lanka’nın kredi notunu düşürmesiyle memleketler arası sermaye piyasalarının da itimadını yitirdi.
Dış borçlar ülke iktisadının belini bükerken Sri Lanka 2022’de yaklaşık 4 milyar dolarlık borç ödemesi ile karşı karşıya bulunuyor.
Muhalefet partilerinin ekonomik darboğazın tahlil adresi olarak Milletlerarası Para Fonu’nu (IMF) göstermesine bir mühlet kayıtsız kalan Rajapaksa idaresi Rusya-Ukrayna savaşı nedeniyle artan petrol fiyatlarının da tesiriyle geçen ay IMF ile görüşmeleri başlattı.
IMF, Sri Lanka kamu borcunun “sürdürülemez seviyelere” yükseldiğini ve döviz rezervlerinin kısa vadeli borç ödemeleri için yetersiz olduğunu açıkladı. IMF, ayrıyeten, muhtemel bir kredi programı konusunda Sri Lanka makamlarıyla görüşmelere başlayacağını kaydetti.
Rajapaksa, IMF’in yanı sıra ekonomik krize tahlil bulmak ve kredi temin edebilmek için teşebbüslerini sürdürürken öncelikle adresleri Çin ve Hindistan oldu.
Sri Lanka, Hindistan’dan petrol alımı için 500 milyon dolar, besin ve ilaç da dahil olmak üzere temel gereksinimlerin ithalatı için ise 1 milyar dolarlık bir kredi muahedesi imzalarken, Rajapaksa hükümeti Yeni Delhi’den en az 1 milyar dolar kredi talebinde daha bulundu.
Rajapaksa’nın kaynak arayışlarının öbür adresi olan Çin ile 1,5 milyar dolarlık swap muahedesi yaparken Çin bu ülkeye 1,3 milyar dolar da sendikasyon kredisi sağladı. Çin’in ayrıyeten, ülkeye yaklaşık 2,5 milyar dolar daha kredi sağlayabileceği kaydediliyor.
Öte yandan, Sri Lanka, temel ithalat gereksinimlerinin karşılanmasına dayanak olmak gayesiyle Dünya Bankasının 600 milyon dolar yardım yapacağını bildirdi.
Yaklaşık 20 yıldır ülke siyasetinde karar süren Rajapaksa ailesi, 2020’de Mahinda Rajapaksa liderliğindeki Sri Lanka Halk Cephesi Partisi’nin parlamentodaki 225 sandalyeden 145’ini elde etmesiyle ülke iradesindeki tesirini artırdı.
Kabinenin kilit durumlarını Rajapaksa ailesi üyeleri doldururken Devlet Lideri Rajapaksa’nın ağabeyi Başbakan Mahinda Rajapaksa 2005-2015 periyodunda Devlet Lideri olarak vazife yapmıştı.
2019’da Devlet Lideri seçilen Gotabaya Rajapaksa ise birebir periyotta Savunma ve Kentsel Gelişim Bakanlığı vazifelerini yürütmüştü.
Ülkede baş gösteren ekonomik meseleler ve kitlesel şovların akabinde aile mensuplarından Maliye Bakanı Basil Rajapaksa ve Tarım Bakanı Chamal Rajapaksa’nın yanı sıra başbakanın oğlu olan Spor Bakanı Namal Rajapaksa da istifa eden aile üyeleri ortasında yer aldı.