İngiltere Başbakanı Boris Johnson’un şaşkınlığını anlayabilirim; milletlerarası bir toplantıda hiç beklenmedik bir anda omzuna dokunulmasına, akabinde da dokunanın bir devlet lideri oluşuna birebir anda şaşırması doğal. Başına sanırım birinci kere geliyor Johnson’un.
AKP Genel Başkanı’nın arttan gelip Johnson’un omzuna dokunduğu o anı gördüğümde aklıma “dokunulan” ile “dokunan” ortasındaki duygusal bağın güçlü olduğu teorisi geliverdi. Şayet bu bağ güçlü değilse dokunma hareketi başkasının isteği dışında yapılmış sayılır ki dileyen bu durumda karşısındakini dava da edebilir. Batıda var örnekleri. Fakat olağan ki biz Erdoğan ile Johnson’un ortasında “güçlü bir bağ” olduğuna inanıyoruz. Bizden daha çok AKP Genel Lideri inanıyor.
Şifa niyetine
Her kavramın, objenin “kültür tarihi” var elbette. Dokunma’nın da doğal. Yıllar evvel edindiğim Dr. Tiffany Field’ın, Touch isimli kitabından aklımda kalan kimi şeyler var. Dokunmanın binlerce yıldır şifa maksadıyla kullanıldığını bu kitaptan okudum örneğin. Field buna örnek olarak MÖ 1553 tarihli Ebers Papirüsü’nde dokunarak şifa dağıtıldığına ait bilgiler olduğunu söyler. Önemli bir işmiş bu. MÖ 400 yılında Yunanistan’da bu şifa dağıtıcılarına “kheirourgos” denirmiş. Bugünkü “cerrah” sözünün kökeni de bu sözcüktür. Elle, yani dokunarak şifa dağıtanların en ünlüsü de Romalı Galen alışılmış ki.
Asıl şaşırdığım, Hristiyanlarınki dahil kutsal kitaplarda güzelleştirmenin bir yolu olarak dokunmayla tedavinin önerilmesine karşın batı toplumlarının dokunmaya epey uzak durmaları. Pek sevmezler nitekim. Meğer Field kitabında pek çok kültürde dokunmanın çok kıymetli olduğunu belirterek, kimi kültürlerde erken yaşlardan itibaren yaşları ne olursa olsun “ten tene” değecek biçimde bir mühlet yaşandığını söyler. Batılılar da herhalde biliyordur bunları. Lakin ne olduysa, sonradan oldukça itici bulunmuş birine nedensiz dokunmalar.
Diplomatik manası da var
Yani “temassız kültür”ün bir figürü olarak Johnson’un, “temaslı kültürler”den gelen Erdoğan’ın dokunmasıyla kısa mühlet şaşkınlık geçirmesi olağan. Johnson daha çok göz teması kurma alışkanlığı yüksek bir toplumun mensubu ne de olsa. Epey geniş bir coğrafyada yani Ortadoğu’da, Latin Amerika’da, Güney Avrupa’da yaygın olan dokunma ediminden batının uzak durmasının nedenleri nedir bilemem lakin Erdoğan’ın “beklenmedik teması”nın diplomatik alanda bir manası var. İngiltere’nin Avrupa Birliği içinde Türkiye’nin AB gayelerini desteklediği, başta Ermeni sorunu olmak üzere kimi bahislerde Türkiye’ye fazla çullanmadığı düşünülürse o dokunuş “iki ülke ortasındaki uygun ikili ilişkilerin” bir sözü.
Ancak AKP Genel Başkanı’nın bunu düşünerek Johnson’a dokunduğunu sanmam. Bilhassa memleketler arası bu tıp toplantılarda “sıcak temas”ın uygun olduğuna, bunun da karşısındakine dokunmakla gösterileceğine inandırmışlar her nasılsa Genel Başkan’ı. Bazen bu cins “sıcak” görünme uğraşlarında son derece yadırgatıcı tavırları olduğunu da belirteyim. Örneğin, sanırım partisinin küme toplantılarından birinde periyodun ABD Lideri Barack Obama’dan kelam ederken, “Obama ile konuştum. Sesini de özlemişim” demesi bunlardan biri. Tüm bu şahsiyetleri “arkadaşı” sanmak, seçmenlerine de bunu kavratmak üzere bir uğraşı var. Alışılmış ülkenin her şeyi ya da tam manasıyla, ülkenin bizatihi kendisi olduğu için bu kelamların ya da bu çeşit dokunma gibisi tutumların doğal hakkı olduğuna inanıyor. Pek bir üzücü bu.
Hayır, en nihayetinde “insani bir durum” bu. Neden dokundu diye çullanılmasından yana değilim Genel Başkan’a. Lakin “temassız kültürel iletişimde” öteki biçimlerden haberdar olmaması, örneğin muhatabıyla iki kelam edememesi beğenilen değil. Kelam eşliğinde bir dokunma da daha güçlü bir imaj bırakırdı. Biden’ın sırtını okşaması da gösteriyor ki, kelam eksikliğini bu türlü gideriyor Genel Lider. Haklı doğal, “one minute” ile nereye kadar?
Kültürel kod meselesi
Kelam eksikliği kapatılabilir halbuki. Örneğin ABD’de de İngiltere’de de kabul edilen temas biçimi el sıkmadır ekseriyetle. Johnson Fransız olsaydı sorun olmazdı, zira Fransızlarda -şaşırtıcı bulunmasın bu– iki yanaktan öpüşmek de yaygındır. Haydi ben olsam enseye tokat dalarım tahminen ancak cumhurbaşkanı dikkatli olmalı. Genel Lider Kuzey Amerika’da seveyim diyerek bir çocuğun başını okşarsa kasvet olmazdı. Ancak Asya’da başa bir çeşit kutsallık atfedildiğinden bu davranışı saygısızlık kabul edilirdi. Bizim toplumlarda da biliyorsunuz sol elle tokalaşmaya pek sıcak bakmazlar (solakların işi bu manada da güç yani) vücut paklığına yüklenen manalarla sol el aleyhine yönelik tuhaf bir hijyen takıntısıdır bunun nedeni. Hani taharetlenmek falan. Yani bulunduğu yere, muhatabanın kültürel kodlarına uygun davranmalı kişi, bunu demek istiyorum.
Deli bunlar. Gitmiş incelemişler, beşerler kafelerde ne kadar dokunuyorlar birbirlerine diye. Araştırılan öbür ülkeleri boşverin, Londra’da neredeyse sıfır dokunma tespit etmişler. Yani Johnson’un şaşkınlığını anlayalım diye belirtiyorum bunu. Daha sıcak iklimlerin insanları his yoğunluğunu dokunarak iletirlermiş, hani bizim iklimlerden gelen biri olmasa Genel Başkan’ın sıcak biri olduğuna asla inanamam bu ortada, belirtmiş olayım. Diyorum ya meczup bunlar, bir ülkenin yıllık sıcaklığı ne kadar yüksekse yabancılara dokunma oranı da o kadar yüksek oluyormuş. Bodrum’da şurada burada turistlere –özellikle kadınlara– dokunanlardan iklim hatalı yani.
Danışmanları yok mu Genel Başkan’ın? Bildiğim, çabucak her bahiste, en uzak oldukları dahil, danışmanlar ordusu var halbuki. Hiç mi kimsenin aklına gelmedi İngiltere’nin Oxford Üniversitesi ile Finlandiya’nın Aalto Üniversitesi’nin bu mevzudaki araştırmalarına göz atmak? İngilizler dokunma/dokundurtma endeksinin en altında bu araştırmalara nazaran.
Bir daha belirteyim, Erdoğan Johnson’a dokundu diye ayıp ettiğini düşünenlerden değilim. Zira fizikî temas irtibatın yaşamsal ögelerinden biri, abartmamak şartıyla doğal.
Genel Lider yeniden de “yerli/milli” tavrını oburlarının üzerinde denemekten vazgeçse güzel olur. Hazır her fırsatta “dokunduğu” bir halkı var işte, ne hoş.
Daha ne istiyor ki?