Sinemada içerikleri birbirinden farklı o kadar çok sinemada oynadı ki herkes onu “kendisinden” sanmıştır. Üzerinde birleşilen “ortak değer” oluşu tahminen de bundandır. Bu nedenle “siyasal çerçevede” bir yerlere oturtmak kolay değildir sanılır birinci bakışta Cüneyt Arkın’ı. Ortada Maden üzere “solcu” sinemalarda de oynasa sineması hâkim anlayışa uygun, bu anlayışın “terbiye”, “eğitme” usulünü benimsemiş, sağa daha çok göz kırpan bir sinemadır., bu kesin.
Kimileri katılmayabilir lakin bunun şahsî tercihi olduğunu sanmıyorum. Zira sinema dışı hayatında aykırısı tavırları olmuş biridir. 1972 yılında Adana Altın Koza Sinema Festivali’nde Yılmaz Güney’den alınıp kendisine verilen “yılın oyuncusu” mükafatını, Güney’e haksızlık yapıldığı için reddetmesi, çizgisini sola dönen Tarık Akan’ın sinemalarında “ben olursam başına bir iş gelmez” diyerek rol alması buna örnek verilebilir.
Senaryolara itiraz etmedi
Peki başta Güneş Ne Vakit Doğacak isimli o son derece kışkırtıcı sağcı sinema olmak üzere tarihi kahramanları canlandırdığı sinemalarda rol alması neden? Tek nedeni, sanırım senaryo konusunda pek titizlenmemesidir. Delicesine tutkulu olduğu sinema aşkına nazlanmadan rol kabul eden biri olmasıdır. Bu yüzden romantik sinemaları de güldürü sinemaları de, tarihi (tartışmalıdır bu) kahramanları canlandırdığı sinemaları kadar çoktur.
Yılmaz Güney üzere solcu değildi elbette. Asla muhalif olmamış, klasik devletçi bakışı olan bir çeşit toplumsal demokrattı. Lakin devletle de, bir Hülya Koçyiğit’in olduğu üzere örneğin, yüz göz olmadı hiç bir vakit. O klasik devletçi bakışı yüzünden “fikir disiplini” eksikliği üzere görünecek tavırları oldu oldukça. Sağcı sinemalarda de solcu sinemalarda de rol aldı örneğin. 1977 1 Mayıs’ında sinema işçilerinin hakları için pankart taşıyan da oydu sonraki yıl Güneş Ne Vakit Doğacak isimli antikomünist sinemada rol alan da. Bu sinemada aslında oynamak istemediği lakin “ikna” edildiği söylenir daima, gerçeklik hissesinin olduğuna inanıyorum. Maraş Alevi Katliamı’nı gerçekleştirenler bu sineması izledikten sonra başlamışlardı ataklarına. Neden olarak hatası bu sinemaya yüklemek elbette hakikat değil. Maraş’ta Yılmaz Güney sinemaları oynadığında da sağcılar saldırıyordu olağan.
Çarpıtılan tarih
Tarihi sinemalarında “çarpıtılmış, yanlış bir tarih” anlattı bize. Bu sinemalarla bizimkilerin dışında tüm öbür ulusların makûs, zayıf, korkak olduğunu inandırdı bir kaç nesle. “İnandırdı” diyerek onu işaret etsem de bunu bilhassa seçtiğini sanmam. “Milli duygulara” seslenmenin getirisi olduğunu bilen yapımcıların becerisidir bu. Doktorluğu bırakıp ömrünü sinemaya adayan biri olarak önerilen rollere fazla itiraz edemeyişini anlayabilirim. Ancak ne var ki bu sinemalardaki “tarihi” gerçek sanan nesiller yetişti ülkede. Bir örnek vereyim: Yıl 2008. Bir belgesel takımı Anadolu uygarlıklarının anlatıldığı Anatolia isimli belgesel için Kayseri’de çekim yapıyordu. Mevzu gereği Kayseri kalesine tarihe gömülmüş, artık bulunmayan Bizans İmparatorluğu’nun bayrakları asıldı. Mahallî yetkililerin, ilgili makamların onayıyla olağan. Bayrakları görünce Bizans’ın hala yaşadığını sanan bir küme sağcı gruba saldırdı. Tek başına sinema buna yol açtı demiyorum elbette. Sağcı iktidarlar periyodunda tarih kitapları da Arkın’ın sinemalarına emsal içerikteydi. Lakin okula gitmeyen binlerce insan “tarihi” Arkın’ın sinemalarından öğrendi.
Kişisel bir tanıklıkla devam edeyim; yıllar evvel, kendilerine ilişkin bir mescitleri de olan, toplumsal çalışmalarıyla da bilinen bir cemaatin davetlisi olarak Londra’ya gelmişti. Ne o cemaatle ne de benzerleriyle bir bağı yoktu natürel. Epey vakit evvel bıraktığı alkolün ziyanlarını çağrıldığı her yerde anlatmak üzere bir vazife üstlenmişti o sıralar. O gün o mescidinin büyük salonunda da hayatından örnekler vererek son derece tesirli bir konuşma yapmıştı. Gazeteci olarak davetliler ortasındaydım. Sinemadan yakın arkadaşı Vedat Türkali’nin selamlarını ilettim. Elimi tutup dakikalarca bırakmamasından çok etkilendiğimi söylemeliyim. Son derece sıcak bir insandı.
Kendisine gülen adam
Kendisiyle dalga geçen çok az insan tanıdım. Bunlardan biriydi katiyen. Dinleyenlere Dünyayı Kurtaran Adam sinemasından kelam açıp “biliyor musunuz o sinema artık dünyadaki belirli başlı sinema okullarında ‘dünyanın en makûs sinemalarının örneği’ olarak izlettiriliyor” diyerek kahkaha atışını da herhalde unutamam. 60’lı yıllarda bir İngiliz sinema şirketi James Bond’u canlandırmasını önerir Arkın’a. İngilizce öğrensin diye de bir öğretmen yollarlar İstanbul’a. “Ben İngilizceyi öğrenemedim fakat adam olağanüstü Türkçe öğrenip döndü ülkesine” deyişi de unutacağım anılardan değildir.
Gittikçe sevimlileşen bir ihtiyarlıktı onun ki. Her meskende olması istenen çeşitten sevimli bir dedeye dönüşmüştü. Mevti beni de yaraladı kuşkusuz. Doğal ki izlediğim sinemalarının tutkunu değildim fakat şu yaşıma kadar hayatımda olan biriydi sonuçta.
Kim ne der bilemem, saf bir tarafı olduğuna inanırım. O sinemalarda öbür uluslara kan kusturan biri olsa da gerçek hayatta onlara nefret duyan biri olduğuna inanmam. Canlandırdığı kahramanların tarihte olup olmadıklarını, var olanların da nasıl beşerler olduklarını bildiğini de sanmam.
Yıllarca canlandırdığı Malkoçoğlu’nun sonradan Türk olmuş bir Rum delikanlısı olduğunu da sanırım bilmiyordu.
Nurlar içinde yatsın.