Prof. Dr. Özgür Demirtaş, 1.26 milyon takipçili YouTube’dan dün akşam yayınladığı görüntüde Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu’nun (BDDK) getirdiği ticari kredilere kısıtlama kararını yorumladı. BDDK’nin 24 Haziran’da getirdiği “Bilançosunda 15 milyon lirayı aşan döviz bulunduran şirketler ticari kredi kullanamayacak” kararını yorumlayan Demirtaş, “900 bin küsur dolar üzeri döviz bulunduran şirketlere kredi verilmeyecek dedi. Yani bilançosundaki döviz ölçüsü 15 milyon lirayı aşan şirketler şayet döviz mevcutları etkinlerinin yahut yıllık hasılatının yüzde 10’undan fazla ise bankalardan nakit TL ticari kredi kullanamayacak. Bu kararın çok önemli sonuçları olacaktır” dedi. Demirtaş şu tespit ve değerlendirmelerde bulundu:
- BDDK’nın aldığı kararlar şirketleri ilgilendiren kararlar olsa da şahısları de birebir ilgilendiriyor. İnanılmaz bir periyoda girdik diye düşünüyorum.
- BDDK son kararında, “Eyy Türkiye’deki şirketler, hesabınızda şayet 900 bin dolardan fazla paranız varsa dolar tutuyorsanız, o vakit ben size kredi verilmesini, kredi almanızı yasaklıyorum” dedi. Bu ne demek, 900 bin dolardan fazla döviz tutmayın bozacaksınız, demektir bu. Çok büyük bir artısı yok, bildiğiniz baştan aşağı eksi…
- Türkiye’de şirketler günlük faaliyetlerini yürütmek için banka kredisine gereksinim duyarlar. Hasebiyle birden fazla şirketi bağlıyor bu olay. Ölçü da şirketler için hayli düşük. Orta ölçekli şirketler için çok düşük.
- Peki diyeceksiniz ki, “Özgür Hocam bu yeterli bir şey değil mi, şirketler dövizi bozsun, döviz de düşsün…” Ah benim canım arkadaşım o kadar kolay oluyor olsaydı… Yüzlerce devlet var, döviz badiresi yaşayan her devlet bunun üzere kanun geçirirdi ve bütün sorunları çözülürdü. Ondan sonra da Mars’a beşerli araç indirirdi. Bu işler o denli olmuyor. O denli kolay olsaydı binlerce sayfalık iktisat kitapları yazılmazdı arkadaşlar.
- Türkiye’de diyelim ki bir şirket bir üretim yapıyor, illa ithalat şirketi olmasına gerek yok, üretim yaparken bile o şirketin ithalat yapması gerekiyor… Diyelim ki bir şirket Türkiye’de bir kalem üretiyor. Dış tarafı alüminyum. Alüminyumu ithal etmesi lazım, plastiğini ithal etmesi lazım. Diyelim limon kolonyası üretiyorsa etil alkolü dışardan ithal etmesi lazım. Yani Türkiye’deki üretici şirketler aslında bir şeyleri ithal eden şirketler. Bunlar ithal edebilmek için de dolar ve euro tutmak zorunda.
- Şimdi siz bu şirketlere diyorsunuz ki, ‘Kardeşim sen bu doları orda tutmayacaksın…’ Bir de tıpkı vakitte direkt ithalat yapan şirketler var. Onların esasen döviz tutması gerekiyor.
- Önce şunu anlatayım: Bunda amaçlanan şey ne ve bu nasıl sonuçlanacak. Bir kez amaçlanan çok net… Dövizin düşürülmesi için alınmış bir karar bu…
- Biliyorsunuz döviz Türkiye’de çok önemli bir formda artıyor. Beni yakinen izleyen arkadaşlarım bilecek, 10 yıldır dilimde tüy bitti, uyarıyorum… Bugünlere gelineceğine ait herkese, insanlara, şirketlere, hükümete, muhalefete, kanun yapıcılara ihtarlarda bulunuyorum. Fakat şu kadar bile işe yaramadı.
- Sadece, ‘Aaa Özgür Hoca söylemiş gerçek çıktı’ üzere tweet’ler çıkıyor. Fakat keşke bunlar yanlışsız çıkmasaydı.
- Türkiye’de çok uzun vakittir dolar artmakta. Zira hane halkı dolar alıyor. Neden alıyor, zira kendini enflasyondan korumak için dolar alıyor. Yoksa halkın doları yiyecek hali yok. Tıpkı vakitte şirketler borçlarını ödemek için dolar alıyor.
- Ne oldu Aralık 2021’de kur muhafazalı mevduat diye bir şey çıkarıldı. Hükümet dedi ki, “Ya siz dolar almayın, gelin siz TL’nizi bize verin. Biz size doların artışı kadar ekstra bir faiz vereceğiz.” Ben buna sonsuz faiz diyorum. Ve kur muhafaza mevduatı ortaya çıktı. Fakat kur müdafaa mevduatından sonra dolar/TL düştü lakin tabi ki süreksiz oldu, sonra artışa geçti. Zira hane halkı ve şirketler hâlâ dolar almaktaydı
- Ne oldu, işte kur muhafazalı mevduata yatırılan paralar aslında bize inanılmaz bir ziyan olarak geri döndü. Milyarlarca Türk Lirası faiz ödemesi yapılmak zorunda.
- Düşünsenize dolar 12, 13, 14’ken, o esere girenler dolar 17’ye çıktığı vakit ortadaki farkı TL olarak bizim Hazinemizden almaktalar. Pekala kim ödüyor kardeşim bu ekstra parayı… Hazine… Bir saniye… O para kimin parası. Bu görüntüyü izleyenlerin parası. Hepimiz bu eseri alanların ekstra faizini ödemek zorundayız. Çıkış yolu bu değil. Tahlil bu değil.
- Şapkadan tavşan çıkararak bu olaylar çözülmez
- Bu işler bu kadar kolay olmaz. Şapkadan tavşan çıkararak bu olaylar çözülmez.
- Peki ne oldu. Kur muhafazalı mevduat doları biraz düşürdü, bize iki üç ay mühlet kazandırdı. Kur birebir düzeye neredeyse yaklaştı.
- Bu ortada yalnızca bu tedbir alınmadı. Birebir vakitte bildiğiniz üzere Merkez Bankası art kapı yollarını kullanarak, dolar satmaktaydı piyasaya… Pekala bu dolarlar nereden geliyor. Hem Merkez Bankası’nın kendi rezervlerini eritmesinden geliyor, hem de ihracatçılara bir kural getirildi. Denildi ki, ‘Siz ihraç ettiğiniz ölçünün yüzde 20’sini kadar bozacaksınız.
- 100 bin liralık mal mı ihraç edeceksiniz, 25 bin dolarını bozacaksınız kardeşim. Sonra yüzde 40’a çıkarıldı. Oradan gelen dolarlar, diğer taraftan gelen dolarlar, kur muhafazalı mevduata para yatıran şirketlerin oraya TL yatırmak için bozduğu dolarlarla piyasaya satış yapılarak dolar/TL’nin çıkması engellenmeye çalışıldı. Lakin bu da pil yavaş yavaş bittiği için fazla işe yaramadı.
- Şirketlerin ziyanı daha da büyüyecek
- Zannediyorum BDDK’nın bu son çıkardığı kural, zannediyorum değil apaçık ortada, ben kibarlık olsun diye zannediyorum diyorum. Biliyoruz ki BDDK’nın çıkardığı bu kural şirketlere diyor ki; ‘Kardeşim dolar/TL’yi tutmak için dolara gereksinimimiz var. Hasebiyle siz eyy şirketler 900 bin doların üzerinde döviziniz varsa ve kredi kullanmak istiyorsanız, o fazladan doları satacaksınız.
- Peki şirketler ne yapacak, kredi kullanmak zorunda. O vakit bu satışı yapacaklar. Pekala büyük ihtimalle Pazartesi’nden itibaren ne olacak? Şirketlerin bir kısmı, dolarlarını ekstra kısımlarını bozup, kur muhafazalı mevduata geçecek. Düzgün de ben ne yaptım, bir bardak suyu bir yerden aldım öbür bardağa koydum. Hedefim o bardaktaki suyu öbür bir yere boşaltmaktı lakin öbür bir yere koydum.
- Ne demek istiyorum: Kur muhafazalı mevduat TL cinsinden olsa da aslında dövize endeksli. Dövizin ta kendisi… O da bir döviz hesabı. Biz biliyoruz ki kur muhafazalı mevduata yatırım yapan şirketler aslında dolar yatırımcısı. Aslında o denli bir eser olmasa anında gidip dolar alacaklar.
- Dolayısıyla şirketlere siz 900 bin doların üstündeki dolarınızı bozacaksınız dediğiniz vakit ve zorladığınız vakit kredi vermem diyerek, tabi elleri mahkum bunu yapacaklar.
- Belki dolar/TL’de kısa bir düşüş olacak ancak kur muhafazalı mevduattaki ziyan git gide daha da artacak. Arkadaşlar bu çıkar yol değil.
- Ekonomi büsbütün itimat işidir. Siyaset, ideoloji, lisan, din, ırk, kuzey, güney işi değildir. İktisat bildiğiniz itimat işidir kardeşim. Siz itimadı bozacak hareketler yaparsanız bu eksi olarak yansır. Yani bunun tam aksini yapmak lazım aslında.
- Peki kimi şirketler kur muhafazalı mevduata geçecek sonra ne olacak, sonra dolar talebi tekrar geldiği vakit, dolar azaldığı vakit tekrar sorunla karşılaşacağız. Bu sefer ne yapacağız? Ya 900 bin doları da indiriyorum, 1 TL bile dolar tutmayacaksın mı diyeceğiz.
- Hadi onu da yaptık. O dolarları da sattık bitirdikten sonra ne yapacağız. Allah aşkına bana söyler misiniz, sonu ne olacak. Ha bu iş seçime kadar gidelim de sonrası ne olursa olsun ise, ah ah ah biz yalnızca 6 aylık 1 yıllık değil Türkiye için 10 yıllık 50 yıllık, 100 yıllık planlar yapmalıyız.
- Bu planlarda din, lisan, ırk, bayan erkek, kuzey, güney bunları mevzu etmemeliyiz. Matematikle yapmalıyız bu kuralları.
- Bazı şirketler de ürktüğü için çok değişik hareketler de yapabilir. O vakit regülatörler ne yapacak. Örneğin, kimi şirketler diyecek ki, diyelim içende 3 milyon dolar para var. Ben alüminyum alıyorum, onunla kalem yapıyorum. Öbür bir şirket diyecek ki ben onunla pamuk alıyorum, onunla gömlek yapıyorum diyecek. Benim o 3 milyon dolara gereksinimim var, sen boz diyorsun diyecek. Onu bozmak istemeyen şirketler gidip, önden mallarını alacaklar. Yani esasen ithal edecekleri, alüminyumu, demiri, çeliği, pamuğu önden sipariş verecek, bu sefer de ithalat patlayacak, dış ticaret açığı patlayacak. E bu mu tahlil. Allah aşkına bu mu tahlil.
- “Para yurt dışına gidecek”
- Dur daha bitmedi. Yurtdışında tahminen kendileri öteki bir şirket kuracak. Bizim Türkiye olarak en büyük kaygılarımızdan biri paranın yurtdışına kaçması. Biz parayı Türkiye’ye çekmek istiyoruz. Fakat birtakım şirketler bakacaklar ki burada inanç yok. O vakit yurtdışında bir şirket kuracaklar, kendi şirketleri o şirketlerden mal alacaklar. O dolarları yurtdışına kaçırmış olacağız.
- Bazı şirketler ne yapacak, 3 milyon dolar var. 900 bin dolar kararı çıktı. Diyecek ki, bari ben bu parayı, hissedarlarıma temettü, kâr hissesi dağıtayım diyecek. O vakit bu beşerler bu dolarları kendi şahsî hesaplarına çekecekler. O vakit ne olacak. Bu mu tahlil. O vakit, temettü çekmek yasaktır kararı mı çıkaracağız. Yasaksa beşerler niçin şirket kursun ki.
- Temettüyü durdurmayacaksak, temettü çekenleri engellemeyeceksek, 3 milyon doları olan şirket, 2 milyon 100 bin dolarını temettü olarak dağıtır, 900 bin dolarını şirket hesabında fiyat, krediyi de çeker. Pekala bunu nasıl engelleyeceğiz.
- Diyeceksiniz ki, hissedarlar şirketten kâr hissesi çekerken bir temettü vergisi ödüyorlar. Doğrudur lakin önünde sonunda hissedarlar o vergiyi ödemek zorundalar.
- Ben regülatörlerden bir sefer daha rica ediyorum. Bu kararı bir defa daha inceleyin. Bu karar Türkiye’nin çıkarına değil. Bu karar kısa vadede dolar/TL’yi tutmak için çıkarılmış bir karar üzere gözüküyor. Bu karar sağlıklı bir karar değil. Matematiksel olarak hakikat bir karar değil. Optimal değil.
- Bakın 10 yıldır alınan kararlar, Türkiye’nin çıkarına kararlar olsaydı TL bu kadar paha kaybeder miydi? Faiz bu kadar artar mıydı? Enflasyon bu kadar artar mıydı? Ekmek 5 lira olur muydu? Ben size söylüyorum 10 lira olacak. Demek ki o kararlar da yanlışmış, bu karar da yanlış.
- “Bu karardan dönülmesi gerekir”
- Bu karardan dönülmesi gerektiğini düşünüyorum. Zira şirketler burada açıkları bulup, kullanmaya çalışacaktır. Elleri mahkum. Bunu engelleyebilmek için bizim optimal, özgür piyasa kurallarına uygun. Burada sermayenin hür hareketi çok önemli… Biliyorsunuz 1989 öncesinde Türkiye’de sermaye hür hareket etmiyordu. Sermayenin özgür hareket etmediği ülkelerin nasıl felaket, nasıl rezil durumlarda olduğunu anlatmama gerek yok.
- 1989’dan sonra 32 numaralı kararla, Türkiye’de sermaye hareketleri hür hale getirildi. Ne yani biz artık 1989 öncesine mi dönüyoruz. Bu karar BDDK tarafından çıkmış üzere gözüküyor, kredileri ilgilendirdiği için ama… Direkt olarak döviz alımını ilgilendirdiği için… Ben hukukçu değilim bilemem lakin güya bu kararın Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından çıkarılması gerekiyor üzere düşünüyorum.
- Umuyorum ki bu türlü yanlış kararlar alınmaz. Umuyorum ki şapkadan daha fazla tavşan çıkarılmaz ve Merkez Bankası faizi düşürüldüğü vakit neler olduğunu canlı bir biçimde geçmiş 8 ayda çatır çatır yaşadık. Umut ediyorum bu hususta daha fazla inat edilmez. Türkiye’nin geldiği nokta bir somun ekmeğin 5 lira olduğu nokta. Bu nokta hakikat bir nokta değil. Demek ki kararlar yanlış.
- Yine de enseyi karartmıyorum. Ben iflah olmaz bir optimistim. Bu kadar eleştirmeme karşın Türkiye’nin kapasitesine, geleceğine güveniyorum. Güvenmek zorundayım, zorundayız. Ancak içim içim acı çekiyorum. Ben bir matematikçiyim. Biri oradan diyor ki 2 artı 2 eşittir 5. Değil kardeşim 2 artı 2 eşittir 4. Sen sağcı, solcu neci olursan ol, 2 artı 2 eşittir 4. Türksen de, Kürtsen de… Sünniysen de Aleviysen de… Matematiğin hoş tarafı da bu. Çatır çatın doğrusu neyse o. Bireylere nazaran değişmez. İktisadın doğrusu da bireylere nazaran değişmez.