Kimileri katil, bazıları ülkesini “çağdaşlaştıracak” büyük bir reformist olarak isimlendiriyor onu. Hakkında âlâ düşünenler de makûs düşünenler de ya ayağına gidiyor ya da ülkesinde ağırlıyor. Bilhassa Cemal Kaşıkçı cinayetinden sonra daha da görmezden gelmesine karşın ABD Lideri Joe Biden bile yakında Suudi Arabistan’a giderek, aslında “fiili kral” olan Veliaht Prens Muhammed bin Salman’la (MbS) görüşecek.
‘Biden bile gidiyor’ deyip AKP Genel Lideri R.T. Erdoğan’ın onca ağır hakaretler savurduktan sonra MsB’yi ağırlamasını olağan karşılayanlara anımsatırım; Biden, sevmediğini aşikâr ettiği MsB için hiçbir vakit hakaret içeren nitelemelerde bulunmadı. Hasebiyle Biden’inkinden çok Erdoğan’ınki keskin bir “u dönüşüdür”. Gibisi dönüşlerine daha evvel de rastlandığı için Erdoğan’dan kelam etmenin manası yok artık. Biz MsB’ye bakalım? Kimdir Veliaht Prens? Nasıl bir anda tüm dünyanın önemsediği biri durumuna geldi?
Rakiplerini mali olarak sıfırladı
Kral Selman’ın birçok oğlundan biriydi MsB. En az tanınan oğullarından biri üstelik. 2015 yılında şimdi 33 yaşındayken veliaht ilan edilmesine hanedanın değerli prenslerinin şaşırdığını, itraz ettiğini biliyoruz. İtirazlarda haklılık hissesi da vardı zira bu “adı az duyulan” Prens’in ülkesindeki tüm kilit karar alma merkezlerini denetim etmeye yönelik kapalı teşebbüsleri olduğu biliniyordu. Veliaht olduktan sonra rakiplerini yolsuzluk suçlamalarıyla safdışı bırakması sıkıntı olmadı. En değerli rakipleri Turki Ben Naser ile Valid Ben Talal’ı mali manada çökerterek, gelecekte para güçlerini kendisine karşı kullanmalarının önüne geçti.
Çok lakin çok kısa bir mühlet içinde Veliaht Prens’in, “fiili Kral” olduğuna şahit olduk. 2017’de tam 35 yıl süren sinema yasağını kaldırması, 2018’de bayanların araba kullanmalarına müsaade vermesi, yeniden bayanlara yönelik stadyum yasağını sona erdirmesi, daha da kıymetlisi ülke sokaklarında dini kuralları denetim eden Din Polisi’nin yetkilerini azaltması üzere çok değerli uygulamalara imza attı MsB.
En kıymetlisi şu
Veliaht Prens’in tüm bu ıslahat gibisi uygulamalardan daha da kıymetli olan teşebbüsü Suudi Arabistan iktisadını çeşitlendirmek, fiyatları daima değişkenlik gösteren petrole olan bağımlılığı azaltmak gayesiyle 2030 Vizyonu’nu planlamasıydı. 200-300 trilyon dolarlık devasa yatırımları içeren savlı bir ekonomik plandır bu. Hedef Suudi Arabistan’ı bir altyapı merkezi haline getirerek, dünyanın en gelişmiş ülkelerinden biri yapmak. Petrole bağımlılıktan kurtulma teşebbüsleri aslında Kral Abdullah periyodundan itibaren başlamıştı. Kral Abdullah da İslam’ı ölçülü, bilimsel bir güç olarak yine diriltmeye çalıştı. Kral Abdullah Teknoloji Üniversitesi bu gayeyle kurulmuştu.
Çok evvelden başlatılmış bu atılımı daha da ileriye götürmek bu genç prense nasip oldu. Zira bunu uygulamak için şartları, – rakiplerini tasfiye dahil – bir çok müdahaleyle lehine çevirebildi. En bahadır teşebbüslerinden biri muhafazakâr Vahhabi din adamlarının klasik yapısına karşı bir tıp “Ilımlı İslam” oluşturmaya çalışması. Aslında bunda etken İran’dan duyduğu kaygıdır. MbS’nin değişik bir değerlendirmesi var: “Suudi Arabistan’daki çok dinci yol, İran İhtilali ile Mescid-i Haram’ın Mekke’deki aşırılık yanlıları tarafından kuşatılmasının bir sonucudur. Ben gencim, vatandaşlarımızın yaklaşık yüzde 70’i de genç. İran İhtilali nedeniyle hayatımızı bu türlü bir bataklığa asla sokmak istemiyoruz. Artık bu periyodu ortadan kaldırmak, dinimizi, geleneklerimizi inançta tutmanın yanı sıra toplumumuzun gelişimine odaklanmak istiyoruz. 1979’dan sonra yaratılan hayat usulümüze devam etmeyeceğiz. O devir kapandı”.
Zor fakat imkânsız değil
Cesur sözler. Ülkenin nüfusunun nitekim de yüzde 70’i 35 yaşın altında. Twitter’ın en faal kulanıcıları da bu kesim. Münasebetiyle ıslahatların genç savunucuları için de hatta patrimonyal siyasi rejimin muhalifleri için bile Suudi Arabistan’da değişiklik MbS ile mümkün olabilir. Buna inanç epey yaygın ülkede.
Reformlarında başarılı olabilirse MbS, hem ülkesinin hem de vahhabiliğin olumsuz izlerini silebilir. Ülkede ölçülü İslam’a kapı açacak hiçbir teoloji ya da sistem mevcut değil. Dış siyaseti katiyen mezhepçi, bu nedenle çok kapsayıcı olamıyor Arap/İslam coğrafyasında. Gerçekleştirlecek ıslahatlar bunu ortadan kaldırabilir.
Peki kolay mı ıslahatların başarılı olması? Kolay değil elbette. İmkansız da değil lakin sıkıntı. Şeriatla yönetilen bir ülke olarak ekonomik özgürlüğün de faiz iktisadının de ülkede uygulanabilirliği yok. Toplumun kültürel normlarında önemli bir değişiklik koşul yani. Lakin Veliaht Prens, zorlukların farkında, bu nedenle de “üstten, jakoben usulde bir reform” dayatıyor topluma.
Bunları yaparken son derece tartışmalı, hatta müthiş uygulamalara da imza atıyor MbS. Kaşıkçı cinayeti ya da 2015’te Yemen iç savaşına, savaşı daha da kötüleştirecek müdahalesi, Lübnan Başbakanı Saad Al-Harari‘yi bir ziyaretinde Riyad’da rehin alması üzere uygulamalara yani.
Sadece bölgede değil tüm dünyada yaptıklarıyla dikkat çeken, Suudi Arabistan’ı ekonomik bir çekim merkezi yapacak olan 2030 Vizyonu ile de en azılı düşmanlarını bile (Biden gibi) ayağına getiren ya da kendisine “katil” diyen (Erdoğan gibi) başkanlarca “dostlukla” karşılanan biri Muhammed bin Selman.
Dostluğunu, dayanağını, parasını almak için “katil” diyenler bile “sevgiyle” karşılıyorlar ülkelerinde onu. Bir vakitler ettiği hakaretleri unutanlar bu genç Prens’in müttefiki olmak için yarışıyorlar.
Bazılarının ki stratejik alışılmış. Kimilerin ki ise “tamamen duygusal”.