21 Haziran günü Erzincan’ın İliç ilçesinde Anagold Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye ilişkin altın madeninde yaşanan siyanür patlamasının akabinde birçok husus merak edildi. Tabiata ve beşere ziyanlı bu zehirli unsura ait ayrıntıları ve bizleri bekleyen tehlikeyi, toplumsal medyada yayılan bilgi kirliliğini sizler için derledik. Siyanür nedir? Siyanür nerede kullanılır?
Kaynaklar: malzemebilimi.net, bilimfili.com ve malumatfurus.org
Zaman vakit etrafa verdiği ziyanla gündeme gelen Erzincan’ın İliç ilçesinde 2009 yılından bu yana faaliyet gösteren Anagold Madencilik Sanayi ve Ticaret A.Ş.’ye ilişkin altın madeninde 21 Haziran gecesinde siyanürü taşıyan boru patladı.
Yaşanan patlama sonucu gece boyunca Fırat Nehri’ne akan siyanür lakin sabaha karşı fark edildi. Yaklaşık 20 ton siyanürlü su, sülfürik asit ve çok sayıda zehirli kimyasal unsur Fırat Irmağı’na aktı.
Anagold Madencilik de bu skandal olayın ardından toplam siyanür ölçüsünün 8 kg olduğunu ve çabucak temizlendiğini savundu. Erzincan Valiliği ise sızıntının Fırat Irmağı’na ulaşmadığını duyurdu.
Daha sonra da Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, tezlerin akabinde Etraf Kontrol Grupları’nın bölgeye sevk edildiğini duyurdu. Şirkete üst huduttan 16 milyon 441 bin TL idari para cezası verildi ve Bakanlık savcılığı da kabahat duyurusunda bulundu.
Yeni alınan kararla da Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından, altın madeni işletmesinin faaliyeti durduruldu.
Bakanlıktan ‘İlave çevresel uygunlaştırma çalışmalarının tamamlandığı Bakanlığımız kontrol takımlarınca tespit edilene kadar tesisin faaliyet göstermesine müsaade verilmeyecektir.’ açıklaması yapıldı.
Sosyal medyada da reaksiyonlara neden olan bu büyük etraf olayının akabinde çeşitli paylaşımlarla Fırat Irmağı’nın siyanürlü hali kullanıcılar tarafından paylaşıldı.
Fakat bir mühlet sonra binlerce beğeni ve paylaşım alan bu fotoğrafların 21 Haziran 2022 günü gecesi yaşanan siyanür sızıntısı ile alakası olmadığı ortaya çıktı.
Malumatfuruş, görselin 11 Haziran günü Kemaliye.net isimli Facebook sayfasında kırmızı akan Fırat Irmağı’nın fotoğraflarının paylaşıldığını belirtti.
Selâhattin Aydın da siyanürün renksiz olduğunu ve ırmağı kırmızıya dönüştüremeyeceğini paylaştı.
Peki insan hayatı için tehlike arz eden siyanür nedir?
Siyanür, pek çok bitkide bulunan birinci defa 1782 yılında, azota üç bağla bağlanmış karbonun oluşturduğu bir bileşik olarak yalıtılan kimyasal bileşiklere verilen isimdir. “Hidrosiyanik asit” ya da “prussikasit” olarak da bilinen, son derece toksik bir husustur. Özellikle sanayide kullanılmaları için üretilen siyanürlerin içerisinde bulunan unsurların tamamı zehirli değildir.
Sodyum siyanür (NaCN), potasyum siyanür (KCN), hidrojen siyanür (HCN) ve siyanojen klorür (CNCl) gibi bileşikler zehirli; nitril denilen binlerce bileşik de zehirli değildir.
Ayrıca binlerce bitki, bakteri, mantar ve böcek de siyanürü doğal yolla üretir.
Altın madenciliğinde neden siyanür kullanılıyor?
Madencilikte siyanür kullanımı, 1880’li yıllara dayanıyor. Metalle çarçabuk birleşebilme özelliğine sahip olan siyanür, altının da metal cevherinden ayrıştırılmasını kolaylaştırıyor. Altın madenciliği işlemlerinde genellikle %0,01-%0,05 aralığında (milyonda 100-500 kısım) siyanür içeren çok seyreltik sodyum siyanür (NaCN) çözeltileri kullanıldığı belirtilir.
İki tip ayrıştırma tekniği kullanılıyor. Bunlardan ilki Yığma çözündürme olarak bilinen yol. Açık olarak yapılır ve siyanür solüsyonu püskürtülerek uygulanır. Tank liçi ayrıştırma yönteminde de cevher, geniş tanklar içerisindeki siyanür solüsyonuyla karıştırılır. Tehlikelere yol açan, barajların arkadasında bulunduğu için sızma ihtimali yüksek olan prosedürdür. tank liçi ayrıştırma usulünde kullanılan sodyum siyanürün (NaCN), pH kıymetinin daima olarak 10-11 aralığında tutulması gerektiği belirtilir.
Siyanür beşere nasıl ziyan verir?
‘Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Kısmı – Anorganik Kimya Anabilim Kolu Lideri ve Türkiye Kimya Derneği Lideri Prof. Dr. Bahattin Yalçın: Siyanür tuzları bedene alındığında siyanür asidi ve siyanürler, dokulara hemoglobin’den oksijenin geçmesini sağlayan enzim sistemine ziyan verirler. Az ölçüde siyanüre maruz kalan şahıslarda baş ağrısı, kırıklık, hafif baş dönmesi, iştahsızlık görülür. Kimyasal boğucu olduğu için birkaç dakika içinde mevt görülür.’
Hatırlarsınız siyanürü yalnızca madencilik alanlarında duymamıştık. Geçtiğimiz yıllarda Türkiye’nin birçok yerinde siyanürlü intiharlar yaşanmıştı ve bu unsur gündeme gelmişti.
Siyanür zehirlenmesinin tedavisi var mı?
‘Siyanürle mevt çok kısa müddette gerçekleşmektedir. Bu nedenle vakitle yarışılması gerekiyor. ‘İlk yapılacak iş bir amil nitrit ampülünün kırılarak bir mendil üzerine dökülmesi ve burnun altına tutulmasıdır. Yapay teneffüs tatbikine derhal başlanmalı ve damardan yavaş bir suretle sodyum nitrit (%3 çözeltisinden 10mL) ve bunun takibinde de tıpkı formda yavaşça sodyum tiyosülfat (%25 çözeltisinden 50mL) zerk edilmelidir.’
Marmara Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Kimya Kısmı – Anorganik Kimya Anabilim Kısmı Lideri ve Türkiye Kimya Derneği Lideri Prof. Dr. Bahattin Yalçın
Ayrıca siyanür, toprağa ve suya karışması halinde kolay bir halde yok olmuyor. Toprağa karışması halinde de zehirli besin üremesine ve dolaylı olarak da insanlara geçmesine neden olur. Yaşayan tüm canlıları öldürür.
