Türkiye’de 2012 ve 2021 yılları ortasında, tam 226 bin 845 hektar ormanlık alan yok oldu. Bunun yüzde 65’ini oluşturan 139 bin 503 hektarlık alanı ise geçtiğimiz yıl yaşanan büyük orman yangınlarında kaybettik. Uzmanlar, büyük orman yangın çağına girdiğimizi ve hazırlıklı olunması gerektiğini söylüyorlar. Söylüyorlar, söylemesine de şu anda alınan önlemler kimi vilayetlerde ormanlık alanlara girişlerin yasaklanmasıyla hudutlu. Antalya, Bursa, Hatay, İzmir, Karabük, Kocaeli, Manisa ve Muğla’da 1 ya da 31 Ekim’e kadar ormanlık alanlarda piknik, kamp, seyahat, fotoğrafçılık, bisiklet ve ATV tipi ile çeşitli aktifliklerin yapılmaması kararlaştırıldı. Bolu’da ise yasak, saat 20.00 itibariyle gün doğumuna kadar…
Tarihte ise yangınların ormanlık alanlardan daha çok yerleşim yerleri için büyük tehdit oluşturduğunu görüyoruz. Bilhassa İstanbul, birbirine çok yakın ahşap binalar nedeniyle büyük can ve mal kayıpları yaşamış. Pekala, bu yangınların en değerli sebeplerinden birinin patlıcan olduğunu biliyor muydunuz? Evet, yanlış okumadınız. Yavaş yavaş pazar tezgâhlarında yerini almaya başlayan, kilosu 15 ile 60 lira ortasında değişen patlıcan, vaktinde koca ilçeleri yok eden esas sebeplerden biriymiş. Hatta, “Patlıcan mevsimi gelince, İstanbul’da meczuplar ve yangınlar çoğalır” diye bir kelam de varmış. Gazetelerde bile, “Patlıcan mevsimi geldi. Hanımlar yangına dikkat!” diye ihtar yazıları yayınlanırmış.
PATLICAN YANGINLARI
Ama evvel patlıcanın nasıl yangınlara ve deliliğe sebep olduğuna bir bakalım. İstanbul’da meydana gelen sarsıntılarda insanların taş konutların altında kalması ve kayıpların daha çok olması nedeniyle ahşaba yöneliş başlar. Eh, hem nakliyesi kolay, fiyatı da daha ucuzdur. Nüfus bugüne nazaran çok daha az olsa da meskenler o vakitler da taban dibedir.
Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç, “Patlıcan Yangınları” isimli çalışmasında suçsuz bir zerzevatın büyük kâbuslara sebep olmasını şu sözlerle anlatıyor:
“Patlıcan mevsimi İstanbul’un karabasanıydı. Patlıcan mevsiminde, bollaşıp ucuzladığı vakit yangınların sayısının artması, metafizik bir tesirden çok, mutfak kazalarına bağlı olduğu kuşkusuzdur. Patlıcanı kaynar yağda kızartma alışkanlığı, kazaların esas nedeniydi. Kimi yangınların, ahşap mesken mutfaklarında patlıcan kızartılırken, kızgın yağın oraya buraya sıçramasıyla başladığı bir gerçekti. Lakin daha çok, mangalların söndürülmeden bırakılması ve rüzgârın kıvılcımları dağıtmasıyla oluşan yangınlar daha fazlaydı. İstanbul’da yangınların gerisi arkası kesilmez, ahşap konaklarda patlıcan közleme sevdasıyla yakılan ateşlerden çıkan yangınlar binlerce binayı kül ederdi.”
Fatih’in Çırçır semtinde 23 Ağustos 1908 tarihinde büyük bir yangın meydana gelir. Tam iki gün iki gece sürer bu felaket. Saraçhane ve Bozdoğan Kemeri etrafında de çok fazla hasar olur. Bin beş yüz kadar bina yok olur. Yangın, yeniden patlıcandan çıkmıştır! Kılıç, makalesinde, Ragıp Akyavaş’ın bu yangınla ilgili anılarını da aktarıyor:
“Hiç unutmam, Hürriyet’in ilan olunduğunun ikinci ayında idik. Şimdiki üniversite meydanında (o vakit Harbiye Nezareti) Namık Kemal’in Vatan Veyahut Silistre’si oynuyordu. Çırçır’da bir yangın çıktı. İki gün iki gece devam etti. İstanbul’un göbeğini Yemen çöllerine çevirdi. Bu afet patlıcandan çıktı. Zeyrek’te başlayıp Vefa’da stop eden yangın, bu da patlıcandan çıktı. Çocukluğumda Kadıköy’ün ortasında çıkan ve büyük bir sahayı kül eden yangın, yorgancı İsmail Efendi’nin meskeninde patlıcan kızartılırken tavanın alev almasından çıktı.”
PATLICAN MELTEMİ
1905 ve 1914 yangınlarında da sebep ve sonuç benzeridir. Rivayete nazaran yangınlardan bıkıp usanan padişah, patlıcanın kente girişini dahi fermanla yasaklar. Patlıcan korkusu her yeri sarar; kontroller sıklaşır, bayanlar tek tek uyarılır. Kim bilir, tahminen de İstanbul’da, yaz aylarında denizden esen melteme hala “patlıcan meltemi” denmesinin sebebi de bu yangınlardır. Aslında patlıcan yangınları bitmiş değil. Hala konutlarda nispeten daha küçük çaplı yangınlar yaşanıyor. Elbet orman yangınlarının hatırı sayılır bir kısmı da yeniden mangal, piknik ateşlerinden çıkıyor. Mesela 2012 yılında Bursa’da 200 hektarın yok olduğu yangının patlıcan közleme nedeniyle çıktığını biliyoruz.
PATLICAN DELİSİ
“Patlıcan mevsimi gelince, İstanbul’da meczuplar ve yangınlar çoğalır” dedik ya, pekala mecnunluk nerden çıktı? Patlıcan, birinci kere M.Ö. 5. yüzyılda Hindistan’da yetiştirilirken, 16. yüzyılda da Avrupa’ya birinci defa süs bitkisi olarak götürülür, akabinde da yemekleri yapılmaya başlar. O yıllarda İngilizler, patlıcana “mad apple” (Deli Elma) diyormuş. Birçok hastalığın sebebinin bilinmediği, hurafelerin havada uçuştuğu yıllar…
Zamanla patlıcan yiyenlerin hareketlerinin değiştiği argümanı kulaktan kulağa yayılmaya başlamış. Kimi ülke deliliğe, kimi sara hastalığına, kimi cüzzama, kimi de yüksek ateşe sebep olduğu tezleriyle bu zerzevatın üretimini yasaklanmaya ya da sonlandırmaya başlamış. Hatta Anadolu’nun birtakım yörelerinde hala garip davranan insanlara “patlıcan delisi” denildiğini duymuş muydunuz?