DİYARBAKIR – Cumhurbaşkanı Erdoğan seçimlerin haziranda yapılacağını söylüyor lakin kasımda erken seçim mümkünlüğü hem muhalefet partileri hem de siyaset gözlemcileri tarafından lisana getiriliyor. Muhalefet partileri de bir erken seçim ihtimalini gözeterek, birçoktur alana inmiş durumda. Yarın seçim olacakmış üzere kentlerde halkla buluşmalar gerçekleştiriliyor, siyasi ve ekonomik vaatlerde bulunuluyor.
Meclis’teki üçüncü büyük parti HDP ise bir yandan iktidarın ataklarını, kapatılma tehdidini göğüslemekle meşgul. Öte yandan tabanına güvendiğini ve bilhassa Cumhurbaşkanlığı seçiminde kilit rolde olduğunu hissettiriyor.
AK Parti ve MHP ise milliyetçilik telaffuzlarının dozunu arttırarak seçimlere hazırlandığı izlenimi veriyor. İki partinin adayı da ilan edilmiş durumda: Recep Tayyip Erdoğan.
Seçim hazırlıklarını işaret eden gelişmeler Diyarbakır ve bölgenin öteki vilayetlerinden dikkatle ve sakince takip ediliyor. Diyarbakır siyasi, toplumsal ve ekonomik bakımdan bölgedeki birçok ile istikamet verebilme kabiliyetine ve gücüne hâkim pozisyonunu sürdürüyor. Siyasi partiler de bunun farkında ve bu nedenle muhalefetin bütün önderleri Diyarbakır’ı ziyaret etti.
Akademisyen Vahap Coşkun ile yaklaşan seçimler öncesi başkanların Diyarbakır ziyaretlerini ve buradan verdikleri iletileri konuştuk. Bunların yanı sıra Coşkun, Kürt seçmenin seçimlerde nasıl bir hal sergileyeceğine dair fikirlerini de paylaştı.
‘SEÇİMLERİN VAKTİNDE YAPILMA İHTİMALİ YÜKSEK’
Kasımda erken seçim olacak tezi var fakat Cumhurbaşkanı seçimlerin önümüzdeki yıl haziranda olacağını açıkladı. Siz ne dersiniz, erken seçim mümkünlüğü var mı?
Kasım ayında bir seçim yapılacağına dair Ankara’da özellikle muhalif muhitlerde bir beklenti var. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son günlerdeki kimliklere vurgu yapan ve milliyetçilik pompalayan konuşmaları da bir seçim sürecine girildiğine yorumlanıyor. Keza ekonomistler, mevcut siyasetin devam ettirilmesi halinde kış aylarının vatandaş açısından bugünkünden çok daha güç geçeceğini ve bunun da iktidarın oyu üzerinde tahrip edici bir tesir yaratacağını belirtiyorlar. Münasebetiyle rasyonel bir okuma da kasımda bir erken seçimin olması gerektiğini söylüyor.
Lakin siyaset pür akılcı bir alan değil; hakikaten iktidarın birtakım tercihleri erken seçim mümkünlüğünü düşürüyor. Seçim yasasının değiştirilmesi bunlardan biri; lakin asıl kimi ekonomik atakların bir sonraki yıla ertelenmesine dikkat etmek gerekir. Şayet iktidar, taban ücretlilere temmuz ayında bir artırım yapsaydı, EYT’lilerin taleplerini karşılama yoluna gitseydi ve ek göstergeyi Ocak 2023’ten değil de Temmuz 2022’den itibaren geçerli kılsaydı, o vakit erken bir seçimin neredeyse kesin olduğu söylenebilirdi. Lakin iktidar bunları yapmadı, seçmen nezdinde bir karşılığı olacak bu adımları 2023’e bıraktı.
Hülasa, bu işaretlere bakarak, seçimlerin vaktinde yapılması ihtimalinin daha güçlü olduğu söylenebilir. Lakin unutulmamalı ki Erdoğan için seçimin belirli bir tarihi yoktur; o, koşulların kendisi için en uygun olduğunu düşündüğü vakitte yapar. Yarın önüne büyük bir fırsat çıkarsa, çabucak sandığı halkın önüne getirebilir. Bu nedenle muhalefet müteyakkız olmalı ve hazırlığını her an bir erken seçim kararı alınacakmış üzere yapmalıdır.
CHP, DEVA Partisi, Saadet Partisi, Memleket Partisi ve en son Gelecek Partisi genel liderleri Diyarbakır’ı ziyaret etti. Bu ziyaretler de erken seçim mümkünlüğünü güçlendirmiyor mu?
Şüphesiz bütün bu ziyaretlerin seçimle bir irtibatı var; zati partilerin bu saatten sonra bütün faaliyetlerini seçimi merkeze alarak yürütmeleri de olağan. Mamafih, seçimi aşan bir durum da var. Zira bölgenin son yirmi yılına damgasını vuran iki partili siyasi yapının değişebileceği bir periyoda giriyoruz. Bilhassa AK Parti’nin gerilemesiyle açılacak olan alan öbür partilerin iştahını kabartıyor. Bölgedeki siyasi pastadan daha fazla hisse kapma umudu artıkça, partilerin ziyareti de sıklaşıyor.
‘HERKES TENKİTTEN HİSSESİNİ ALIYOR’
Genel liderlerin Diyarbakır’a ilgisinin, STK temsilcileri ve kanaat önderleriyle buluşmasının, esnaf ziyaretlerinin nedeni, kuşkusuz seçimler. Bu buluşmaların, kendilerini tabir etme imkanı bulduğu için STK temsilcilerini şad ettiğini, genel liderlerin ise kendilerine yöneltilen sorular karşısında güç durumda kaldığını düşünüyorum. Siz ne dersiniz?
Esnaf iktisadi vaziyetinin her geçen gün daha kötüleşmesinden, sivil toplum kuruluşlarının temsilcileri de özgürlük alanlarının daraltılmasından, seslerine kulak verilmemesinden şikayetçiler. Kime bir dokunsan bin ah işitiyorsun. Herkes dolu; rahatsızlıklarını ve taleplerini karşılarına çıkan siyasetçilere en yüksek perdeden lisana getiriyorlar. Herkes hissesini alıyor bundan, salt iktidar değil muhalefet de eleştiriliyor. Bahusus daha önce iktidarın bir modülü olan ancak bugün muhalefet saflarına geçen siyasi aktörlere karşı tenkitler daha sert oluyor.
Elbette genel liderlerin güç duruma düştükleri, tenkitlerin haksız olduğunu düşündükleri, rahatsız oldukları anlar oluyor. Lakin bütün bunlar siyasetin içinde var. Vatandaşın itirazlarına ve isteklerine göğüs geremeyen, siyaset yapmamalı. Evet, medya ve toplumsal imkanları çok genişledi ancak gerçek siyaset hala alanda yapılıyor. Bazen istemedikleri bir hale düşseler de halkla yüz yüze temas etmek, siyasetçiler için çok kıymetli.
‘SİYASETİ ÖNE ÇIKARAN LİSAN ÖNEMLİ’
Diyarbakır ziyaretleri sırasında Kürt probleminin tahlili konusunda CHP önderi Kılıçdaroğlu Meclis’i işaret etti. Davutoğlu ise AK Partili ve başbakan olduğu günlerden farklı siyasi bir profil çizdi. Örneğin, iktidar olduklarında anadilde eğitimin önündeki manileri kaldıracaklarını söyledi. Bunlar Kürt probleminin tahlili için umut verici ataklar. Lakin soru şu, vaatler karşılık buluyor mu?
Güvenlik siyasetinin doruğa çıktığı, özgürlüklerin paranteze alındığı, Kürtlerin kayyımlar yoluyla seçme ve seçilme hakkından bile yoksun edildiği bir vasatta, Kürt probleminde siyaseti işaret eden her adımın çok değerli olduğu kanısındayım. CHP’deki -kimi vakit yalpalasa da- yeni telaffuz arayışı, Davutoğlu’nun Diyarbakır’daki 10 unsurluk açıklaması, DEVA’nın tahlil çerçevesi bu meyanda değerlendirilmeli. Partilerin bu telaffuzlarının halkta çabucak karşılık bulmaları ve oy tercihlerini radikal bir biçimde değiştirmeleri beklenemez. Ancak siyaseti öne çıkaran lisan, ülkeyi esir alan bu boğucu atmosferden kurtulmaya katkı sağlayabilir.
‘CHP OYLARINI BİR ÖLÇÜ ARTIRABİLİR’
CHP’nin son iki yıldır Diyarbakır’da ve bölgenin başka vilayetlerinde önemli bir ‘yeniden örgütlenme’ uğraşı içinde olduğu gözlemleniyor. CHP’nin bölgede eski gücüne (70’li yıllar) yaklaşma mümkünlüğü nedir?
CHP hala Kürt sorunundaki temel sorun alanlarına dair tutumunu net bir biçimde ortaya koymuş değil; vatandaşlık, anadil, lokal ile merkez ortasında yetki paylaşımı ve silahsızlandırma noktalarında CHP’nin somut bir siyaseti yok. Yani partide bir değişim isteği olduğu su götürmez, lakin bu, çok hudutlu ve çok kısıtlı bir değişim. Tekrar de seçmen CHP’yi gözlüyor, yapıp ettiklerine bakıyor, ilgi duyuyor. Ancak bu, CHP’nin eski gücüne döndüğü yahut döneceği manasını taşımaz. CHP oylarını bir ölçü artırabilir lakin kısa vadede bölgede bir siyasi tartı merkezine dönüşmesi sıkıntı. Onun için CHP’nin kat etmesi gereken çok aralık ve aşması gereken çok yapısal sorun var.
Ancak bu değişimin CHP’ye sağladığı büyük bir yarar var: 2019 mahallî seçimlerinde görüldü, CHP artık Batı’da büyük kentlerdeki belediye seçimlerinde Kürt seçmenin oyunu alarak adayını seçtirebiliyor. Şayet adayda da çok büyük bir yanlışa düşülmezse bu politik duruş, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde de devam edeceğe benziyor.
‘KILIÇDAROĞLU’NUN ALEVİ KİMLİĞİ SORUN OLMAZ’
Muhalefetin cumhurbaşkanı adayı, AK Parti ve MHP’nin ısrarına karşın, şimdi açıklanmadı. Lakin kulislerde Kılıçdaroğlu’nun ismi öne çıkıyor güya. Adaylığıyla ilgili kimi öbür problemleri bir kenar bırakarak, Kürt seçmen için Kılıçdaroğlu’nun Alevi kimliği sorun olur mu sizce?
Tek bir söz ile karşılık vereyim: Hayır. Kılıçdaroğlu’nun mezhebi kimliğinin Kürt seçmen nezdinde bir sorun olarak algılanacağını düşünmüyorum. Kılıçdaroğlu’nun öbür hususiyetleri sorgulanabilir. Misal Kılıçdaroğlu’nun son mahallî seçimler hariç Erdoğan karşısında seçim kazanma zafiyeti, Kürt sorununda beklenilen çıkışı yapamaması ya da tabanını dönüştürmedeki yetersizliği bir tenkit konusu, bir korku nedeni olabilir. Lakin Kürt seçmenlerin kahir ekseriyeti için onun Alevi kimliği, bir sorun oluşturmaz.
‘DAVUTOĞLU’NUN İKİ BÜYÜK YÜKÜ VAR’
Ahmet Davutoğlu, devrin başbakanı olduğu için, Sur’daki ve öbür vilayetlerdeki çatışmaların yanı sıra 2015 Haziran-Kasım sürecindeki patlamalarla gerçekleşen can kayıplarının sorumlusu olarak görülüyor. Bu imajı silmesi ve oy alabilmesi için ne yapması gerekiyor? Diyarbakır’daki çalıştayda açıkladığı 10 unsurluk teklif kâfi olur mu?
Davutoğlu’nun iki büyük yükü var: Biri, çöken Suriye siyasetinin mimarı olarak anılmasıdır. Başkası de 7 Haziran-1 Kasım 2015 periyodunun başbakanı olarak, o periyotta yaşananların sorumlusu olarak görülmesidir. Kamuoyunda bu mevzuda keskin ve yerleşmiş bir kanaat var; her iki hadisede de neredeyse bütün fatura tek başına bir Davutoğlu’na kesiliyor, münasebetiyle bu kanaatin değişmesi kolay değil.
Ezcümle Davutoğlu’nun sırtına iki algı yapışmış ve o, sırtından çıkarması sıkıntı bu algılarla ölçüp biçiliyor. Siyasi realite bu, lakin ben bu algıların hakkaniyetli olmadığı kanısındayım.
Neden?
İki sebepten: Birinci olarak, Davutoğlu, o günlerin birinci derecede siyasi sorumlusu kimliğini taşıdığından olan-bitenden mesuliyeti tartışılmaz. Lakin bu, başka aktör, fail ve etkenlerin külliyen göz arkası edilmesini gerektirmez. Hadiselerde yer alan öteki aktörlerin tercihlerini, aksiyonlarını ve bunların yarattığı sonuçları dikkate almadan bütün maliyeti Davutoğlu’na çıkarmak kolaydır ancak bize fotoğrafın tamamını vermez.
İkinci olarak, bu algının altında önemli manipülasyonlar var. Davutoğlu’nun söylemediği kelamlar onun sözleriymiş üzere yansıtılıyor ya da muradının zıddı bir manayla piyasaya sürülüyor.
Hangi hususlarda manipülasyonlar yapılıyor?
Hemen aklıma gelen üç misal verebilirim: Bir “Emevi Camii’nde namaz kılacağız” sözü Cumhurbaşkanı Erdoğan’a ilişkin olduğu halde, anlı ulu köşe müellifleri da dâhil olmak üzere, toplumun büyük bir bölümü bunu Davutoğlu’na mal ediyor ve Suriye’deki yıkımı bu kelamla irtibatlandırarak Davutoğlu’nun günah hanesine yazıyor.
İki, Davutoğlu’nun “Konuşursam yer yerinden oynar” minvalinde bir kelamı var. Kelamın en önemli muhatapları, Tayyip Erdoğan ve Binali Yıldırım’dır. Siyasetçilerin bu tıp sözler kurmasını çok yanlış bulurum. Bana nazaran siyasetçi “konuşursam” demez, konuşur. Bir bahsi öbür olan bu konuyu tahminen öteki vakit ayrıyeten tartışabiliriz. Fakat Davutoğlu bu kelamı, kendisi terörle ağır bir biçimde gayret ederken gerisinden oyunlar çevirdiğini sav ettiği bu ikiliyi suçlamak için kullandı. Lakin AK Parti içi iktidar savaşlarını anlatan bu kelam, vakitle bağlamından koparıldı ve güya bölgede yapılan zımnî operasyonlar için kullanılmış üzere bir algı yaratıldı.
Ve üç, Davutoğlu’nun Sur’un kültürel mirasını muhafaza babındaki kararlılığını anlatmak için sarf ettiği “Sur’u Tolde yapacağız” tabiri de, sonradan büsbütün aykırı bir manaya büründürüldü ve Davutoğlu’nun ağzından Sur’un yıkımının bir mottosuna döndürüldü. Beş-altı keredir Davutoğlu’nun sivil toplumla buluşmasına tanıklık ediyorum. Her seferinde Davutoğlu, bu konuları tane tane anlatmasına karşın, bir sonraki toplantıda tekrar birebir sorularla karşılaşıyor. Bu da kendi aleyhine oluşan algının ne kadar kuvvetli olduğuna delalet ediyor.
‘AK PARTİ PARLAK GÜNLERİNDEKİ ARGÜMANINDAN UZAKLAŞTI’
AK Parti Diyarbakır’daki çalışma sistemini güç gösterme siyaseti üzerine kuruyor, üzere bir müşahedem var. Bütün kentin değil, kendisine yakın kesitin partisi üzere bir davranış sergiliyor. Buna katılır mısınız? Şayet öyleyse, bunun nedeni nedir?
AK Parti, artık -hususen bölgede- bir devlet partisi; AK Parti’yi sivil şahsiyetlerden çok devlet vazifelileri temsil ediyor. Parlak günlerindeki argümanlarından ve imajından giderek uzaklaşan bir AK Parti portresi sahne alıyor. Mağduriyetten mağruriyete, demokratikleşmeden otoriterleşmeye, kapsayıcılıktan dışlayıcılığa yönelen, iktisadi refah ve kalkınma tezini kaybeden, oluşturduğu sosyolojiye karşıt düşmeye başlayan bir partinin başına iki şey gelir: Bir, tabanı daralır. İki, partiden kopmalar olur, yeni arayışlar başlar. AK Parti bugün her ikisini de yaşıyor ve şayet cumhurbaşkanlığı seçimlerini kaybederse AK Parti’deki bu daralma, kopuş ve arayış çok daha dramatik bir boyut kazanabilir.
‘HDP, AKŞENER VE YAVAŞ’A TAKVİYE VERMEZ’
Anketler HDP’nin gücünü koruduğunu gösteriyor. Siz ne dersiniz?
Kamuoyu araştırmalarındaki sonuçlarla paralel düşünüyorum. Hatta HDP’in bir modül oyunu artırması, benim için şaşırtan olmaz. Üç büyük avantajı var HDP’nin: Birincisi, parti ile seçmen ortasındaki bağın güçlü olmasıdır. İkincisi, Kürt kimlik şuurunun gelişmesi ve HDP’nin -bazen HDP’ye rağmen- bunun taşıyıcı aktörü olarak görülmesidir. Üçüncüsü de, demografinin yarattığı talihtir. Yeni seçmenlerin hatırı sayılır bir kısmını Kürt gençleri oluşturuyor ve bu seçmenler doğal bir HDP habitatı içine doğup büyüyorlar. Bu sebeple, fiili olarak siyaset yapamasa da HDP, varlığını ve gücünü koruma ediyor.
Seçime yanlışsız HDP ile ‘6’lı Masa’ bir seçim ittifakı kurabilir mi?
İki seçim var. Meclis seçimlerinden HDP’nin rastgele bir ittifaka gereksinimi yok. Parti, sol ve Kürdi partilerle bir ittifak kurabilir, bu yolda uğraşlar var, lakin Altılı Masa ile bir ittifakı olmaz, olamaz. Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde ise tüzel değil olsa olsa fiili bir iş birliği olabilir. HDP resmi olarak muhalefetin çatısı altına girmez ancak karşı çıkmadığı bir isim olursa muhalefetin adayına takviye verebilir.
Adaylık için ismi geçenlerden kime ya da kimlere karşı çıkar HDP?
Altılı Masa ile HDP ortasındaki alakalarda, sanırım, kimin aday olması değil lakin kimin aday olmaması gerektiği noktasında HDP’nin tutumu net: Akşener ve Yavaş’tan biri aday olursa HDP Altılı Masa’ya dayanak vermez.
Muhalefet önderlerinin, HDP’yle arayı korurken, Kürt seçmenden bekledikleri oyu alması mümkün mü?
Tabii ki Kürt seçmenler, HDP’den ibaret değil; HDP’ye oy vermeyen geniş bir Kürt seçmen kitlesi de var. Muhalefetin HDP ile münasebetlerindeki ürkekliğinin HDP seçmenini rahatsız ettiği kesinlikle. Lakin siyaset, nihayetinde sonlu seçenekler ortasında bir seçim yapılmasını gerektirir. Seçmen sandığa gittiğinde önüne gelen iki isimden birini tercih eder. Muhalefetin, Kürt seçmenlerden beklenen oyu alması, ortak bir adayda uzlaşıp uzlaşmayacaklarına ve kimin aday gösterileceğine bağlıdır. Adayın kimliği kıymetlidir.
‘KÜRT SEÇMEN MUHALEFETE YAKIN DURUYOR’
Kürt seçmen, seçimlerde oylarının belirleyici olacağının farkında ve güya ‘politik bir sessizlikle’ gelişmeleri izliyor. Kürt seçmen seçimlerde nasıl bir refleks gösterir?
Meclis seçimlerinde esaslı bir değişim beklenmemeli. Muhtemelen HDP oylarını koruyacak, AK Parti’nin gücünde bir aşınma olacak ve AK Parti’nin kaybı nispetinde başka partiler devreye girecekler. Değişimin büyüğü, cumhurbaşkanlığı seçimlerinde bekleniyor. Kabaca, her biri %40 oya sahip iki büyük ittifak var ve görünen o ki Kürt seçmenler hangi ittifaktan yana hal koyarlarsa seçimi, 2019 Lokal Seçimleri’nde olduğu üzere, o ittifak kazanacak.
Hâlihazırda başta HDP olmak üzere Kürt seçmenlerin yüklü bir kısmı muhalefete yakın duruyor. Şayet muhalefet adayında ve telaffuzunda çok büyük bir yanılgıya düşmez ve iktidar da Kürt seçmenleriyle açılan ortasını kapatacak bir atak yapmazsa, değişim ihtimalinin yakın tarihte hiç olmadığı kadar yüksek olduğu söylenebilir.