11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 25. Avrasya İktisat Zirvesi’nde Konuştu. “Rusya-Ukrayna savaşında bugün gelinen noktaya baktığımızda tarihten ders alınmadığı için her iki taraf için de ‘kazan-kazan’ yerine ‘kayıp-kayıp’ kelam konusu” diyen Gül, “Binlerce sivil hayatını kaybetti. On binlerce asker savaşın her iki tarafından da hayatlarını kaybediyor. Ve Ukrayna topraklarının yüzde 20’si de işgal edilmiş vaziyette. 2. Dünya Harbi’nden sonra en büyük yıkımın olduğunu gözümüzle görüyoruz” değerlendirmesinde bulundu.
11. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, 25. Avrasya İktisat Zirvesi’nde “Covid-19 ve Rusya-Ukrayna Savaşı Sonrası Barışı Engelleyen Meseleler, Tedarik Zinciri, İklim Değişikliği, Gönülsüz Göç” bahisli bir konuşma gerçekleştirdi.
Sözlerine dünya olarak içerisinden geçtiğimiz vaktin ileride altın harflerle yazılacak bir vakit dilimi olmadığını söyleyerek başlayan Abdullah Gül, 3 aydır Ukrayna-Rusya savaşının devam ettiğini ve tıpkı anda dünyanın zati çok değerli sorunlar yaşadığını belirtti.
Bu sorunları sıralayan Gül, “Covid-19 pandemisi hepimizi hazırlıksız yakaladı ve dünyada nerdeyse 6 milyona yakın insan öldü. Şiddetli iklim değişikliği zati hissediliyordu. Bununla ilgili daima toplantılar yapılıyordu fakat son vakitlerde yangınlar, afetler, kuraklıklar işin ciddiyetini çok daha fazla anlamayanları manaya noktasına getirmeye başladı. Artan sistemsiz göç 2. Dünya Savaşı’ndan sonra en önemli düzeyine ulaştı. Göç edenler de her vakit kendilerini ikinci sınıf vatandaş hissetmeye devam ettiler. Göç ettikleri ülkelerde de önemli toplumsal, kültürel, güvenlik sorunları yaşanmaya başlandı. Besin arzındaki külfetler ve besin güvenliği esasen dünyanın daima korktuğu sorunlardan birisiydi ve giderek ciddileşti. O denli ki geçen haftalarda Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri’nin yaptığı açıklamalarda açlık hududuna gelen yani yarın ne yiyeceğim diyen beşerler bir buçuk milyara çıkmış durumda. Lakin çok daha tehlikelisi 250 milyon insanın açlığın pençesine düştüğünü daima bir arada gördük ve dehşete düştük.” dedi.
“Savunmanın ve silahlanmaya harcanan paranın ölçüsünün giderek arttığını gördük”
Enflasyonun herkesin hissettiği, herkesi rahatsız eden bir ekonomik gerçek olarak tekrar yaşanmaya başlandığını vurgulayan Gül, “Bütün bu ekonomik sıkıntılar yaşanırken herkesin hayret edeceği ve üzüleceği şey silahlanmaya bu kadar para harcanmaya başlanması. Bir taraftan daha çok eğitime, sürdürülebilir kalkınmaya, sıhhate para harcamak gerekirken, bütçelerde savunmanın ve silahlanmaya harcanan paranın ölçüsünün giderek arttığını gördük. İşte bütün bu aksiliklerle birlikte artık Rusya-Ukrayna savaşı ne yazık ki bütün şiddetiyle, yıkıcılığıyla devam ediyor. Herkesin gözü önünde, kimsenin bilmiyordum, görmüyordum deme lüksüne sahip değil” diyerek kelamlarını sürdürdü.
“Rusya-Ukrayna savaşı önlenebilir miydi?”
“Rusya-Ukrayna savaşı önlenebilir miydi?” diye soran Gül, Ukrayna’nın doğusunda büyük bir Rusça konuşan nüfusun olduğunu, hatta bu savaş önlensin ve o nüfusun da Ukrayna’nın içerisinde eşit vatandaş ve memnun halde yaşamalarını sağlayacak bir tertip kurulsun diye Almanya, Fransa, Ukrayna ve Rusya’dan oluşan Normandiya dörtlüsünün Minsk’te AGİT’in de önderliğinde bir ortaya geldiğini, çalıştığını ve uğraştığını hatırlattı. Bu uğraşların 2014 ve 2015 yıllarında bir mutabakatla da neticelendiğini belirten 11. Cumhurbaşkanı, “Orada alınan kararların uygulanmasını sağlamak için AGİT Müşahede Komitesi kuruldu. AGİT Müşahede Komisyonu’nun raporları uzlaşmanın güç olduğunu yani uygulamada bir çok sorunun olduğunu ve her iki tarafın da çok uzlaşıcı olmadığını gösteriyordu. Bu gözlemci kümenin başına birinci geçen benim de dış işlerinde eski müsteşarım Büyükelçi Ertuğrul Bey’di. Ondan da daima duyuyor ve biliyordum ki taraflar adeta barışı sağlamak ve bir sonuca varmak için değil de güya savaşın kurallarını müzakere ediyorlarmış üzere bir hava vardı. Çok deneyimli bir diplomat olan büyükelçimiz çok korkuluydu ve bu gidiş savaşa gidiyor, kimse barışmak ve bir sonuç bulmak için uğraşmıyor diye bana telaşlarını tekraren aktarmıştı” diyerek konuşmasına devam etti.
“2. Dünya Harbi’nden sonra en büyük yıkımın olduğunu gözümüzle görüyoruz”
Netice olarak gelinen noktada, nüfusu 45 milyon olan ülkenin 6.5 milyonunun göç ettiğine değinen Gül, Ukraynalıların en çok komşuları Polonya’ya gittiğinden bahsederek, “Binlerce sivil hayatını kaybetti. On binlerce asker savaşın her iki tarafından da hayatlarını kaybediyor. Ve Ukrayna topraklarının yüzde 20’si de işgal edilmiş vaziyette. 2. Dünya Harbi’nden sonra en büyük yıkımın olduğunu gözümüzle görüyoruz. Bunları lakin biz eski belgesellerde görürdük. Kentlerin nasıl yıkıldığını canlı olarak televizyonlarda görüyoruz” dedi.
“Ukrayna ve Rusya’nın ürettiği tahıllar neredeyse çürümeye sevk edildi”
Bütün bunlar olurken ezalara zahmetler eklenmeye başladığını söz eden Gül, “Gıda problemi var derken dünyanın ekmek sepeti olarak bilinen, en çok tahıl üreten iki ülke Ukrayna ve Rusya’nın ürettiği tahıllar neredeyse çürümeye sevk edildi. Bu tahıllar nasıl tekrar kurtarılır diye büyük uğraşlar var. Türkiye’de bu istikamette değerli uğraşlar gösteriyor. Tabi bunları daima takdir etmek gerekir” dedi.
“Yemen’de, Afganistan’da, Irak’ta, Suriye’de gördüğümüz olaylar artık Avrupa’da yaşanıyor”
Diplomasinin rastgele bir savaşın önlenebilmesi için en tesirli araç olduğunu vurgulayan Gül, savaşı başlatmanın kolay, bitirmenin çok sıkıntı olduğuna değinerek kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Savaşı önleyebilmek için harika diplomatik uğraş göstermek ve çok büyük bir uzlaşma için sabır, kararlılık ve içtenlikle uğraşmak gerekir. Diplomasi çizgisinden çıkıp savaş yoluna girildiğinde tüm taraflar için daha acı, yıkıcı ve uzun vadede ümitsizlik dolu sonuçlarla karşılaşılacağı su götürmez bir gerçek var. Bugün Rusya-Ukrayna savaşında yaşananlar da bunlar. Aslında Rusya-Ukrayna savaşından, bütün bu sorunlardan bahsederken apansızın Türkiye’nin güneyindeki Suriye’de yaşananlar, dramlar, göçler, açlık, sefalet dünyanın gündeminden çıkmış üzere. Bunlardan hiç ders alınmadığını bu savaşta görüyoruz. Yemen’de, Afganistan’da, Irak’ta, Suriye’de gördüğümüz olaylar artık Avrupa’da yaşanıyor ve bu yıkıcı, yok edici görünüm artık Avrupa’da.”
“Kanaatim, Ukrayna’nın Finlandiya üzere AB’ye üye olup, NATO’ya girmemesiydi”
Bu savaşın kıvılcımlarının çok daha evvelce belirli olduğunu belirten Gül, Ukrayna’da var olan nüfusa bir tahlil bulunamadığından ve bütün bu koşullar altında Ukrayna’nın NATO’ya üyelik çabalarının bölgesel gerçekçiliğe çok uygun olmadığından bahsederek, “Benim kanaatim Ukrayna’nın Finlandiya üzere AB’ye üye olup Avrupa güvenlik şemsiyesine girip NATO’ya girmemesiydi. Zira Sovyetler’in dağılmasından sonra çok büyük bir travma geçiren Rusya’ya da fırsat vermemek gerekirdi. Rusya bunu fırsat olarak kıymetlendirdi. Rusya’nın burada hiç bir haklılık hissesi yok. Bütün bunlar memleketler arası hukuku karşıt. Zira BM’ye üye olan ülkelerin toprak bütünlüğünü, egemenliğini tanımak, hele hele güvenlik kurulunun bir üyesi olan ülke için kaçınılmazdır. Lakin gerçekçilik açısından baktığımızda ne yazık ki Rusya’ya bu türlü bir fırsat çıkmış oldu” diyerek kelamlarını sürdürdü.
“Sen tercihini o denli kullanmayacaksın deme hakkı hiç kimseye doğmaz”
“Savaş olurken bir öteki şaşırtan şeyin Ukrayna halkının bu kadar savaşması oldu” diyen Gül, “bu durumun bize Ukrayna halkının Belarus üzere bir rejimde yaşamak istemediğini, Çekler, Romanlar, Estonyalılar üzere bir rejimde yaşamak istediğini ve Ukraynalıların bunun için savaştıklarını gördüğümüzü” tabir etti. Gül, “ dedi.
Savaş başladıktan sonra dünyada çok büyük değişikliklerin olduğundan bahseden Gül, bunu tahminen kimsenin beklemediğini söyleyerek şöyle söyledi:
“Avrupa’nın Rusya’ya karşı çok kesin karar alması 2. Dünya Harbi’ndeki anılarını hatırlamasından dolayıdır. Hepimizin bildiği bir gerçek; Polonya’nın işgaline kadar birtakım büyük Avrupa ülkeleri o vakit savaşı başlatan ve işgalci güçlere karşı daha naif ve anlayışlı davranmaya başlamışlardı. Fakat ne vakit Polonya’nın işgali işin diğer safhalara gittiğini gösterdi, geç de kalsalar kesin hal aldılar. İşte bu anıları hatırlayıp bu sefer, birden herkes kendine geldi ve çok kesin bir tutum aldı. Burada elbet ki en değerli şey Almanya’nın konumu. Herhalde Almanya’nın bu kadar kesin taraf alacağını kimse, en çok da Rusya varsayım etmedi.”
Finlandiya ve İsveç’in NATO talebi
Bütün bu gelişmelerin Avrupa’yı ve dünyayı çok yapısal değişikliğe götürdüğünü vurgulayan Gül, bugün gelinen noktaya baktığımızda tarihten ders alınmadığı için her iki taraf için de bir kayıp kelam konusu olduğunu belirtti. “Kazan-kazan” yerine “kayıp-kayıp” kelam konusu diyen 11. Cumhurbaşkanı Gül, “Ukrayna tarafına baktığımızda yıkımlar, vefatlar, bütün bunlar bir tarafta, Ukrayna şayet Odessa’yı koruyabilirse ve tabi oranın hiç bir formda işgal edilmesine müsaade edilmemesi lazım. Zira müsaade edilirse o vakit Ukrayna büsbütün Karadeniz’e kıyı olmaktan çıkacak. Şayet orası bu türlü bir tehlikeden korunsa bile sonuçta Abhazya ve Osetya’da olduğu üzere kendisinin Donetsk ve Luhansk’ı fiili de facto olarak kaybettiği ortaya çıkıyor. Çok üzücü lakin fiili durum bu. Rusya tarafına baktığımızda Ukrayna’nın NATO üyeliğinden korkarken Finlandiya, İsveç üzere tarihte tarafsızlık üzerine dış siyasetlerini yürüten ülkeler o denli bir korktu ki ne değerine olursa olsun bu ülkeler NATO’ya üye olma kararı aldılar. Bu durum yalnızca bununla kalmadı dünyada da hissedildi. Japonya bile 2. Dünya Harbi’nden sonra birinci kez ben de güçlü ordu kuracağım, askeri harcamalara ve orduya büyük para ayıracağım ve bütçemi ona nazaran harcayacağım dedi. Hasebiyle bu savaşın sonuçlarını bütün dünyada görüyoruz” dedi.
Savaşın mali tablosu
Savaşın mali tablosuna da değinen Gül, ” diyerek kelamlarını sürdürdü.
“İnsanlığın elleriyle ucu açık yıkımlara herhalde göz yummak akıl alır bir şey değil”
Diplomasinin her vakit sonunda tahlil olduğuna işaret eden Gül, “Bu savaşı durdurmak iki ülke için değil bütün dünya için büyük bir hizmet olacak” diyerek, “Müzakerelere kimin ne katkısı olursa herkes büyük bir içtenlikle bunun için uğraşması gerekiyor. Ve en yüksek şuur düzeyine gelmiş insanlığın elleriyle ucu açık yıkımlara herhalde göz yummak akıl alır bir şey değil” konuşmasına devam etti.
“Günün sonunda insanlık ve herkes kaybediyor”
Konuşmasının son kısmında her savaşın kendi yükünü de beraberinde getirdiğini tabir eden 11. Cumhurbaşkanı Gül, savaşın yükünün tarafları, bölgeleri ve tüm dünyayı derinden sarsmaya devam edeceğini söyleyerek kelamlarını şöyle sonlandırdı:
“Günün sonunda insanlık ve herkes kaybediyor. Açıkçası bu bir zihniyet sıkıntısı. Nihayetinde devlet adamlarının, yöneticilerin, siyasetçilerin, bütün bu kritik kararları almak durumunda olanların zihniyetleriyle ilgili bir şey. Münasebetiyle bu zihniyet değişmediği, savaş, kahramanlık, öç almak yahut diğer saiklerle bu savaşları yapmak yerine barış zihniyeti oluşmadığı sürece insanlık bu acıları ne yazık ki çekmeye devam edecek. Onun için dileğimiz savaşı durdurmak için, yalnızca burada değil diğer yerlerde de bu savaştan ötürü görmemezcilikten geldiğimiz çok önemli hengameler, savaşlar var ki insanların canını çok derinden yakıyor. Bütün bunların tabi ki sona erdirilmesi için müzakereler diplomasi ve samimi arabuluculukları desteklemek ve yapanları takdir etmek gerekiyor.”