Ece Göksedef
Bundan tam 70 yıl evvel, NATO birinci genişlemesini iki komşu ülkeyi tıpkı gün ittifaka alarak yaptı: Yunanistan ve Türkiye.
Soğuk Savaş yıllarının başında NATO ülkeleri, doğu sonlarını genişletmeye çalışıyordu. Ege Denizi’nin karşı kıyılarındaki bu iki ülke, 1. Dünya Savaşı’ndan bu yana sıkıntılar yaşasa da NATO’da müttefik oldu.
O günden sonra hem nüfusu, hem iktisadı hem coğrafyasıyla daha avantajlı pozisyondaki ve askeri geleneği de güçlü olan Türkiye, NATO’nun en güçlü ordularından birine sahip oldu.
Ordusu, savunma yatırımları, birçok ülkeye de ihraç edilen askeri eğitim sistemi vepersonel sayısıyla NATO’nun en güçlü hudut ülkelerindendi Türkiye.
Öyle ki, ABD ile ileri teknoloji savunma sanayi projelerinin kritik ortaklarından biri de Türkiye’ydi. ABD üretimi F-16’lar (3. jenerasyon savaş uçakları) Türk Hava Kuvvetleri’nin bel kemiğini oluşturdu.
Ancak son devirde bu durum değişti. Türkiye’nin en gelişmiş model (5. kuşak savaş uçakları) F-35 tipi uçakların üretiminde ortak olduğu projeden çıkarılması, F-16’ların geliştirilmiş versiyonunu (F-16 Viper olarak isimlendirilen jetler 4. jenerasyon olarak kabul ediliyor) satın almak için yaptığı teşebbüslerin yavaşlatılması, kimi savunma sanayi yaptırımları sebebiyle kritik kimi kesimleri ithal edememesi karşısında Yunanistan, hava kuvvetlerini ABD’den satın aldığı 4. ve 5. jenerasyon savaş uçakları ile Fransa’dan aldığı 4,5. kuşak Rafale uçaklarıyla geliştiriyor.
Peki bu durum, şu an Ege’de güç istikrarını değiştirecek bir tesire yol açtı mı?
ABD’nin eski Avrupa Kuvvetleri Kumandanı, daha evvel 2 yıl İzmir’de vazife yapan ve ordudan 2018’de emekli olan General Ben Hodges, BBC Türkçe’nin hususla ilgili sorusunu yanıtlarken “Bu gelişmelerin Türkiye’yi Yunanistan’a kıyasla daha güçsüz bir ordu pozisyonuna getirdiğini düşünmüyorum” diyor:
“Türkiye NATO’daki ikinci güçlü kara kuvvetlerine sahip, çok güçlü bir hava ve deniz kuvvetleri var. Ordusu, özel kuvvetleri de hesaba katarak, NATO’daki en tecrübeli ordulardan biri.
“Dolayısıyla birçok alanda aslında üstünlüğü elinde tutuyor.”
Türkiye’nin hava aracı sayısı Yunanistan’ın hava araçlarının yaklaşık iki katı
98 gelişmiş ve gelişmekte olan ülkenin hava kuvvetleri üzerine incelemeler yapan ve araştırmalarını kamuya açık biçimde yayımlayan Çağdaş Savaş Uçakları Dünya Rehberi’nin (WDMMA) 2022’de hazırladığı en şimdiki rapora nazaran; Yunanistan Hava Kuvvetleri’nin envanterinde 372 adet faal çalışan hava aracı var.
Bunun üçte biri (137 hava aracı) eğitim hedefli kullanılan araçlar, yarısı da (188) hücum gayeli kullanılan, savaş yahut çatışma sırasında kullanıma hazır savaş uçakları. Geriye kalan kısmını da taşıma ya da lojistik hedefli kullanılan araçlar ve helikopterler oluşturuyor.
Yunanistan Hava Kuvvetleri’nin işçi sayısı da 33 bin.
Yine birebir rapora nazaran tesirlilik açısından Türk Hava Kuvvetleri, Yunanistan Hava Kuvvetleri’ne kıyasla iki kat daha güçlü. Buna nazaran Türk Hava Kuvvetleri’nin envanterinde 700’e yakın -pilotlu- hava aracı bulunuyor. Bunların yarıya yakını savaş uçakları, birçok ülkede olduğu üzere yaklaşık üçte biri de eğitim emelli kullanılıyor.
Şu an Türkiye’nin etkin olarak kullanabildiği; envanterine 20 yıldan uzun müddet evvel girmiş olsa da modernize edilerek kullanılmaya devam eden 280 savaş uçağı var.
Türk Hava Kuvvetleri’nin 80 binin üzerinde çalışanı var.
Yarısından fazlası faal vazifede olmak üzere 800 bin ordu çalışanı olan Türkiye, NATO’nun en güçlü birinci beş ordusu içindeyken, yaklaşık üçte biri etkin misyonda olan 375 bin işçili Yunanistan ordusu, her yıl 142 ülkenin askeri gücünü karşılaştıran bir liste yayımlayan GlobalPower’a nazaran NATO içindeki 10. güçlü ordu.
Yunanistan’ın 30 üyeli NATO içinde 10. sıraya yükselişi de çok eski sayılmaz.
Ülke bu sıraya, bilhassa Doğu Akdeniz’de yaşanan tansiyonlarla birlikte son yıllarda yaptığı savunma yatırımlarıyla yükseldi.
Türkiye, elindeki F-16’ların güncellenmesi için hâlâ ABD idaresinin cevabını beklerken Yunanistan, bundan daha gelişmiş ve yeni versiyonlar olan Fransız üretimi Rafale ve Amerikan imali F-35’leri satın almaya başladı.
Bu yatırımlar, ülkenin 2011’de yaşadığı ağır ekonomik krizden sonra -ve krize rağmen- sürat kazandı.
İki ülke de hava kuvvetlerinde yüzde 90 oranında, ABD başta olmak öteki NATO ülkelerine bağımlı. Fakat Yunanistan’ın hem işçi eğitimi ve sayısı, hem teknoloji üretimi üzere bahislerde kapasitesinin hudutlu olduğunu not etmek gerekiyor.
Burada yeni bir soru ortaya çıkıyor: Pilot, işçi ve uçak sayısı ortasındaki fark ne kadar kıymetli? Yapılan yatırımlarla Yunanistan, teknolojik alanda kapasitesini daha fazla yükseltebilir mi?
ABD’li emekli general Hodges, bu sorunun cevabını “Tek bir sistem her şeyi değiştirme kapasitesine sahip olamaz” diyor fakat Türkiye’nin bu durumu farklı bir formda telafi etmemesi halinde işlerin değişebileceğini söylüyor:
“Tek bir uçak modeli ya da silah sistemi, bütün her şeyi değiştirmez. Satın alınan bu sistemleri yönetmek, bakım ve tamiri da çok önemli bir masraf. Bütün paralarını buna akıtırlarsa o vakit öteki gereklilikler için geriye para kalmaz.
“Yani rakamsal olarak bu sistemler bir avantaj sağlamaz. Lakin bu satın almalar kalite açısından bir avantaj sağlayacaktır.
“Eğer Türkiye bunu öteki formda telafi etmezse, bu durumun güç istikrarı üzerinde bir tesiri olacaktır.”
Rusya’dan satın alınan S-400 füze savunma sisteminin kesimleri Haziran 2019’da Türkiye’ye ulaşmaya başladı.
ABD, bu sistemlerin NATO sistemleriyle uyumlu olmadığı ve bilinmeyen askeri bilgilerin Rusya’nın eline geçebileceği gerekçesiyle Ankara’ya reaksiyon gösterdi ve Temmuz 2019’da yeni jenerasyon savaş uçağı F-35 üretim sürecinden Türk ortaklarını çıkarttı.
Haziran 2022’ye gelindiğinde Yunanistan, ABD’ye 20 adet F-35 satın almak için resmen başvurdu.
Ellerindeki F-16’ların da güncellenmesi için talepte bulundu.
Atina idaresi, F-35’lerin 2027 yahut 2028’de ülkeye ulaşmasını bekliyor.
Türkiye ise 2021 sonunda bu yana ABD’li Lockheed Martin tarafından üretilen 40 adet F-16 ve 80’e yakın F-16 modernizasyon kiti almak için ABD’ye yaptığı müracaatın sonucunu bekliyor.
4. kuşak sayılan F-16 Blok 70’lerde sürat büyük oranda artırılırken Viper F-16’lar da radarı nedeniyle 4+ kategorisinde bedellendiriliyor.
Türk Hava Kuvvetleri, programdan çıkarılmadan evvel 100 adet F-35 almayı planlıyordu.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, o periyot “F-35’te yaşananlar kararlığımızı artırdı, inşallah kendi savaş uçağımıza kavuşacağız” açıklaması yapmıştı.
Ankara, 2010 yılında 5. kuşak bir yerli savaş uçağı için çalışmalara başladığını açıklamış; 2018 sonunda da Ulusal Muharip Uçak (MMU) ismi verilen TF-X uçaklarının üretimine resmen başlamıştı.
TX-F’lerin birinci test uçuşunun 2025’te yapılması; seri üretime de 2030’da başlanması planlanıyor.
Eğer planlandığı üzere giderse, 5. jenerasyon savaş uçaklarının Türk Hava Kuvvetleri’ndeki mevcut filonun yerini alması 2040’ı bulacak.
Bu esnada ABD, İngiltere, Fransa ve Almanya ise 6. kuşak için çalışmaya başladı bile.
Emekli general Hodges da, tüm bu gelişmelerin uzun vadede Türkiye’nin savunma alanındaki pozisyonunu güçsüzleştirme riski olup olmadığı sorusuna “Evet, bu üslup bir savunma kapasitesine erişim açısından Türkiye geride kalır” karşılığını veriyor:
“Türkiye’nin F-35 programına katılmasının bir sebebi vardı: Onlar da bu kapasiteye gereksinimleri olduğunu biliyorlardı.
“Ama siyasi bir karar aldılar, isabetsiz bir stratejik seçim yaptılar ve kendilerini bu bahtsız durumun içinde buldular.”
Sadece satın alınan uçaklar değil, ABD’nin Yunanistan’da giderek daha fazla askeri ögesi üslendirmesi de ABD’nin uzun vadeli planları konusunda soru işaretleri doğuruyor.
Amerikalı yetkililer, Dedeağaç’taki üssü uzun yıllardır planlandığını; bunun Yunanistan’da Çin ve Ruslara ilişkin öbür limanlara alternatif olarak, Rus tehdidine karşı geliştirildiğini tabir ediyor.
Atina’da bulunan Pire Limanı Çin’in ticaret devi Cosco’ya, Selanik Limanı da Rus bir oligarka ilişkin.
ABD’li yetkililer Türkiye’nin F-35 programında olmamasını ise Ege’deki güç istikrarını değiştirmeye yönelik bir adım değil; Rusya’dan S-400 füze savunma sistemi alınmasının sonucu olduğunu; ABD kanunlarına nazaran hareket edildiğini belirtiyorlar.
Bu gelişmeleri hatırlattığımız Hodges, “Bildiğimiz kadarıyla S-400’ler kutularında bekliyor. Türkiye attığı bu adımdan geri dönebilir, o sistemleri Ukrayna’ya verebilir örneğin ve F-35 programına geri dönebilir. O vakit bugünkünden çok farklı bir pozisyonda olur” diyor ve ekliyor:
“Naif değilim, Erdoğan’ın seçim devrinde bu kararı vermesinin güç olacağını biliyorum. Ancak Rusya’yla bu muahedeyi yaparken bunun olacağını biliyorlardı.”
İki ülkenin NATO’nun en güçlü orduları ile ilgileri vakit içinde nasıl değişti?
Temmuz 2020’de Yunanistan’ın kuzeyinde, Türkiye hududuna 20 km aradaki Dedeağaç’ta ABD askeri üssü kurulduğuna dair haberler sızdırıldı.
Bölgedeki askeri üste Amerikan uçakları ve askerlerinin imgeleri basına verildi, devrin Yunanistan Savunma Bakanı ve ABD’nin Atina Büyükelçisi de üssü ziyaret etti.
Bu sırada ABD, Türkiye’deki İncirlik Üssü’nden Patriot savunma füzelerini çekeli 5 yıl olmuştu.
Ocak 2021’de Yunanistan, Doğu Akdeniz tansiyonunda açıkça Yunanistan’dan yana tutum alan Fransa ile (altısı yeni üretim, 18’i Fransız Hava Kuvvetleri’nin kullandığı ikinci el olmak üzere) 24 adet Rafale savaş uçağı satın alma mutabakatı yaptı. Bunun karşılığında 2,6 milyar dolar ödemeyi kabul etti.
2021’in Şubat ayında, Dedeağaç’taki üssü de kapsayacak biçimde ABD ve Yunanistan ordusu geniş çaplı bir ortak tatbikat yaptı.
Bu yılın Temmuz ayında ise Yunanistan Savunma Bakanı Nikolaos Panagiotopoulos, ülkesinin F-35 ortak üretim programının bir modülü olmak istediğini ve bunu ABD’li mevkidaşı Lloyd Austin ile görüştüğünü söyledi.
Ankara, programa katılırken birinci kademede 1,4 milyar dolar ödediğini açıklamıştı. Yunanistan basını ise alacağı F-35’lerin bedelini 1,8 milyar dolar olarak belirtiyor ve haberlerinde “Yunanistan’ın 5. kuşak bir savaş uçağına sahip olması için bu ölçüsü ödemeye değer” yorumlarına yer veriyor.
Bu yılın Eylül ayında, Türkiye hâlâ F-16 modernizasyonu için Kongre kararını beklerken Yunanistan, güncellenmiş birinci iki F-16 Viper uçağını alarak pilotların eğitimine başladı.
F-16’ların Yunanistan’a ulaştığı gün ABD’nin Atina Büyükelçisi George Tsunis, ülkenin gereksinim duyduğu tüm F-16 güncellemelerinin 8 yıl süreceğini ve 1,5 milyar dolara mal olacağını açıkladı.
Tsunis, ABD’nin tavrını ortaya koyan tabirler kullandı:
“F-16 Viper’lar NATO’nun 4 ve 5. jenerasyon uçaklarıyla ortak olarak çalıştırılabilecek ve ittifakımızın güvenlik çıkarlarımızı savunmasında değerli bir yer tutacak.”
Bu ortada ABD Temsilciler Meclisi, Türkiye’nin talep ettiği F-16 modernizasyonu yapılması karşılığında ABD Lideri Joe Biden’ın “Türkiye’nin bu uçakları Yunanistan hava alanında kullanmasının önüne geçmesi için somut adımları belirlemesini” istedi.
Şu an Avrupa genelinde 6 ülkede toplam 120 adet F-35 kullanılıyor. 2030’larda bu sayının 600’ü geçmesi ve jetlerin 10 Avrupa ülkesinin envanterine girmesi planlanıyor.