Türkiye’de 9,7 milyon kişiyi ilgilendiren minimum fiyat pazarlığı başlıyor. Mevcut minimum fiyat şu anda açlık hududunun altında. Uzmanlar, artan enflasyon karşısında adil bir taban fiyatın gerekliliğine işaret ediyor.
Türkiye’de gelecek yıl için belirlenecek taban fiyata ait görüşmeler bu ay başlıyor.
Enflasyonun 24 yılın doruğunda olduğu Türkiye’de minimum fiyat toplam çalışanların yüzde 49’unu, özel kesimde çalışanların da yüzde 70’ini ilgilendiriyor.
Ocak 2022 için 4 bin 253 lira olarak belirlenen taban fiyat, Temmuz ayında enflasyon farkıyla net 5 bin 500 TL’ye yükseltilmişti. Lakin minimum fiyat buna karşın açlık sonunun altında.
Peki yapılacak artırımla minimum fiyat açlık hududunu geçebilecek mi?
Asgari fiyat neden kıymetli?
Asgari fiyatın, tarifi gereği düşük fiyat alan çalışanlar açısından en alt sonu oluşturması gerekiyor. Lakin Türkiye’de çalışanların yarısı taban fiyat civarı kazanıyor. Merkez Bankası ve DİSK’in de ortalarında olduğu çok sayıda kurumun yaptığı araştırmalara nazaran Türkiye’de çalışanlar ortasında taban fiyat ya da taban fiyatın yüzde 10 fazlası ve altında maaş alanların oranı yaklaşık yüzde 50’yi buluyor. Bu da taban fiyatın ortalama fiyat haline geldiği bir yapıya işaret ediyor.
Kamuoyuna yansıyan sayılara nazaran Türkiye’de 19,5 milyon fiyatlı çalışanın 9,7 milyonu minimum fiyatlı. Avrupa Birliği’nde taban fiyatla çalışanların oranı ise toplam ücretliler içinde yüzde 4 civarında.
DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik, “Dolayısıyla konuştuğumuz bahis taban fiyat değil. Yani hudutlu bir kısmın, toplumun sayıca az bir kısmının almış olduğu en az fiyatı konuşmuyoruz. Aslında ortalama fiyatı konuşuyoruz” diyor.
Prof. Çelik, enflasyonla sonlandırılmış bir minimum fiyat tartışmasını hakikat bulmuyor. Minimum fiyat belirlenirken dikkate alınması gereken iki temel ölçünün daha olduğunu tabir eden Çelik’e nazaran bunlardan birincisi yoksulluk hududu ikincisi ise ekonomik büyüme olmalı.
Açlık-yoksulluk hududu ne?
Birleşik Kamu İş’in Kasım ayı Açlık-Yoksulluk Araştırması’na nazaran dört kişilik bir ailenin açlık sonu 8 bin 657, yoksulluk hududu ise 25 bin 422 lira düzeyinde bulunuyor. Türk-İş bilgilerine nazaran ise Kasım ayında açlık sonu 7 bin 786 TL’ye yükselirken, yoksulluk hududu 25 bin 364 liraya ulaştı. Böylelikle, açlık hududu mevcut taban fiyatın en az 2 bin 286 TL üzerine çıkarken yoksulluk hududu taban fiyatın neredeyse beş katını buldu.
Yoksulluk hududu belirlenirken ortalama dört kişilik bir ailenin standart bir hayat sürebilmeleri için gerekli olan gereksinimler belirlenerek hesaplama yapılıyor. Açlık sonu için ise asgarî kalori ve en az maliyet hesaplanıyor.
Merkez Bankası’nın 2022 sonu enflasyon maksadı dikkate alındığında yeni minimum fiyatın 7 bin 500 TL dolayında saptanması gerekiyor. Bu da Kasım ayı için belirlenen açlık hududunun altında kalıyor.
DW Türkçe’ye konuşan iktisatçı Prof. Dr. Oğuz Oyan ise “Türkiye’de açlık hududunun Aralık ayı sonuna kadar 8 bin 500 TL’ye gelme ihtimali kuvvetli” diyor.
Sendikalar ve patron ne talep ediyor?
Oğuz Oyan, taban fiyat teklifi için enflasyon farkı ve yüzde 10 refah hissesi üzerinden bir hesaplama yapılacağını öngörüyor. Oyan, “Temmuz ayından sonraki enflasyon farkına yüzde 20 denirse, üstüne yüzde 10 konsa yüzde 30. Aslında patron yüzde 30-35 civarında bir artış bekliyor, yüzde 36,5 verilse 7 bin 500 TL ediyor zati. Münasebetiyle patron o civarlarda bekliyor lakin 8 bin liraya da hayır demeyecek üzere gözüküyor” diye konuşuyor.
Masanın öbür ucundaki Türk-İş’in ise 8 bin TL’yi kazanılmış üzere gördüğünü ve bunun altında bir sayıya razı olmayacağını düşünen Oyan, Türkiye’nin Avrupa’da en düşük taban fiyat veren ülkelerden biri olduğuna dikkat çekiyor ve ekliyor:
“Bu bahiste Bulgaristan ve Arnavutluk ile yarışıyorduk. Onlar da bizim üstümüze çıktılar. Münasebetiyle Türkiye buna mahkûm değil, buna razı olmamalı.”
Türk-İş’in yaptığı son araştırmada, bekar bir çalışanın yoksulluk sonunu 10 bin 171 lira olarak hesapladığına dikkat çeken Prof. Oyan, “Aslında Türk-İş’in orada bunu savunması gerekir. En azından masada ‘ben minimum ücretlinin tek kişilik yoksulluk hududuna ulaşmasını hedefliyorum. On bin 171 istiyorum’ demesi gerekir” sözlerini kullanıyor.
Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nda bulunmayan Devrimci Personel Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) ise bir ailede iki kişinin çalıştığı varsayımıyla en az yoksulluk sonunun yarısı kadar bir taban fiyat olması gerektiği görüşünde. Yoksulluk sonunun son açıklanan sayılara nazaran 25 bin lira civarında olduğu düşünülürse bu, 12 bin 500 lira üzere bir sayıya denk geliyor. DİSK’in önümüzdeki günlerde resmi talebini açıklaması bekleniyor.
Öte yandan taban fiyat son olarak 5 bin 500 liraya çıkarılsa da Euro bazında geriledi. Geçen sene 400 Euro’ya yakınken şimdilerde 300 Euro’nun altına indi.
“Yoksulluk hududu resmi olarak 16 bin TL”
Prof. Dr. Aziz Çelik’e nazaran de minimum fiyat her ailede iki kişinin çalıştığı varsayımıyla bir ailenin taban temel muhtaçlıklarını karşılayabilmek için gerekli ölçünün en azından yarısı olmalı. Sendikaların yaptığı araştırmalara nazaran yoksulluk sonunun 25 ile 26 bin lira ortasında değiştiğini hatırlatan Çelik, hükümet tarafından yapılan konut kampanyası sırasında da resmi olarak bir yoksulluk hududunun ilan edildiğine dikkat çekiyor.
Çelik, “Kampanya sırasında yapılan tasnife nazaran Türkiye genelinde 16 bin lira, İstanbul’da da 18 bin liranın altında gelir elde eden haneler fakir hane olarak ilan edildi. Hasebiyle 2022 yılında Türkiye çapında 16, İstanbul’da da 18 bin lira hükümet tarafından bir çeşit yoksulluk hududu olarak kabul edilmiş durumda. Enflasyonist eğilim 2023’te de devam edecek. Bu nedenle yoksulluk hududunun gelecek yıl daha da artacağını söylemek mümkün” diye konuşuyor. Çelik, tüm bunlar dikkate alındığında taban fiyat için konuşulması gereken sayıların 10 bin liranın üzerinde olması gerektiği görüşünde.
“Büyüme hesaba katılmalı”
Diğer yandan Çelik, ulusal gelirden iş gücüne yapılan ödemelerin son periyotta gerilediğine dikkat çekerek, ekonomik büyüme datalarının de hesaba katıldığı bir fiyat artışı talebinde bulunmak gerektiğine işaret ediyor. Çelik, “Çünkü biliyoruz ki hükümet enflasyonu baskılarken büyüme sayılarında tıpkı baskılamayı yapmıyor. Hasebiyle büyüme sayılarının daha gerçekçi olduğunu söylemek mümkün. Büyüme sayılarının temel alınması ve büyümeden de birebir oranda fiyatlı çalışanlara hisse ayrılması gerekir” diye konuşuyor.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun dün açıkladığı datalara nazaran Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) yılın üçüncü çeyreğinde bir evvelki yılın tıpkı çeyreğine nazaran yüzde 3,9 arttı.
İş gücünün büyümeden aldığı hisse ise gerilemeye devam etti. Yılın üçüncü çeyreğinde iş gücü ödemelerinin cari fiyatlarla Gayrisafi Katma Bedel içerisindeki hissesi yüzde 26,3 olarak açıklandı. Bu oran geçen yılın üçüncü çeyreğinde yüzde 29,5’ti. Tıpkı devirde net işletme artığı/karma gelirin hissesi ise yüzde 54,1 düzeyinden yüzde 54,8’e yükseldi.
Enflasyon yüzde 85’i geçti
Son 24 yılın tepesinde olan resmi enflasyon ise Ekim ayında yüzde 3,54 oranında arttı. Bu artışla birlikte yıllık enflasyon yüzde 85,51 seviyesine ulaştı.
Enflasyon Araştırma Grubu’na (ENAG) nazaran de enflasyon, ekimde yüzde 7,18’i buldu. Yıllık enflasyon yüzde 185,34 olurken, yıl başından itibaren enflasyon yüzde 115,82 olarak gerçekleşti.
Prof. Dr. Oğuz Oyan, gelecek aylarda enflasyonun yıllık bazda artış suratı yavaşlasa da fiyatların yükselmeye devam edeceğini vurguluyor. Seçimlerden sonra iktidar değişse bile son bir yılda uygulanan yanlış siyasetler nedeniyle ortaya çıkan ekonomik sıkıntıların bir anda çözülemeyeceğini vurgulayan Oyan, “Dolayısıyla Türkiye 2023’ü de enflasyonist bir ortamda geçirecek. Kitlelerin satın alma gücü etkilenecek ve hayat pahalılığı artacak” diyor.
“Ücret artışı enflasyonun gerisinde”
Oğuz Oyan, “asgari fiyattaki artışla enflasyon da artacak” telaffuzunun ise yanlış olduğunu vurguluyor.
Oyan, “Ücretler her vakit enflasyonun altında kalıyor. Enflasyon fiyatların önünde koşuyor. O nedenle de etkileyen o değil. Esasen enflasyonun nedenlerine bakarsanız, geçen sene eylülden itibaren faizleri düşürme saplantısı aniden kurlara yansıdı. Kurlar üzerinden enflasyona yansıdı. Enflasyon tekrar kurları yükseltti. Bütün bu tesirler de fiyat düzeylerini gerçek manada aşağıya çekti. Tam bilakis fiyatlar enflasyonun altında kaldığı için patron açısından en düşük maliyet personellik maliyetleri” diye konuşuyor.
Diğer yandan resmi enflasyonun iktidar tarafından baskılandığına işaret eden Oyan, resmi olarak yüzde 122’yi geçen Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) sayılarının daha gerçekçi olduğunu vurguluyor.
Harçlar ve vergilere yüzde 123
Ekim ayında vatandaşların ödeyeceği vergi, harç ve cezaları belirleyen tekrar değerleme oranı da yurt içi ÜFE üzerinden yüzde 122,93 olarak belirlenmişti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın, vergi ve harçlarda yine değerleme oranını genel olarak yüzde 50 azaltma ve artırma yetkisi bulunuyor. Cezalarda ise ilan edilen tekrar değerleme oranları değiştirilemiyor.
Belirlenme süreci nasıl işliyor?
Asgari Fiyat Tespit Kurulu’nun çalışma takvimi bugün (1 Aralık Perşembe) aşikâr olacak.
Asgari fiyatı, yasa gereği personel, patron ve hükümetten 5’er temsilci olmak üzere 15 bireyden oluşan Taban Fiyat Tespit Komitesi belirliyor. Komitede emekçiyi temsilen yalnızca Türk-İş bulunuyor. Lakin Türk-İş, fiyat konusunda öbür emekçi sendikalarından görüş alıyor.
Komisyon, yeni minimum fiyatı belirleme çalışmaları kapsamında dört kere toplanıyor. Bugünkü toplantıda Çalışma ve Toplumsal Güvenlik Bakanı Vedat Alım, Türk-İş ve Türkiye Patron Sendikaları Konfederasyonu (TİSK) liderleriyle görüşecek. Gelecek yıl minimum fiyatın ne olacağına ait görüşmeler aralık ayı içinde gerçekleşecek.
Ortalama fiyat nasıl yükselir?
Aziz Çelik’e nazaran taban fiyatın ortalama fiyat haline gelmesi karşısında yapılması gereken ise toplu mukavelelerin önünü açmak.
Çelik, “Ücretlerin büyük kısmı toplu mukaveleyle belirlenir hale gelirse minimum fiyat ortalama fiyat haline gelmez. Minimum fiyat en az fiyat olur ve çok daha hudutlu bir kesim ilgilendirir. Cumhurbaşkanlığı İnsan Kaynakları Ofisi’nin araştırmasına nazaran mühendisler dahil olmak üzere pek çok üniversite mezunu işe minimum fiyat civarında fiyatlarla başlıyor. Değiştirilmesi gereken tablonun bu olduğunu düşünüyorum” diye konuşuyor.