Halk Sıhhati Uzmanları Derneği’nden (HASUDER) dört profesör, bir uzman ve bir araştırma vazifelisi zelzelenin yerle bir ettiği Hatay’ın Antakya, Defne, Belen, Samandağ, Kırıkhan, Arsuz, Dörtyol ve İskenderun ilçelerini alt gün boyunca gezdi, 49 sayfalık sarsıcı bir rapor hazırladı.
Raporda, bulgular şu halde sıralanıyor:
Sınır Tanımayan Eczacılara müsaade verilmedi: Hudut Tanımayan Eczacılar-Almanya grubu ile tanıştık. Bu takım iki TIR dolusu tıbbi gereç, ultrason üzere teşhis imkanları ve 17 sıhhat çalışanından oluşan takımla sarsıntının dördüncü gününden beri kendilerine müsaade verilmesi ve yer gösterilmesi için uğraş gösterdiklerini anlattılar. Şimdi hizmet sunmaya başlayamamışlardı.
Uyuz: Samandağ’dan dönerken Üst Dalyan köyünü ziyaret ederek, meskenleri yıkılmış 15 kişilik aileyle karşılaştık. Bir konutları yağmaya uğradığı için konutlarını terk etmek istemiyorlardı. Yardım ulaşmamıştı. Yanımızdaki yiyecek, içecek ve hijyenik materyalleri teslim ettik. Orta yaşlı bir bayan bedensel engelliydi ve koltuk değnekleri enkaz altındaydı. Aracımızdaki koltuk değneklerini verdik. Çocuklarda uyuz gibisi cilt bulguları vardı.
Çadır alanı bulunamadı: Kırıkhan Kasdal’da süreksiz barınma alanında kurulması planlanan çadır kampları ziyaret etmek istedik. Koordinat girerek aramamıza ve yetkililere sormamıza karşın kamp alanını kurulmadığı için bulamadık.
Saçaklı – Suvatlı köyü yakınındaki süreksiz barınma alanı olarak belirlenen yerde, çadır ve konteyner kampı hazırlığının olmadığını, alanın kamp için uygun olamayacağını tespit ettik.
Kız çocuğundan haber yok: Saçaklı’da yıkılmış köy konutu gördük. Ailenin iki üyesinin hayatlarını kaybettiğini, üç yaşındaki kızın yaralı olarak Reyhanlı Amerikan Hastanesi’ne götürüldüğünü lakin izini kaybettiklerini öğrendik. On gün bu bireylere yardım ulaşmamıştı, yanımızdaki yiyecekleri verdik.
546 kimsesiz çocuk: Prof. Gülşah Seydaoğlu ve 21 tıp öğrencisinin bulunduğu küme Adana Kent Hastanesi’nde sahipsiz çocukların başlarında duruyor ve koruyorlarmış. 546 kimsesiz çocuk olduğunu ve 86’sının yakınlarına teslim edilebildiğini belirttiler.
İlk 48 saat arama kurtarma yapılamadı
Raporda ‘afet yönetimi’ başlığı altında şu tespitlere yer verildi:
İlk 48 saat: Ortak görüş, birinci 48 saatte sistematik olarak arama kurtarma çalışmalarına başlanmamış olmasıdır. Birinci iki gün sırf ferdi uğraşlar, az sayıda gönüllüler ve lokal imkanlarla çalışmalarına başlanabilmiş olması, canlı kurtarılabilecek yurttaş sayısını sınırlamıştır.
Yardımda koordinasyonsuzluk: Yardımların sevk yönetiminde uyum eksikliği göze çarpmaktadır. Çok sayıda yardımın geldiği lakin gereksinim sahiplerine ulaştırılmasında ıstırap yaşandığı gözlenmiştir. Antakya ve Defne’de birtakım sokaklarda açılmamış su şişeleri ve giyecekler etrafa saçılmışken, konutlarının yanında nöbet tutan yahut kırsal alandakilerin ihtiyaçları karşılanamamıştır.
En az 60 bin meyyit: Hatay’da en az 60 bin kişinin enkazlaerda ömrünü yitirdiğine ait iddialar yürütülmektedir. Sokaklarda cesetlerin olduğu, hastanelerde hasta ve cesetlerin yan yana olduğu bir periyot olduğunu belirtmişlerdir. Kırsaldakilerin, bilhassa göçmenlerin bekletmeden kayıplarını toprağa verdiklerini belirttiler. Bu da kayda geçmeyen ölümlerin olabileceğini düşündürmektedir.
Güvenlik sorunu: Beşerler binaların başında meskenleri korumak durumunda kalmıştır. Hırsızlık olaylarının yaşandığı belirtilmiştir.
Çadırlar yetersiz: Enkaz halindeki konutlarının önü ya da parklarda küçük çadır öbekleri gözlenmektedir. Üniversitede park halinde karavanlar bulunmaktadır. Kırsalda vatandaşların çadır talebi fazladır. Sağlıklı çadır imkanı kısıtlıdır. Vatandaşlar sera çadırlarını ömür alanı haline getirmiştir. Buralarda en çok çocuk ve bayanlar yatırılmaktadır. Bu alanlar bireyleri soğuktan koruyamamakta, kullanılan pestisitlerin (tarımda kullanılan kimyasal) mevcudiyeti üzere birçok açıdan sıhhat riskleri içermektedir. Çocuklar için bu riskler daha büyüktür.
Çadır kamp alanlarının kamp ölçütlerine uygun kurulmadığı, çadırların birbirine çok yakın, bitişik ve iplerle birbirine bağlandığı gözlendi. Sobalar nedeniyle çıkan yangınlar sonucu yaralananlar ve karbon monoksit zehirlenmeleri başlamıştı. Kâfi tuvalet, el yıkama alanı ya da duş imkanı yoktu.
Çadır kamplarda uyuz olgularının sayısının arttığı haberlerinin gelmesi üzerine Türk Eczacıları Birliği ile irtibata geçilerek oral ivermektin gönderilmesinin uygun olacağı bildirildi. Uyuz ortaya çıkan çadırların kullanımı maksadıyla buharlı ütü kullanılarak sürece tabi tutulması ve üç gün kullanılmaması önerildi.
Tuvalet: En çok Antakya, Defne ve Samandağ’da olmak üzere tuvalet problemi yaşanmaktadır. Tuvalet sayısı çok azdır ve kimileri itinasız toprağa konmuş, su ve foseptik kontağı yapılmamıştır. Bu, halk sıhhatini tehdit eder niteliktedir. Az sayıda bulunan çadır yerleşim alanlarında bayan ve erkek tuvaletleri yan yanadır. Bu alanların ayrılması ve bayan tuvaletlerinde güçlü etraf aydınlatmasının güvenlik açısından ehemmiyetine değinilmiştir.
12 su kuyusundan biri: 17 Şubat ile şebeke suyu kullanılmıyor. Kuyu suyu kullanımının yaygın olduğu öğrenilmiştir. Antakya’da bir alandaki 12 kuyunun birinin fonksiyon gördüğü saptanmıştır.
Çöp dağları: Çöpler denetimsizce dağılmış ve caddelerde çöp dağları oluşmuştur. Bir kısmı bulundukları alanda yakılarak azaltılmaya çalışılmıştır. Bölgeye gönderilen başta giysi yardımlarının da plansız kabulü ve dağıtım meseleleri sonucu çöp niteliği kazandığı saptanmıştır.
Covid riski: Akut teneffüs yolu enfeksiyonları ve uyuz üzere endemik hastalıkların artışı bildirilmektedir. Kalabalık hayat şartları Covid-19 ve grip için risk oluşturmaktadır.
30 bin hamile bayan: Sarsıntıdan kurtulanlar ortasında yaklaşık 30 bin hamile bayan bulunmaktadır. Bu bayanlar içinde eşlerini, çocuklarını kaybetmiş olanlar mevcuttur.
AFAD gecikti
Raporda, ulaşılan sonuçlar şöyle:
Öngörüldü lakin hazırlanılmadı: Hatay’da sarsıntı olacağının öngörülmesine rağmen, yapılan hazırlığın çok yetersiz kaldığı ortaya çıkmıştır. O denli ki, sarsıntıda en sağlam durması beklenen AFAD, hastaneler ve sıhhat kuruluşları, belediye binaları yıkılmış, lakin iki gün geçtikten sonra bölgeye arama kurtarma takımları sevk edilebilmiştir.
Hastaneye vaktinde ulaşamayınca öldüler: Birinci günlerde acil sıhhat hizmetindeki aksaklıklar, enkazdan sağ çıkarılan birtakım yaralıların tam teşekküllü hastaneye vaktinde ulaştırılamadığı için hayatını kaybetmesi, yaralı olarak hastanelere ulaştırılan çocuk ve kimi erişkinlerin kayıtlarının tutulmaması ve kendilerinden haber alınamaması üzere problemler, başarılı bir süreç idaresinin uygulanamamasının sonuçları olarak karşımızda durmaktadır.
Bir hafta sonra sahra hastanesi: Birinci bir haftada bağışıklama ve suların denetimi konusunda süreç yapılamamıştır. Sıhhat Bakanlığı bir hafta sonra sahra hastanesini kurabilmiş ve bulaşıcı hastalık ve salgın denetimi emeliyle alana çıkabilmiştir.
AFAD yetersiz kaldı: AFAD süratli karşılık vermede gecikmiş ve uyumu sağlamakta erken devirde yetersiz kalmıştır. Kamu ya da STK yetkililerinin ortak görüşü, karar süreçlerinin birleştirilerek tek elde toplanması ile bürokrasinin arttığı, potansiyelin kullanamadığı ve vakit kaybedildiğidir.
Risk idaresi yapılamadı: Sarsıntı sonrası böylesi bir yıkım, zelzele öncesinde gereken risk idaresinin gereğince yapılamadığını bir göstergesidir. Kayıpların büyümesinin nedeni başarılı bir risk idaresinin olmayışıdır.
Yeni afetlere yol açmamak için: Vilayette iki katlı konutlar bile çokça hasar görmüş, çok katlı binaların birçoğu yıkılmıştır. Güzelleşme sürecinde tıpkı yanlışlara düşmemek son derece kıymetlidir. Şu anda bizi bekleyen tehlike, eski anlayışla eski yerlere benzeri yapılar yapmak ve yeni afetlere hakikat yol almaktır. Toplumun iştirakiyle yeni bir anlayışla yerle barışık, zelzeleye sağlam sağlam yapılarla sağlıklı sürdürülebilir kentler maksadına hakikat ilerlemek gerekir.