Fay sınırı nedir, ne demek soruları Hatay zelzelesi sonrası gündemdeki yerini aldı. Merkez üssü yanı sıra Mersin, Adana, Antalya, Gaziantep, Kahramanmaraş üzere vilayetlerde de hissedilen sarsıntı sonrası fay çizgisi kırılması nasıl olur, sonuçları neler sorularına karşılık aranıyor. Pekala, Antakya fay çizgisi kırıldı mı, koptu mu? İşte, detaylar…
Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin yaraları sarılmaya çalışılırken Hatay’ın Defne ve Samandağ ilçelerinde 6.4 ve 5.8 büyüklüğünde iki zelzele meydana geldi. Öte yandan uzman isimler tarafından Maraş sarsıntısından kaynaklı güç transferinin Hatay’daki zelzelelere neden olduğu belirtildi.
Deprem uzmanları Prof. Dr. Hasan Sözbilir ve Prof. Dr. Naci Görür dikkat çeken açıklamalarda bulundu. Adana havzası için ise çok kritik bir ihtar geldi.
Dokuz Eylül Üniversitesi (DEÜ) Sarsıntı Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Prof. Dr. Hasan Sözbilir, Kahramanmaraş’ta 6 Şubat’ta meydana gelen birinci sarsıntıdan sonra oluşan tansiyon birikmesiyle Antakya fayının kırıldığını söyledi.
Sözbilir, birinci bilgilerin Hatay’daki zelzelelerin sismik kaynağının Antakya fayı olduğunu gösterdiğini söyledi.
Yer bilimci Prof. Dr. Naci Görür de Kahramanmaraş sarsıntısıyla bir güç transferi gerçekleştiğinin altını çizdi. Görür, Adana havzası için ihtarda bulundu.
Görür şunları söyledi: Genelde bir yerde sarsıntı olduğu vakit açığa çıkan gücün bir kısmı da o fayın güneyine ve kuzeyine iki uca yanlışsız transfer edilir. Maraş sarsıntılarının akabinde bilimsel olarak Adana havzasına dikkat etmek lazım. Buradaki faylar kırılıp zelzeleye neden olabilir demiştik.
Fay Sınırı Nereden Geçiyor?
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), ile Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı (AFAD) tarafından geliştirilen Türkiye fay sınırı haritası, vatandaşların hizmetine sunuldu. İşte, MTA ve AFAD tarafından interaktif sistem üzerine yerleştirilen 2019 Türkiye fay çizgisi haritası.
Fay Çizgisi Kırılması Nedir?
Kırıklar çoklukla tektonik aktifliğin görüldüğü bölgelerde, bu hareketlerin sonucunda oluşur. Özelliklerini ve boyutlarını ise, tesiri altında kaldığı tektonik hareketlere bağlı olarak kazanırlar. Kimi bölgelerde kırık görülmemesinin nedeni bu bölgelerin rastgele bir tektonik hareketin tesiri altında bulunmamasıdır.
Kırıklar yatay, düşey ya da makul bir açıyla eğimli olabilir. Belli bir kırık düzleminin eğim açısı genel olarak kırık çizgisi boyunca çabucak hemen birebirdir, lakin bunun büyük değişimler gösterdiği durumlar da olabilir. Kırılma sırasında birbirine sürtünerek kayan bloklardan, kırık düzleminin üstünde kalanına tavan bloku, kırılma düzleminin altında kalanına ise taban bloku denir.
Bloklar kırık düzlemi doğrultusunda yer değiştirirken birbirlerine şiddetle sürtünerek, sürtünme düzlemindeki duvarlarının cilalanmasına neden olurlar. Sürtünme sırasında üzerinde hareket doğrultusunda çizgiler oluşan cilalı yüzeye kırık aynası denir. Kimi vakit da sürtünmenin tesiriyle bloğun duvarlarından ince taneli gereçler dökülür, bu döküntüler kırık kili olarak isimlendirilir. İnce taneli döküntülerin kırık çatlaklarına dolması ve yeraltı sularının bıraktığı çökellerle çimentolanması sonucunda oluşan ya da direkt bloktan kopan daha iri taneli döküntülere ise kırık breşi denir. Kimi vakit kırık düzlemine komşu katmanlar, sürtünme tesiriyle kaymaya direnerek kıvrımlanır ya da bükülür. Kalın bir toprak katmanıyla örtülü bölgelerde, alttaki kırığın yüzeyde hiçbir belirtisi görülmez.
Kırığı oluşturan hareket, kesintisiz bir sürüklenme ya da birkaç saniye müddetince birkaç metrelik ani sıçramalar biçiminde olabilir. Sıçramalı harekete yol açan neden, kırık düzlemi boyunca sürtünme kuvvetlerinin üstesinden gelecek seviyede tansiyonların oluşabilmesi için belli bir vakit aralığına olan ihtiyaçtır. Hepsi olmasa da zelzelelerin birçok, kırık boyunca oluşan bu tıp ani hareketlerdir. Kırıklar eğim açılarıyla, görünür ve bağıl hareket biçimlerine nazaran sınıflandırılır.
Fay Tipleri Nelerdir?
Doğrultu Atımlı Fay
Bu cins fay düzlemleri, yeryüzünde 90 dereceye yakın dik bir pozisyonda olan ve yerin içine gerçek yavaşça eğimlenen sırf yatay atımın oluşturduğu yanal atımlı faylardır. Bu faylar, atımlarına nazaran sağ ya da sol istikametli olabilirler. Kuzey Anadolu Fayı, sağ; Doğu Anadolu Fayı ise sol taraflı doğrultu atımlı faylardırr.
Normal Atımlı Fay
Bu çeşit faylarda fay düzleminin bir tarafındaki blok yükselirken başka tarafındaki düşerek uzaklaşır. Burada hareket tekrar nispi olarak gelişmektedir. Bir öbür değişle, bir blok yükselirken oburu yerinde durabilir ya da bir taraf yerinde dururken başka taraf düşebilir. Örneğin; 1970 Gediz ve 1995 Dinar zelzelesi ile ilgili faylar bu çeşitten olağan atımlı faylardır.
Ters Atımlı Fay
Bu cins faylar da düşey atımlı faylar olup, sadece fay düzlemi boyunca hareket eğim istikametine nazaran karşıt tarafta olmakta ve bloklar birbirine nazaran yaklaşmaktadır. Örneğin; 1975 Lice sarsıntısı ile ilgili faylar aksi atımlı faylardır.
Verev (Oblik) Atımlı Fay
Fay düzlemi boyunca ortaya çıkan hareketin hem düşey hem de yatay istikamette olduğu faylardır.