Ha ha ha haaa…
Çok gülüyorum…
Dünyanın ve Türkiye’nin halinde gülünecek bir şey yok ancak…
Serbest piyasa tapınıcısı neo-liberallere gülmeden yapamıyorum.
Bir sefer daha kriz patladı ve bir kere daha devlet kurtardı.
Vahşi kapitalizme sesini çıkarmayanlar… Her şeyi hür piyasanın çözeceğine inananlar… Kamuya tahammül edemeyenler, özelleştirmeyi baş tacı edenler… ‘Bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler’ şiarından şaşmayanlar bir kere daha devletin takviyesini bekledi.
BANKALAR BİR KERE DAHA NASIL KURTARILDI?
ABD’de Silikon Vadisi Bankası (SVB) battıktan sonra, Federal Mevduat Sigorta Kurumu, 250 bin doların üzerindeki mevduatların da sigorta kapsamına alındığını duyurdu. Böylelikle, bu bankada hesabı olan teknoloji teşebbüsçüsü şirketler kurtarıldı. Daha evvel sayı 50 bin dolardı. Ayrıyeten, fonlama ile öteki bankalardan mevduat çekilişinin önüne geçildi.
Böylece batan üç bankadaki tüm mevduatlar garanti altına alınırken, 140 milyar dolar nakit verildi. Ayrıyeten, muhtaçlık duyan öbür bankalara da 153 milyar dolar ile dayanak olundu.
Nakit çekilişi hızlanan First Republic Bank da en büyük 11 Amerikan bankasının toplam 30 milyar dayanağı ile ayakta kalabildi. Bu kere devlet yardım etmedi lakin tertibi yaptı.
Anlayacağınız, “Aman devlet kenara çekilsin, elindeki şirketler çabucak özelleştirilsin, piyasalara müdahale etmesin” diyenler bir anda devlet dayanağı bekler oluyor.
AVRUPA’DA CREDİT SUISSE KURTARILDI, YOKSA KRİZ ÇIKACAKTI
Avrupa’da ise, İsviçre’nin ikinci büyük bankası Credit Suisse’i kurtarmak için Bern hükümeti 54 milyar dolar kurtarma paketi oluşturdu. Bu da yetmedi, hükümet bankayı uçuruma sürüklenmekten kurtarmak için, ne olursa olsun ülkenin en büyük bankasının satın alması için müdahale etti.
Pazar günü en büyük banka UBS’nin hükümetin de dayanağı ile Credit Suisse’i devraldığı açıklandı. Bu satın alma, bu hafta global finansın yeni bir krize sürüklenmesinin önüne geçti.
Birleşme ile bilanço toplamı 1.6 trilyon dolar (1.5 trilyon İsviçre Frangı) olan dev bir banka yaratıldı. Bu, 2022’de 771 milyar İsviçre Frangı olan İsviçre’nin gayri safi yurtiçi hasılasının neredeyse iki katı. İsviçre devlet bütçesini ve dünya iktisadının kimi kısımlarını uçuruma sürükleyecek bir tsunamiyi rahatlıkla tetikleyecek büyüklük…
Alman gazetesi Die Zeit, “Bu, İsviçre hükümetini ve Merkez Bankası’nı büyük bir risk altına sokuyor. Bu canavar kurumun başı belaya girerse, tüm ülkeyi ve halkını rehin alır” diye yazdı.
BATMAYACAK KADAR BÜYÜK BANKALAR HER VAKİT KURTARILACAK, YOKSA SİSTEM ÇÖKER
Ancak, Credit Suisse de dünyanın en büyük 32 bankası ortasında ve “Batamayacak kadar büyük” kategorisindeki bankalar ortasında yer alıyor. Yani, bu devleri devletin kurtarması gerekiyor. (Not: Merak edenler için “batmayacak kadar büyük” 32 bankayı yazının sonuna ekledim.)
İsviçre Merkez Bankası ve hükümet, birleşmenin risklerini 200 milyar İsviçre Frangı’ndan fazla kamu fonuyla karşıladı. Karşılaştıracak olursak; İsviçre bütçesi 2023’te yaklaşık 80 milyar frank olacak.
BANKA İFLASLARINDA HÜR PİYASACI LİBERTER BULAMAZSINIZ
Ekonomist Prof. Dr. Hayri Kozanoğlu’nun dediği üzere;
“Türbülansa giren uçakta ateist kalmaz! Banka iflaslarında ise hür piyasacı liberter bulamazsınız!”
2008 Global Finansal krizinde de birebiri olmuştu. Hür piyasanın merkezi ABD’de en büyük araba şirketinden en büyük bankaya kadar onlarca büyük şirketi “tü kaka” dedikleri devlet kurtarmıştı. Hem de bu neo-liberal ideologların desteğiyle… Zira bu şirketler ve bankalar batsaydı Amerikan iktisadı ve münasebetiyle dünya iktisadı resmen çökecekti.
2008 KRİZİNDE BÜYÜK BANKALARDAN SİGORTA ŞİRKETLERİNE ARABA DEVLERİNE KADAR BİRÇOK ŞİRKET KURTARILDI
Amerikan kapitalizminin simgelerinden yüzyıllık sanayi devi, dünyanın en büyük araba üreticilerinden General Motors, 2008 krizinde iflas etti ve dayanak aldı. ABD Hazinesi, iflas eden General Motors’a 30 milyar dolar yatırdı ve yüzde 60 çoğunluk payının sahibi oldu.
Sadece General Motors değil, ülkenin en büyük sigorta şirketi AIG’nin yüzde 80’i kamulaştırıldı, Bear Stearns, Goldman Sachs, Citibank, Wells Fargo ve Bank of America üzere finans devleri de kurtarma paketleri kapsamında kısmen devletin malı oldu. Bankacılık devi Citibank da kurtarıldı.
BU SEFER BIDEN FATURANIN KENDİSİNE ÇIKMASINI İSTEMİYOR VE ‘VATANDAŞA YANSIMAYACAK’ DİYOR
Bu kurtarma paketlerinin faturası vergi mükelleflerine çıkmış ve bütçe açığında büyük artışlara neden olmuştu. Lider Joe Biden ve idaresi, 2008’de halkın büyük öfkesini çeken kurtarma paketleri konusunda oldukça hassas.
Sürekli olarak, “faturanın vergi mükelleflerine yansımayacağını” söylüyor. Yetkililer de mudileri ve sistemi koruyacaklarını söylüyorlar, lakin bankaları ve hissedarlarını tek tek kurtarmanın yahut vergi mükelleflerini riske atmanın kelam konusu olmayacağını vurguluyor.
FİNANS KESİTİ İSE HALA DAHA FAZLASINI İSTİYOR
Ancak, finans bölümü Washington ile Wall Street ortasında kopukluk olduğundan yakınıyor. Reuters‘taki tahlile nazaran, bankacılar bölümü desteklemek için daha süratli, daha agresif hareketler istiyor. Lider Biden’ın Beyaz Sarayı ve yöneticiler ise, maddelerin sonları dahilinde ellerinden geleni yaptıklarını savunuyorlar.
Bölgesel banka payları, SVB’ın çöküşünden bu yana süratle düşüyor. Uzmanlar, daha fazla hükümet müdahalesi olmaksızın kaçan mevduat sahiplerinin küçük ve orta ölçekli bankaları istikrarsızlaştırabileceğinden telaş ediyorlar.
Fon yöneticisi PGIM Quantitative Solutions’ın eş lideri Edward Campbell, “Politika yapıcılar yardımcı olan birtakım şeyler yaptılar, lakin şimdi büyük bazuka gelmedi ve büyük güvenlik açıkları noktasına geçmedik. Daha fazlasını yapmak zorunda kalacaklar” diyerek, krizin yayılabileceği hakkında telaşını lisana getiriyor.
Anlayacağınız; finans kısmı devletten daha fazlasını istiyor ve bekliyor.
ABD’DEKİ FİNANSAL KRİZLERİN VE KURTARMALARIN KISA TARİHİ
Thatcher ve Reagan devirlerinde başlayan ve bugüne kadar dünyayı ve hükümetleri tesiri altına alan hür piyasa temelli kapitalizm, daima kriz yaratıyor ve şirketleri, bankaları devlet kurtarıyor.
ABD’deki finansal krizleri ve kurtarmaları kısaca hatırlayalım:
- 1929 krizinde Amerikan devleti bankaları kurtarmak ve yeni ve daha büyük bir krizin oluşmasını önlemek için 1.59 trilyon dolar fiyatında kurtarma paketleri devreye soktu.
- 1982 yılında, Latin Amerika borç krizinde bilhassa Meksika’nın temerrüde düşmesi üzerine Citibank güç duruma düştü. O vaktin Merkez Bankası Lideri Paul Volcker öncülüğünde başta Citi olmak üzere büyük Amerikan bankaları için kurtarma paketi hazırlandı. Büyük Amerikan bankaları için “batmayacak kadar büyük” terimi de o vakit icat edildi. Birinci kere söyleyen Volcker’dı.
- 1989’da Tasarruf ve Kredi Kurumları (S&L) krizi yaşandı. Konut patlamasında mesken sahibi olmak isteyenlere bankalara oranla daha güzel koşullarda mortgage kredisi veren tasarruflara ise daha yüksek faiz veren bu kuruluşlar (zombi bankalar da diyebiliriz) 1990’lara gelindiğinde zorlanmaya başladılar.
Çünkü bugünküne benzeyen bir durum vardı. ABD Merkez Bankası (FED) enflasyonu aşağı çekmek için faiz artırıyordu ve tasarruf-kredi kuruluşları sabit faizli kaynaklarına karşılık mevduatlara büyük bankalardan daha çok faiz veriyordu. Doğal ki battılar, 1986-1995 ortası Amerikan hükümeti vatandaşın tasarrufları için 160 milyar dolar ödedi.
- 1998’de meşhur hedge fon Long Term Capital Management (LTCM) kurtarıldı. Bu sefer hükümet değil, 14 büyük banka ortaklaşa 3.6 milyar dolarlık bir paket hazırladı.
- 2008 Global Finans Krizi ise, kurtarmaların en büyüğüydü. Amerikan devleti bankaları kurtarmak ve finans dalında itimadı tekrar sağlamak için milyarlarca dolar harcadı.
700 milyar dolar ortalarında “batmayacak kadar büyük” olanların da yer aldığı bankaları ayakta tutmak için, AIG, Fannie Mae ve Freddie Mac üzere finansal kuruluşları kurtarmak için 335 milyar dolar ve öbür şirketlerin de kurtarılması için toplam 1.7 trilyon dolar kurtarma paketlerine harcandı. Lakin şirketlerden devlete geri ödemeler ve kâr hissesi ödemeleri ile günümüze gelindiğinde kurtarmaların toplam maliyeti 498 milyar dolar kestirim ediliyor.
ACABA NEO-LİBERAL DEVİR BİTTİ Mİ? YENİ BİR TOPLUMSAL MUKAVELE DEVRİ Mİ?
Şurası kesin; Neo-liberalizm uygunca tıkandı. Arka arda patlayan krizler, devlet dayanağıyla süreksiz olarak aşılabiliyor.
Tarihçi Adam Tooze, koronavirüs salgını sonrasında “neo-liberal çağın bitmiş olabileceğini” sorguluyor. Tooze, neo-liberalizmin yerini alacak yeni bir toplumsal kontrat için “beklenilmeyen yerlerden, yüksek sesli çağrılar” geldiğine dikkat çekiyor.
Gerçekten de; Financial Times, The Economist, Milletlerarası Para Fonu (IMF) ve Avrupa Merkez Bankası (ECB) üzere “kaleler” şu sıralarda neo-liberalizmin yerini alacak yeni bir toplumsal mukaveleyi savunuyorlar. Buralarda kapitalizmde neyin yanlış gittiğini ve nasıl düzeltilebileceğini sorgulayan yazılar, araştırmalar yayımlanıyor.
DÜNYAMIZ ANTROPOSEN PERİYODUNA, İNSANLIK İSE YENİ ORTAÇAĞ’A GİRDİ
Bilim insanları dünyanın jeolojik evre olarak Antroposen periyoduna girdiğini düşünüyor. Antroposen, insanoğlunun dünyaya olan tesirinin en üst seviyelere çıktığı Sanayi Devrimi’nden bugüne olan sürece ve devam edecek duruma verilen isim. İnsan Çağı da deniyor. Dünyamız çok kıymetli ve dayanılmaz bir değişimi yaşıyor, yeni bir jeolojik bölümün eşiğinde…
Bu dünyamızın jeolojik evrimi… İnsanlık ise, apayrı bir periyoda girdi. Neo-liberal ekonomik modelin yeni Ortaçağı yarattığını savunanların sayısı hiç de az değil.
YENİ ORTAÇAĞ İLERİYE DEĞİL GERİYE GİDİŞ…
İleriye değil geriye gidiyoruz.
Yeni Ortaçağ fikrini birinci defa 1994 yılında birebir isimle kitap yayımlayan Fransız düşünür Alain Minc ortaya attı. Aşağıdaki kimi tanımlamaları ondan aldım. Yeni Ortaçağ’ın tanımlaması şöyle:
Tıpkı Ortaçağ’da olduğu üzere günümüzde de; örgütlü toplumun olmayışı, çoğul sadakat sistemi, kaygan ve silik dayanışmalar, belirsizlik, gelecek kavramının olmaması…
Açlık ve kıtlığın olağan hâle gelmesi, gelir adaletsizliğinin, toplumdaki sınıf ayrılıklarının en ağır biçimde hissedilmesi, ilkel ideolojilerin ve boş inançların aklın yerini alması, varlıklı toplumların mafyalar ve yolsuzluklarla kemirilmesi, krizler, sarsıntılar, savaşlar…
Tüketim kültürü ve finansallaşmayla birlikte gelen insanın üreten bir canlı olmaktan çıkıp tüketen bir canlı olması…
Dünyamızın, insanlığın yeni bir safhaya geçtiği kesin gibi… Umut vaad ediyor mu? Hayır…
GEÇEN HAFTA NE OLDU, BU HAFTA NE OLACAK?
Önceki haftada bankacılık krizi ve piyasa dalgalanmalarının akabinde geçen hafta sakin geçti. Natürel ki, krizin derinleşmesi, büyüklere sıçraması kaygısı devam etti.
Hafta boyunca Dow Jones yüzde 0,1 yükselirken, S&P 500 ve Nasdaq sırasıyla yüzde 1 ve 2.1 üst gitti. Üst istikametli hareket, bankaların istikrarına ait tasalar sürerken geldi.
Deutsche Bank’ın payları Cuma günü hem Almanya ve hem de ABD’de paha yitirdi. Almanya’da üç süreç gününde paylar yüzde 15 geriledi.
Deutsche Bank’ın, 2028’de vadesi dolacak 1.5 milyar doları bir dizi ikinci kademe tahvil ile itfa edeceğini açıklaması piyasada panik yarattı ve Avrupa’daki bankacılık paylarını de keskin bir biçimde aşağı çekti.
Almanya Başbakanı Scholz “Endişeye gerek yok” diyerek, ECB Lideri Christine Lagarde ise, AB önderlerine Euro bölgesi bankacılık kesiminin sağlam olduğunu ve merkez bankası araçlarının gerektiğinde finansal sisteme likidite sağlayacak donanıma sahip olduğunu söyleyerek telaşları gidermeye çalıştılar.
Cuma günü Deutsche Bank nedeniyle düşüşlere karşın, hafta boyunca İngiltere’de FTSE 100 endeksi yüzde 0.8, Almanya’da DAX endeksi yüzde 1, Fransa’da CAC 40 endeksi yüzde 1.3, İtalya’da FTSE MIB endeksi yüzde 1.5 yükseldi.
Altındaki yükseliş ise devam etti. Piyasadaki huzursuz hava ve FED’in faiz indirimlerini durduracağı beklentisi hafta içinde altının onsunun 2.000 dolara çıkmasına neden oldu. Hafta başında bir orta 2014.90 dolara kadar çıkan altının onsu 2 bin barajında kalamadı ve Cuma günü 1983.80 dolardan kapandı.
Bu hafta da bankacılık kesimini vuran sarsıntı yatırımcıları huzursuz etmeye devam edecek. ABD’de, FED’te Kontrolden Sorumlu Lider Yardımcısı Michael S. Barr, Senato ve Meclis önünde söz verecek. Ayrıyeten, tüketici geliri ve harcaması ile şahsî tüketim harcamaları fiyat endeksi ve 4. Çeyrek GSYİH büyümesinin son revizyonu yayınlanacak.
Euro Bölgesi, Almanya, Fransa ve İspanya’da da enflasyon sayıları yayınlayacak. Son olarak Ifo İş Ortamı ve GfK Tüketici İnancı endeksleri Almanya’da ilgi odağı olacak.
NOT:
Finansal İstikrar Heyeti, Kasım 2021’de”sistemik olarak değerli finansal kurumlar” olarak nitelendirilen dünya çapında 32 bankanın listesini yayınladı. Büyüklükleri ve rolleri nedeniyle rastgele bir başarısızlığın önemli sistemik sonuçlara yol açabileceği, “batmayacak kadar büyük” bu bankalar şöyle:
Agricultural Bank of China
Banco Bilbao
Banco Santander
Bank of America
Bank of China
Bank of New York Mellon
Barclays
BNP Paribas
China Construction Bank
Citigroup
Crédit Agricole Group
Credit Suisse Group AG
Deutsche Bank AG
Goldman Sachs
Groupe BPCE
HSBC Holdings
Industrial and Commercial Bank of China
ING Group
JPMorgan Chase
Mitsubishi UFJ Financial Group
Mizuho Financial Group
Morgan Stanley
Nordea Bank
Royal Bank of Canada
Royal Bank of Scotland
Société Générale
Standard Chartered
State Street Corporation
Sumitomo Mitsui Banking Corporation Group
UBS Group
UniCredit
Wells Fargo