Aytekin Karma
Yasemin Eren’in üçlemesinin son romanı ‘İhtiras Mevsimi’, A7 Kitap tarafından yayımlandı. Eren, bu romanında da insanlığın kadim sıkıntılarını yazınına sıkıntı ediyor. Güç ve iktidar ilgilerini merkeze alan romanda, istekler, hırs ve tutkular bireylerin ömrüne sekte vuruyor.
Eren’le bir ortaya geldik ve edebiyat anlayışını konuştuk.
Sizi kapitalizmin tam göbeğinde bir işte çalışırken roman yazıp bu sistemi eleştirmeye götüren neden neydi?
Siyaset ideolojisinin ütopyası olan adil ve eşit bir dünya isteğinin, arayışının karar sürdüğü bir ortamda yetiştim. Değişik coğrafyaları ve kültürleri tanıdıkça, adil ve eşitlikçi bir dünyanın önündeki en büyük mahzurun beşerdeki güç istenci ve iktidar hırsı olduğunu düşündüm. Günümüzde dünya, güç edinim savaşında dönmeye devam ederken büyük bir açmaza yanlışsız sürükleniyor. Kapitalist sistemle şekillenen dünya sistemi içinde varlığını sürdürmeye çalışan insan için “kazanma” aksiyonu hayatın neredeyse her tarafının temelini oluşturuyor. Kazanmak çok kuvvetli bir dürtü. Farkında olalım ya da olmayalım hepimiz kazanmak istiyoruz. Rastgele bir iş ortamında çalışma masasının etrafında dönüp dolaşan hırsları düşünün; terfi ve ilerlemeyi çevreleyen çatışmaları ve hisleri göz önüne getirin. Ya da gücü elinde tutan siyasetçilerin davranışlarını düşünelim. Güç ve iktidar dileğinin eylemselliğe dönüştüğünde, insanın hoyratlığının ne derece acımasız bir hüviyete kavuştuğunu, gücün insanı nasıl yozlaştırdığına şahit oluyoruz. Kazananı belirleyenin ne olduğunu ve gücün insanları nasıl etkilediğini, muvaffakiyet ve gücün uzun ve daha yeterli bir hayat sağlayıp sağlamadığını sorguladım ve “Güç vücudu neşelendiren, aklı ateşleyen, insanı zehirleyen en tesirli afrodizyaktır” niyetiyle ‘Güç’, ‘İntikam’ ve ‘İhtiras Mevsimi’ romanlarını yazdım.
‘REEL VARLIKLAR SANATKARIN HAYAL GÜCÜYLE BİRLEŞEREK UNUTULMAYAN SANAT YAPITLARINA DÖNÜŞEBİLİR’
Edebiyatta veya genel olarak sanatta, sanatkarın bildiği dünyadan (şeyden) hareketle eser üretmesi gerektiği yıllardır tartışılagelir. Siz, hayatının büyük kısmı iş dünyasında, güç ve iktidar çabaları sırasında şahit durumunda yer almış bir şahıssınız. Kitabınızın da bu temaları odağa aldığı düşünülürse bu tartışma hakkında ne düşünüyorsunuz? Sanatkarın gereci kendi kozmosu midir?
İnsanı etkileyen her şey, sanatı da etkilemektedir. Tabiattaki varlıkların ve olayların direkt kendileri bir sanat yapıtı sayılmazlar. Sanat, tabiatın motamot yansıtılması değildir. Doğal şeylerin bir sanatçı tarafından işlenmesi ve düzenlenmesiyle bir sanat yapıtı ortaya çıkar. Bir müellif salt yansıtan kişi değil, yapıtının içine estetik kıymetler katarak yaratan kişidir. Bu bağlamda kurmaca metinler, sanat yapıtları ve bilimsel bilgi salt gerçeğin izahı değil, gerçeğin tasarımı olarak da okunabilir. Romanlarımın kurgusunu aktüel olaylardan ve bilimsel gelişmelerden esinlenerek yazsam da okurlarımdan en fazla takdir aldığım bahis yaratıcılık ve hayal gücümdür. Bence gerçek varlıklar ve olaylar sanatkarın hayal gücü ile birleşerek unutulmayan sanat yapıtlarına dönüşebilir.
‘İhtiras Mevsimi’nde güç ve iktidar hırsı ile yanıp tutuşan karakterler devasa anlara neden olan büyük olayların sebebi oluyorlar. Savaş ve istekler, okurun zihninde birtakım manzaraların oluşmasının önünü açıyorlar. Bu hal, anlatımınızı sinematografik bir transfere götürüyor. Muharrirler için birtakım prosedürler olduğu söylenir. Siz, görerek yazanlardan mısınız?
Bir muharririn lisanı, üslubu, hayatı boyunca aldığı eğitimlerin, bilginin, yaşanmışlıklarının kesimidir. Ben de tanınan kültür ile üst kültür içinde yetiştim. İş hayatında yalın, net ve sonuç odaklı olmayı öğrendim. Gerek iş gerek özel hayatımda anlattığım bir mevzuyu, karşımdaki kişinin zihninde canlandırmak, varmak istediğim noktayı hayalinde yaşatarak anlatmak isterim. Sanırım bu özelliğim yazdıklarıma da sirayet ediyor ve sinematografik bir biçim alıyor. Öbür taraftan kitabın kozmosu sıradan insanların yaşantısından oluşmuyor. Dünyanın en güçlü insanları ortasındaki güç, iktidar kavgalarını anlatırken devasa olaylara neden oluyorlar. Yazarken hayalini kurduğum tüm olayların okurlarımın da zihninde oluşmasını istedim. Akıcı, anlaşılır bir üslubu benimserken, ideolojiye, sanata ve siyasete yatkın okuyucuyu ve sinematografik kainata aşina izleyici kitlesini kurgudan koparmamayı amaçlayarak yazdım.
İhtiras Mevsimi, A. Yasemin Eren, A7 Kitap, 2023. ‘KİTAPTA GÜCÜN İNSANI NASIL YOZLAŞTIRDIĞINI ANLATIYORUM’
Romanınızın ‘Gösteri Sanatı’ ismini verdiğiniz kısımda yapılmış bir toplumsal deneyi odağa alıyorsunuz. Özünde, insanın ne derece zalimleşebileceğini anlatan bu deneyi, kurguya nasıl dahil ettiniz? Ayrıyeten, insan sahiden bu kadar berbat olabilir mi?
Üçleme olarak hazırladığım ‘Güç’, ‘İntikam’ ve ‘İhtiras Mevsimi’ romanlarımda; insanın evrimini tamamlayamamış, varoluşu gereği nefret ve hırs üzere olumsuz hisleri barındıran bir varlık olduğunu anlatırken, güç uğruna ne kadar ileri gidebileceğini ve gücün insanı nasıl yozlaştırdığını anlatıyorum. Güç, iktidar olgusunu anlatırken, insanın karanlık yüzünü gösteren çarpıcı ve gerçek bir olayı kurgumun içine almak istedim ve toplumsal deneyleri araştırdığımda 1974 yılında performans sanatkarı Marina Abromoviç’in yaptığı Ritim sıfır deneyiyle karşılaştım. İnsanın ne kadar acımasız, zalim bir cins olduğunu anlatan bu deney ana fikrimle birebir örtüşüyordu.
Performansın başında izleyiciler sanatkara gül verirler, dokunurlar, öperler lakin vakit geçtikçe izleyiciler vahşileşmeye başlar. Sanatkarın üzerini makasla keserler, iterler, üzerini jiletlerler, soyarlar ve Marina bu süreç içerisinde hiç reaksiyon vermez. İzleyicilerden bir tanesi eline tabancayı alır ve sanatkara doğrultur. Gücün, şiddet ile özleştiğini düşünen insanın, reaksiyon göstermeyen çaresiz insanın üzerinde kullanmakta hiçbir tereddüt duymadığı bu şiddet eğilimi, öteki bir şiddeti de beraberinde getirmektedir. Bu deney, yırtıcı toplumsal olayların nasıl arka arda seyir gösterdiğinin etkileyici bir örneğidir. ‘İhtiras Mevsimi’nde de kahramanlarım vahşet yaratmada birbirini tetikliyor ve birbirine güç veriyorlar.
Romanınızda karakterlerin neredeyse tümü faziletsiz ve insanlığın biriktiği büyük ve olumlu hislerden mahrum. Bu global kötülük halini nasıl açıklarsınız? Kapitalist bir dünya ve iktidar hırsını odağına almanızla direkt alakası nedir?
Bir insanın gerçek kişiliğini tanımak istiyorsanız ona güç verin, iktidar verin kelamlarına kulak vermeliyiz. İnsan, istediğini elde edebilmek için başka insanların, tabiatın, hatta hayvanların üzerinde güçlerini gaddarca sergiliyor. İktidar çabası vakitle güç toplama çabasına dönüşüyor. Tarih boyunca beylikler ve imparatorluklar ortasında, günümüzde de devletler ortasında yaşanan çatışmaların nedeni iktidar isteğidir. Beşerler ortasındaki bağdan tutun, ticari hayatın içi de bundan farklı değil.
Diğer taraftan ekonomik, sosyolojik gelişmeler insan psikolojisinin değişmesine de sebep olmaktadır. Kapitalizmin şekillendirdiği günümüz insanında para, mülkiyet, meslekle birlikte bireyselcilik ve kazanma hırsı daha ön planda yer alıyor. Sistemin insanı nasıl metalaştırdığını, bu sistemin yalnızca insanın vücudunu değil, niyetini, hissini, aklını ve aşkını da metalaştırdığını, gücün insanı yozlaştırdığını, zenginliğin, hükümranlığın tabansız iştahı ömrü, inançsız bir yer haline getirdiğini düşünüyorum. Romanlarımda ana kahramanlarım her ne kadar fazilet timsali üzere görünse de oklar üzerine çevrildiğinde elindeki güç ve iktidarı kaybetmemek için en acımasız insan karakterine dönüşebiliyor. Yetersizlik göstergesi, insan olmanın kusurlu yapısından kaynaklanırken, insanın özünde güç, iktidar isteği ve bunu kaybetmemek için her şeyi yapabileceği yatıyor.
‘KAPİTALİZM TERSİ BİR ROMAN YAZMAK KAPİTALİZMİ SONLANDIRMAYA TEK BAŞINA YETMEZ’
Siyasal olan veya politik figürleri bahis alan romanlar, edebiyatımızda uygundan güzele azaldı. Sizse bu üçlemenizde global politik figürleri merkeze alıyorsunuz. Bu ilginizi ve gayretinizi nasıl açıklarsınız? Ek olarak, kapitalizm tersi bir roman yazmak, kapitalizmi sonlandırmaya yarayabilir mi?
Siyasal olan veya politik figürler üzerine ülkemizde ve dünyada binlerce araştırma kitabı yazılmış ve yazılmaktadır. Kurgu roman tarafında ise komplo teorilerine dayanarak, Orta Çağ Avrupa’sını odağına alıp, ezoterik örgütler etrafında bir gizem yaratıp sembolizmle günümüze taşıyorlar. Bu alandaki büyük boşluğu hissettim. Öteki taraftan siyaset bilimi eğitimimle ve iş hayatı deneyimlerimle de besleyebileceğim bir kurguda daha başarılı olabileceğimi düşünerek global politik figürleri odağıma aldım. 19. yüzyılın ikinci yarısından beri dünyayı şekillendiren global sermayenin denetimini elinde bulunduran perde gerisi güçlerdir. Global sermayenin mensupları yalnızca şirket sahiplerinden oluşmamaktadır. Siyaset adamları, üst seviye yöneticiler, akademisyenler, sanatkarlar üzere seçkinlerde bu güce takviye olmaktadırlar.
Kapitalizm zıddı bir roman yazmak, kapitalizmi sonlandırmaya tek başına yetmez. Entelektüel niyetler tesirlidir lakin sistemi değiştirmek için kâfi değildir. İnsanlığın ve uygarlığın geleceğini kurtarmak, yaşanabilir bir dünya kurmak için daha radikal bir toplumsal ve ekolojik ihtilale gereksinim var. Bu bağlamda günümüzde global kapitalizmin sonunu getirebilecek iki değerli gelişme yaşandı. Ekolojik kriz ve teknoloji çağının sunduğu robot çalışanlar. Covid-19 virüsü global kapitalist sistemin yapısal sıkıntılarıyla yüzleşmemizi sağladı ve sistemin getirdiği problemlere radikal bir görünürlük sağladı. Başka kıymetli gelişme ise teknoloji, yapay zekanın (robotların) üretim süreçlerinde yaygınlaşarak orta sınıfları yok etme mümkünlüğüdür. Kapitalist sistemin geleceği tartışılırken bu sıkıntılarla nasıl baş edilmesi gerektiğine ait entelektüel ve siyasi arayışların ağırlaştığını görüyoruz.
Romanınızın en temel tartışmalarından biri, gücün yozlaştırıcı tesiri. Çağımız, tiranlar ve diktatörler çağı… İnsanlık, pek çok şeyi kavramış, bilim bu kadar ilerlemişken, neden tüm yetkiyi tek bir bireye vermeye devam ediyor sizce?
Dünyada demokrasi geriye gidiyor zira artan işsizlik, gelir eşitsizliği, adaletsizlik göçmen krizi, hayat stillerinin tehdit edildiği algısı üzere sıkıntılar yükselirken kitleler otoriter, güçlü popülist telaffuzlarda bulunan başkanları kurtarıcı olarak görüyor. Öteki taraftan özgür ve adil seçimler üzere demokrasinin en değerli ögelerinden biriyle başa gelen başkanların, vakit içinde değişip, otoriter eğilimler sergileyerek diktatörleştiklerini görüyoruz. Ben bu durumu “güç” kullanımı ve yapılan araştırmalara dayanarak gücün insan beynini bozma tesiriyle bağdaştırıyorum.
Keskin bir hiyerarşide ister politik ister ruhsal ister mali olsun, üste çıktıkça altınızdaki beşerler üzerinde daha fazla güç sahibi olursunuz. Güç, kana testosteron pompalar ve bu da kazanma tesiri aracılığıyla gelecekte kazanmanıza yardımcı olarak gücünüzü daha da artırır. ‘İhtiras Mevsimi’nde vurguladığım üzere dizginlenmeyen ve denetim edilmeyen güç, elinde bulunduranın beynini bozar ve eninde sonunda onu yozlaştırır.
Gücün beyinde ürettiği testosteron ve öbür kimyasallar insanın niyet ve hisleri değiştirmekte kalmıyor, sözün tam manasıyla bağımlılık yapıyor. Önderler güç sahibi olmalıdır fakat güç iştahları öteki beşerler ve sistem tarafından bir dereceye kadar denetim altında tutulmalıdır. Gücü kullanma konusunda rahatsız ve sorumlu hissetmelidirler. Demokrasinin manası budur.
Yeni bir roman hazırlığı var mı?
Yeni romanım üzerinde çalışıyorum. Türkiye gündeminde yer alan, bahis hakkında çok fazla haber yapılmış, araştırma kitapları yazılmış ama romanlaşmamış bir bahis üzerinde çalışıyorum.