Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6’lık iki sarsıntı 10 vilayette yıkıma neden olurken, hayatını kaybedenlerin sayısı 7 bin 108’e yükseldi. 40 bin 910 kişinin yaralandığı sarsıntının ağır hasar verdiği 10 kentte 3 ay mühletle OHAL ilan edildi. Pekala, Md Ml Mw zelzele nedir? Md Ml Mw zelzele ne demek, ne manaya geliyor?
MD ML MW SARSINTI NEDİR?
Deprem büyüklükleri toplam 5 çeşittir.
– Müddete Bağlı Büyüklük (Md)
– Lokal (Lokal) Büyüklük (Ml)
– Yüzey Dalgası Büyüklüğü (Ms)
– Cisim Dalgası Büyüklüğü (Mb)
– Moment Büyüklüğü (Mw)
Deprem, yerkabuğunun gerilme tesiri sonuncu, muhakkak bir derinlikte kırılması olarak tanımlanabilir. Zelzelenin büyüklüğü ise kırılan yüzeyin büyüklüğünü ve münasebetiyle ortaya çıkan gücün seviyesini belirten bir ölçüdür. Örneğin M=2,0 büyüklüğünde bir zelzele, yeryüzünün derinliklerinde yaklaşık bir futbol alanı büyüklüğünde bir kiriğin meydana geldiğini gösterir. Büyüklük bir ünite artarsa, yani 3,0 büyüklüğünde bir zelzele oluşmuş ise, yaklaşık 10 futbol alanına eşit bir alanın kirtilmiş olduğu anlaşılır.
Gerçekte, sarsıntının büyüklüğü yalnızca kırılan yüzeyin alanı ile oranlı değildir. Büyüklüğü etkileyen iki etmen daha vardır: atim ve berklik (rijidite). Atim, kırılan yüzeyin iki tarafında kalan kayaçların birbirlerine nazaran bağıl olarak ne kadar yer değiştirdiğini belirtir. Berklik ise, kırılan kayaçların sertliğine bağlı bir parametredir. Lakin sarsıntının meydana geldiği derinliklerde genelde Berklik bedeli çabucak hemen daima birebirdir ve sabit kabul edilebilir. Atim bedelinin ise genelde kırılan yüzeyin büyüklüğüne daima orantılı olduğu gözlenmiştir. Bu nedenle, büyüklüğün bilinmesi için yalnızca kırılan alanın yüzölçümünün varsayım edilmesi kâfi sayılabilir.
MW NE DEMEK? MW AÇILIMI NEDİR? MOMENT BÜYÜKLÜĞÜ (MW) NEDİR?
Bu büyüklük tipi, başkalarına nazaran en sağlam olanıdır. Bilim dünyasında, şayet bir sarsıntı için moment büyüklüğü hesaplanabilmişse, öteki büyüklük tiplerine gerek kalmadığı düşünülür. Belirleme açısından hepsinden çok daha karmaşıktır. Temel olarak sarsıntının oluşumunun matematiksel bir modelinin yapılmasına karşılık gelir. Bir araştırıcının gerçekleştirebileceği bilimsel bir çalışma süreci ile hesaplanabilir ve bu yüzden hesaplamaların belli bir vakit almaşı kaçınılmazdır. Otomatik olarak uygulamaya konulabilmesi ise zordur, dünyada sayılı birkaç gözlemevinde, yalnızca muhakkak bir büyüklüğün üzerindeki zelzeleler için rutin olarak hesaplanmaktadır. Uygulamada, yalnızca belirli bir büyüklüğün üzerindeki zelzeleler için (M>4,0) Moment Büyüklüğü hesaplanabilir.
MB NE DEMEK? MB NEDİR? CİSİM DALGASI BÜYÜKLÜĞÜ (MB) NEDİR?
Bu formül Yüzey Dalgası usulüne emsal, tek farkı yüzeyden yayılan dalgalar yerine derinliklerde ilerleyen dalgaların kullanılmasıdır. Havuz örneğine dönersek, taşın suya çarpması ile oluşan ses dalgaları (akustik dalga) suyun içerisinde uzak aralara yayılabilir. Bu ses dalgalarının bir mikrofon ile dinlenebilir ve ulaştığı en yüksek genlik taşın büyüklüğü konusunda bilgi verir. Zelzele için de durum benzeridir. Lakin yerkabuğu içerisinde yalnızca ses dalgası değil, kesme dalgası ismi verilen bir öteki dalga çeşidi de üretilir. Bu iki dalga çeşidinin tümüne Cisim Dalgaları ismi verilir. Sismometreler, mikrofondan farklı olarak her iki dalga tipini (Cisim Dalgaları) de kaydedebilir.
MS NE DEMEK? YÜZEY DALGASI BÜYÜKLÜĞÜ (MS) NEDİR?
Bu usul birinci iki usulün yetersiz kaldığı büyük sarsıntıları (M>6,0) ölçmek için geliştirilmiştir. Havuz örneğine geri dönecek olursak, suyun yüzeyinde oluşan ve halkalar biçiminde merkezden etrafa yayılan dalgaların en yüksek genliğinin ölçülmesi aslına dayanır. Bu tıp dalgalar yeryüzünde kaynaktan çok uzak aralıklara yayılabilirler. Öteki yolların bilakis bu sistemin güvenilirliği uzak aradan yapılan ölçümlerde daha da artar.
ML NE DEMEK? LOKAL (LOKAL) BÜYÜKLÜK (ML) NEDİR?
Bu sistem 1935’da Richter tarafından zelzeleleri ölçmek için önerilen birinci formüldür. Bu yol, havuza atılan tas örneğine dönecek olursak, taşın suya çarparken oluşturduğu ses dalgalarının suyun içerisine yerleştirilmiş bir mikrofon ile dinlenmesine benzetilebilir. Ses kaydında oluşan en yüksek genlik pahası, uzaklık ile ölçeklenerek taşın büyüklüğü hakkında bilgi verecektir. Sarsıntının büyüklüğünü kestirirken de birebir prensip uygulanır. Bu prosedür de görece küçük (büyüklüğü 6,0’dan az) ve yakın (uzaklığı 700 km’den az) depremeler için kullanılır. Hakikat pahaların bulunması için sismometrelerin çok düzgün kalibre edilmiş olması temeldir.
MD NE DEMEK? MÜDDETE BAĞLI BÜYÜKLÜK (MD) NEDİR?
Daha büyük bir zelzelenin, sismometre üzerinde daha uzun bir müddet için salınımlara yol açacağı unsurundan hareket edilir. Zelzelenin, sismometre üzerinde ne kadar uzun vadeli bir titreşim oluşturduğu ölçülür ve zelzele merkezinin uzaklığı ile ölçeklenir. Bu usul küçük (M<5,0) ve yakın (Uzaklık<300 km) depremeler için kullanılır.
DEPREM BÜYÜKLÜĞÜ NASIL ÖLÇÜLÜR?
Depremi oluşturan kirik genelde yer kabuğunun derinliklerindedir, lakin büyük sarsıntılarda yer yüzeyine kadar ulaşır ve bizim fay kırığı dediğimiz yüzey kırıklarını oluşturur. Bir sarsıntı olduğunda, derinlerde oluşan kırığı direkt gözle görmek mümkün olmadığından, onun yüzölçümünü dolaylı olarak iddia etmek zorunda kalırız. Bir öteki deyişle sarsıntı kırığını kendisini görmesek de, onun ortaya çıkardığı tesirleri inceleyerek büyüklüğü hakkında bir fikir edinebiliriz.
Buna örnek olarak, birisinin bir havuza tas attığını, lakin bizim taşın büyüklüğünü bilmediğimizi kabul edelim. Taşın havuza düşerken çıkardığı sesi dinleyerek yahut havuzda oluşan dalgalanmaların boyutuna bakarak taşın küçük mü, yoksa büyük bir taş mı olduğunu iddia edebiliriz. Zelzelenin büyüklüğünü kestirmek de büsbütün buna benzeri bir süreçtir. Zelzele de, yerkabuğu içerisinde havuzdaki suya misal formda dalgalanmalar oluşturur.
Yerkabuğunda oluşan dalgalanmaları ölçmek için sismometre dediğimiz aygıtlar kullanılır. Hangi yol kullanılırsa kullanılsın, büyüklük hesaplanırken, zelzelenin merkezinin yanlışsız bir formda belirlenmiş olması temeldir. Havuza atılan taş örneğine dönecek olursak, su üzerinde oluşan dalgaların genliği, kaynak noktasından uzaklaştıkça yavaş yavaş azalır. Bu nedenle, dalgalanmaların genliğini yorumlarken onun ne kadar uzak bir uzaklıktan geliyor olduğunu bilmek kaidedir. Göz önünde tutulması gereken değerli bir nokta, yerkabuğunun hiçbir vakit havuzun suyu üzere yalın bir yapıya sahip olmaması, katmanlar, kıvrımlar, vb. içeren çok karmaşık bir dokuya sahip olmasıdır. Bu nedenle sarsıntıyla oluşan yerkabuğu dalgalanmaları yayıldığı tarafa bağlı olarak çok farklı değişimlere uğrayabilir. Muhtemel bu bozulmalar göz önüne alınarak, büyüklüğü belirlemek için birçok vakit tek bir sismometrenin sonuçları ile yetinilmez. Zelzelesi farklı taraflardan ve farklı uzaklıklardan izleyebilmiş birçok sismometre ölçümünün ortalaması alınarak daha inançlı bir sonuç elde edilir.
Kaynak : Kandilli Rasathanesi