Gazeteci-yazarKavel Alpaslan, Gazete Duvar’da kaleme aldığı portreleri, ‘Aynı Öfkenin Çocukları – Dünyadan Devrimci Portreleri’ başlığıyla bir ortaya getirdi.
Alpaslan, enternasyonalist bir bakışla irdelediği tarihi süreçte hem devrimci gayrete katkı sunan isimleri hem de onları gayrete sürükleyen olayları ve art planlarını ele alıyor.
Latin Amerika’dan Afrika’ya, Ortadoğu’dan Sovyet tecrübesine, oradan Avrupa’ya uzanan gayretin yakın tarihteki izini süren Alpaslan, yaptığı geniş kaynak taramasıyla dikkat çekiyor.
“Kitapta işlenen portrelerin birbirinden epeyce farklı devirlere ve farklı coğrafyalara ilişkin oluşu umarım tarihin her an, her yerde değişen dinamik halini anlamaya yardımcı olur” diyen Kavel Alpaslan’la ‘aynı öfkenin çocuğu’ devrimcileri konuştuk.
Gazeteci-yazar Kavel Alpaslan’ın birinci kitabı ‘Aynı Öfkenin Çocukları – Dünyadan Devrimci Portreleri’, Sel Yayınları tarafından yayımlandı. ‘Aynı Öfkenin Çocukları’nda dünyanın birçok ülkesinden devrimcilerin portrelerini okuyoruz. Coğrafyalar değişse de uğraş biçiminde ve hislerde paydaşlıklar görüyoruz. Buna dair ne söylersiniz?
En büyük paydaşlığın başında daha yaşanabilir, adil bir dünyaya dair inanç geliyor. Kendi başına pasif halde bulunan inanç ise isimli isimsiz milyonlarca insan tarafından harekete dökülüyor. Devrimcilerin hikayesi de bu nedenle dünyanın neresinde olursa olsun aşikâr başlı iştirakler sunuyor. Hudutların fiilen ilga edilebildiği duygudaşlık problemine dair Nazım Hikmet’ten bir alıntı yapmak tahminen daha yerinde olabilir:
“Dünyayı dolaşmak, görmediğim balıkları, yemişleri, yıldızları görmek isterdim. / Halbuki ben / yalnız yazılarda ve fotoğraflarda yaptım Avrupa seyahatimi. / Mavi pulu Asya’da damgalanmış bir tek mektup bile almadım. / Ben ve bizim mahalle bakkalı / ikimiz de kuvvetle meçhulüz Amerika’da. / Lakin ne ziyan, / Çin’den İspanya’ya, Ümit Burnu’ndan Alaska’ya kadar / her mili bahride, her kilometrede dostum ve düşmanım var. / Dostlar ki bir kerre bile selâmlaşmadık / tıpkı ekmek, tıpkı hürriyet, tıpkı hasret için ölebiliriz. / Ve düşmanlar ki kanıma susamışlar / kanlarına susamışım. / Benim kuvvetim: / Bu büyük dünyada yalnız olmamaklığımdır. / Dünya ve insanları yüreğimde sır / ilmimde muamma değildirler. / Ben kurtarıp kellemi nida ve sual işaretlerinden, / büyük hengamede açık ve kaygısız girdim safıma.”
Bu şiir, birebir vakitte dünyadaki ‘dostlar’ kadar ‘düşmanları’ da unutmadığı için ayrıyeten değerli. Romantik bir ‘kardeşlik’ anlatısının sapmalarıyla ortamıza bir çizgi koymamız gerektiğini hatırlatıyor. Buradan yola çıkarak ben de kitapta (her ne kadar devrimci portreleri merkeze koymuş olsam da) ‘dostlar’ kadar ‘düşmanlara’ da yer vermeye çalıştım.
Özetle devrimcilerin kuvveti bu büyük dünyada yalnız olmayışımızdan geliyor. Siyasi havanın bozduğu vakitlerde böylesi dostlarla karşılaşmak, onların kıssalarını ve kavgalarını tanımak yalnızca devrimcilere değil, bütün insanlara güç verecektir.
Birebir Öfkenin Çocukları – Dünyadan Devrimci Portreler, Kavel Alpaslan, 264 syf., Sel Yayınları, 2023. ‘Aynı Öfkenin Çocukları’ enternasyonalist bir motivasyonla kaleme alınmışsa da ‘coğrafya kaderdir’ kelamı de tekrar zihinlerde çınlıyor. Coğrafyaların değişmesi, devrimci çabayı nasıl etkiliyor?
Toplumsal uğraşlar için ebediyen çağdaş kalan ve yedi cihanda geçerli ülkü bir reçetenin olasılıksızlığı bizi bölgesel-tarihi şartları incelemeye yönlendiriyor. Sosyo-ekonomik şartlar ve tarihî art plan gezegenin her yerinde birebir değil. Münasebetiyle tıpkı muhtaçlığa -örneğin üretim araçlarının ele geçirilmesi- farklı cevaplar verilebiliyor. Vakit da en az bölgesel şartlar kadar kıymetli bir değişken.
Burada da tahminen Lenin’in ‘Sol Komünizm: Bir Çocukluk Hastalığı’ yapıtını hatırlamak işimize yarayabilir. Lenin bu yapıtta her periyodun kendi şartları olduğunu hatırlatır ve “sadece tek bir yolu tanırız” demenin birebir vakitte gayeye varacak öbür dolaylı yolları, zikzakları reddetmek olduğunu lisana getirir, böylesi bir tavrın proletarya davasına büyük ziyan verebileceği konusunda ikazda bulunur.
Yani devrimcilerin ellerinde daima esnekliğini koruyan bir çubuk var üzere düşünebiliriz. Bu çubuk vaktine ve yerine nazaran farklı formlarda eğilip bükülebiliyor. O nedenle bir metodu ya da bir bölgeyi tarih kitaplarına sıkıştırıp onu her vakit tozlu haliyle hatırlamak pek yanlışsız bir yaklaşım değil. Zira dünün prosedürü bugün geçersiz, lakin yarın tekrar geçerli olabilir.
Tabii çubuğun esnekliği özün tahrip edildiği manasına gelmiyor. Eğilip bükülürken o çubuğun hammaddesi ya da rengi nasıl değişmiyorsa, birebir gereksinimin doğurduğu asıl gaye da başkalaşmıyor.
Kitapta işlenen portrelerin birbirinden epeyce farklı devirlere ve farklı coğrafyalara ilişkin oluşu umarım tarihin her an, her yerde değişen dinamik halini anlamaya yardımcı olur.
Portreleri yazarken nelere dikkat ettiniz? Sosyalizmin çatı olduğunu görüyoruz ama onu farklı yorumlayan, çeşitli anlayışlardan, fraksiyonlardan isimlerle karşılaşıyoruz. Bu farklılıklar kitaba ne kattı?
Her şeyden evvel gerçeğin tek temsilcisinin kendimiz ya da ilişkin hissettiğimiz ‘fraksiyon’ olmadığının farkına varmak gerekiyor. Bir müddet evvel Gazete Duvar için ELN Kumandanı Uriel ile bir söyleşi yapmıştık. Şöyle diyordu: “Biz gerçeğin efendileri olmadığımızı biliyoruz. Ya da farklı ve daha güzel bir dünya inşa etmeye çalışan tek odak olmadığımızın da farkındayız”. Uriel geçtiğimiz yıllarda Kolombiya ordusuyla girdiği çatışmada öldürüldü. Bize de bu değerli cümleyi bıraktı.
Düşünce olarak ‘kuzen’ sayılabileceğimiz akımları incelemek direkt uğraş biçimlerine katkı sunma potansiyelini içerisinde taşıyor. Ancak bizimle artık alakası kalmamış, ‘sapma’ olarak değerlendirebileceğimiz kişi ve kanıları tanımak da yararlıdır. Hem de o denli ‘herkesi anlayıp orta yolu bulmak lazım’ üzere bir yerden de söylemiyorum bunu. Böylesi akımların örneklerini tanıyarak yapılacak tartışmalar kendi niyetimizi de güçlendirecektir. Doğal ki bu parantez, kitabın aslında ‘kuzenler’ ekseninde döndüğü, onların kavgalarına ses olduğu gerçeğini değiştirmiyor.
SOSYALİZME KARŞI ÜRETİLEN ANTİ-PROPANGANDA
Devrimci uğraş pratiğinin birçok kolu var. ‘Aynı Öfkenin Çocukları’nda bazen bir casus, bazen atölyesi yıkılmış bir heykeltraş, bazen de ‘kızıl sesler’ görüyoruz. Sanatkarların devrimci uğraştaki rolüne dair neler öne çıkıyor?
Sosyalizmin ‘griliğine’ dair bir anti-propaganda kelam konusu. Sovyetler Birliği ve Doğu Avrupa’daki zamane toplu konutlarından birtakım örnekler önümüze koyularak ‘sosyalizmde hayatın monoton ve tekdüze olduğu’ üzere bir yanılgı ortaya çıkıyor. Güya günümüzde kapitalizmin mutlak egemenliği altında insanların mahşeri çoğunluğu rengarenk ve monotonluktan uzak bir hayata sahipmiş gibi!
Sanat için de birebir şeyi söyleyebiliriz. İnsanların devrimci sanat dendiğinde aklına genelde tek bir anlayış varmış üzere bir niyet geliyor: Sovyetler’den bayan ve erkek emekçinin güçlü duruşlarıyla ufku seyrettiği bir fotoğraf mesela! Bu üslubu kıymetsizleştirmek istemiyorum, yalnızca gerçekte devrimci sanat anlayışının sanıldığından çok daha ‘deneysel’ ve renkli olabileceğini anlatmak istiyorum. Sermayeyi ortadan çıkartmak, sanatsal faaliyeti bir pazar alanı yapmamak elbet üretimin çeşidini de gerçekliğini de arttıracaktır. Zira lakin bu türlü sanat hayatın ta kendisine dair olabilir. Bu gerçek soyut bir sanat anlatısıyla da lisana getirilebilir.
Yani sanatı kalıba sığdıran devrimci çabanın ritmi değil, onu tüketime bağımlı kılan sermaye. Kapitalizmin verebileceği tek renk reklam panolarının yansıttığı ışık kadar. Bu nedenle devrimci çaba içerisinde yer almış sanatkarların öykülerini okuduğumuzda yalnızca bir biyografiyle karşılaşmayacağız, tıpkı vakitte sanatın gerçek manasına dair de birtakım ipuçları bulacağız.
‘TARİHÇİYİ VAKANÜVİSLERDEN AYIRMALIYIZ’
‘Aynı Öfkenin Çocukları’nda hayli geniş bir kaynak taraması yaptığınızı görüyoruz. Dünya tarihine baktığımızda, ihtilal uğraşı kendisine nasıl bir yer buluyor? Hâkim tarih anlayışına karşı devrimci tarih yazımında durum nedir?
Hepimizin çok yeterli bildiği bir şey var ki o da aslanların değil aslan avcılarının öykülerini dinlediğimiz. Aslanların halihazırda nasıl bir tarih yazımı anlayışına sahip olabileceğini detaylı bir formda konuşmak gerekirse yalnızca aslan-aslan avcısı münasebetine değinmek kâfi olmayacaktır.
Bu manada tarihçi Edward Hallett Carr’ın anlayışını rehber edinmeliyiz. Yani tarihçiyi vakanüvislerden ayırmalıyız. Tarihin her vakit akışkan ve canlı olduğunu zira her an yine yaratıldığını yeterli kavramalıyız. Muhakkak başlı olguları sıralarken bile bu olguların neden sıralanmaya paha olduğuna karar veren bir tarihçi olduğunu düşünecek olursak geçmişe çizgilerin çekilemeyeceğini anlayabiliriz.
Egemen tarih anlayışında kara propagandanın binbir çeşidiyle karşı karşıya kalıyoruz. Bu manada, kitabınız bir misyon da taşıyor. Burada muharrire düşen vazife ve toplumsal hafızadaki yerine dair neler söylersiniz?
Gerçekten de o denli, bu kuşatma hayli eşitsiz kaideler altında gerçekleşiyor. Genel olarak muharrire düşen vazifeleri benim söylemem biraz tezli olabilir. Fakat kendi adıma yanıtlayabilirim bu soruyu. Bence anti-komünist propagandayı ve ne söylediklerini önemseyerek işe başlamak gerekiyor. Az evvel de kabaca değinmiştik, elbette bu anti-propagandanın benimsendiği ve yayıldığı irtibat yollarıyla çaba etmek pek kolay bir iş değil. Koca koca ‘hikmetinden sual olunmaz’ mercilerin elindeki imkanlarla savaşmak için daha yaratıcı yolları denemek gerekiyor. Ancak elimizdeki gerçeğin gücü, Golyat’a atılan taş üzere bir tesire sahip. O ‘gerçek’, sermayenin büyük bir çoğunluk tarafından küçük bir azınlık için işliyor oluşudur. Bir işverenin bin personelin emeği üzerinden bütün yararı kendi elinde toplayabilmesinin absürtlüğüdür. Şovenizmin her vakit seçkin sınıfların faydasına bilenişidir.
Elbette bu duru gerçeği bulandırmak için ellerinden geleni yapacaklar, yapıyorlar. “Denendi işlemedi”, “Sovyetler milyarlarca insan öldürdü”, “Modası geçti”, “Parayı bulana kadar komünist”, “Telefonunu göster” ya da “Teoride hoş pratikte zor” üzere kaç ipe sapa gelmez repliğin neden burjuva liberal propagandanın eseri olduğunu bıkmadan usanmadan konuşmak gerekiyor. Türlü tahribat teşebbüslerine karşı Marksizm’i takip etmek gerekiyor.
Ayrıca tahminen daha da kıymetlisi toplumsal hafızayı irdelerken ekşi elmayı ısırmak da gerekiyor. Yani sürekli uzak diyarlardaki toplumsal çabaların burası için dalgasız sularında yüzmek bizi kendi coğrafyamıza yabancılaştıracaktır. Geçmişten koparttığımız bu takvim sayfasının ‘rastgele’ olmaması, günümüzde ve bölgemizde bir gediğe oturması gerekiyor. Böylesi çalışmaları yaparken her vakit Karl Liebknecht’in şu kelamını kulağımıza küpe etmeliyiz: “Alman halkının temel düşmanı Almanya’dadır: Alman emperyalizmi, Alman savaş partisi, Alman saklı diplomasisi. Alman halkı konuttaki bu düşmanla siyasi bir uğraşla savaşmalıdır, kendi emperyalistlerine karşı savaşan öteki ülkelerin proletaryasıyla işbirliği yaparak…”
Bu kitap da toplumsal gayret tarihinde egemenlere karşı atılacak küçük bir taş olabilirse ne memnun bana.
‘DEBDEBELİ BİR LİSAN YERİNE SADE BİR ÜSLUP…’
Aynı vakitte gazetecisiniz… Gazetecilik, yazarlığınıza ne kattı?
“Gazetecilik, insanı tüketen ve dikkat dağıtan bir iştir, fakat beşerle okur ortasında dolaysız bir bağ kurar” diyordu Çekoslovakyalı gazeteci ve devrimci Julius Fuçik. Haber ya da söyleşi hazırlarken, okuyucu sizin için üçüncü tekil kişi ile ikinci tekil kişi ortasında bir yerde oluyor. Metin yazarken okuyucuyu her vakit yanı başınızda sizle tıpkı ekrana bakan bir silüet olarak hissediyorsunuz. Münasebetiyle ben de kendi adıma bu yoruma katılıyorum.
Gazetecilik bana ‘birinci tekil kişi’ ile konuşmama alışkanlığını kazandırdı diyebilirim. Ya da laf kalabalığı yapmadan, debdebeli bir lisan yerine sade bir üslup kullanabilmek de sanırım tıpkı kaynaktan besleniyor.
Öte yandan gazeteciliğin hassas ve kusura pek müsaade etmeyen bir meslek oluşu, ister istemez ‘iddialar’ ile ortanıza ara koymanıza sebep oluyor. Sanıyorum bu da gazetecilik kökenli müelliflerin özelliklerinden bir tanesi.
Önümüzdeki günlerde okurlarınızı bekleyen yeni çalışmalarınız neler olacak?
Halihazırda komünizmin ‘uzay’ ile kesiştiği noktalar üzerine bir çalışma hazırlıyorum. Komünist bir bakış açısıyla dünya ve uzay göze nasıl görünebilir? Çoklukla ‘uzay yarışı’ üzere kaba bir başlık ile anılan ve yanlış bir dizgiyle okunan bir periyot var. Fakat problemin köklerine indiğimizde teknolojiyle karşılaşmıyoruz: Sovyet Uzay Programı’nın kültür sanat yansımaları bize bu açıdan çok daha geniş ufuklar açıyor.
Bunun haricinde enternasyonal bağları kuvvetlendirecek bir ‘radyo’ tartışması başlattık. Şimdi yolun çok başında da olsak bu çalışmaya hem Türkiye’den hem de yurtdışından meslektaşlarımız, yoldaşlarımız dahil. Bir mühlet içinde bu alanda heyecan verici gelişmelerin ayrıntılarını paylaşabilmeyi umuyoruz.