Kahramanmaraş merkezli 7.7 ve 7.6 büyüklüğündeki iki zelzele,Şanlıurfa, Gaziantep, Diyarbakır, Adana, Adıyaman, Osmaniye, Hatay, Kilis ve Malatya’da 12 binden fazla binanın çökmesine yol açtı. Yeni yapılan binaların dahi enkaz haline gelmesi gözleri müteahhitlere çevirdi. Lakin çürük binaların tek sorumlusu müteahhitler değil.
İnşaat faaliyetlerinin, yer seçiminden binalardaki taşıyıcı sistemlerle demir ve beton materyallerinin kalitesine dek ruhsatlandırma ve kontrol süreçlerinde merkezi idare ve mahallî idarelerin önemli bir sorumluluğu bulunuyor. Afet bölgelerinde ise bu sorumluluk daha da büyüyor.
Adalet Bakanlığı, sarsıntılardan etkilenen vilayetlerdeki savcılıklara Zelzele Cürümleri Soruşturma Ofisleri kurulması için yazı gönderirken, Diyarbakır ve Osmaniye’de soruşturmaların başlatıldığı duyuruldu. Türkiye’nin yakın tarihindeki sarsıntı soruşturmaları ise yıkılan binaların kontrol ve müsaade süreçlerinde kusur ya da ihmali olan kamu vazifelilerinin cezalandırılıp cezalandırılmayacağı konusunda soru işaretlerine neden oluyor.
Sorumlu yetkililer yargılanmadı
1999 Marmara zelzelesinde kamusal sorumluluğu olan üst seviye yetkililer yargılanmazken, 23 Ekim 2011’de gerçekleşen 7,2 büyüklüğündeki Van sarsıntısında de durum değişmedi.
Van zelzelesinde 604 insan hayatını kaybetmiş, yetkililerin “eve dönün” davetinin akabinde 9 Kasım 2011’de gerçekleşen ikinci zelzelede ortalarında kente gelen gazeteci, aktivist ve yardım kuruluşu takımlarının de yer aldığı 42 kişi ömrünü yitirmişti. 24 kişinin ömrünü yitirdiği Bayram Otel ile ilgili açılan davada, can kayıplarında sorumluluğu olan kamu yetkilileri hakkında soruşturma müsaadesi çıkmadı.
Van Bayram Otel davasında mağdur ailelerin avukatlarından Murat Kemal Gündüz, dava belgesine giren bilimsel tespitlerin Kahramanmaraş sarsıntıları için de geçerli olduğunu söylüyor. Gündüz, “Hiçbir şey değişmemiş. Bakın 12 yıl geçti. Maalesef sonuç aynı” diyor.
İzin ve kontrol yetkisi kimde?
Peki binaların imal süreçlerinde hangi kamu kurumunun ne üzere sorumlulukları var?
Avukat Gündüz, sarsıntı felaketinde birçok kamu kurumunun sorumluluğu olduğunu belirterek binaların zelzeleye dayanıklılığı ve inşaatların kalitesi açısından öncelikli sorumlu kurumları, Etraf ve Şehircilik Bakanlığı, Afet ve Acil Durum İdare Başkanlığı (AFAD) ve ilgili lokal yönetimler (belediyeler ve valilikler) diye sıralıyor.
Yıkılan ve hasar gören hastaneler ve sıhhat kuruluşlarıyla ilgili Sıhhat Bakanlığı’nın, karayolları ve köprülerle ilgili Ulaştırma Bakanlığı’nın sorumlu olduğunu lisana getiren Gündüz, afetten ötürü AFAD’ın da zelzele riski bilinen yerlerde yapması gereken çalışmalar olduğunu belirterek bu hususta İçişleri Bakanlığı’nın da açık bir sorumluluğu bulunduğuna dikkat çekiyor.
Kahramanmaraş sarsıntılarında yıkılan Antakya’daki Rönesans Rezidans binasıKahramanmaraş sarsıntılarında yıkılan Antakya’daki Rönesans Rezidans binası
“Temel sorumluluk Bakanlık düzeyinde”
“Burası evvelden afet bölgesi ilan edilmiş. Sarsıntı riskinin bilindiği yerler” diyen Gündüz’e nazaran sarsıntı riskini en aza indirmek için Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın da AFAD’ın da binaları denetlemesi gerekiyordu.
Deprem sonrası bunun yapılmadığının açık bir biçimde görüldüğünü tabir eden Gündüz, “Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın hem ruhsatları, imar planlarını, bölgesel yerleşmeyi takip etmesi hem de bunları denetlemesi lazımdı, ki buralar riskli olan yerler. Daha önce meydana gelen sarsıntılarda yapılan sorumluluk atıflarında Etraf Bakanlığı’na sorumluluk verilmesinin sebebi de bu tespitlere dayalıydı. Keza AFAD için de birebiri geçerli” diyor.
Bölgede tarım topraklarının üzerine çok sayıda bina yapıldığına işaret eden Gündüz, “Yerel yönetimlerin kusuru olmakla birlikte ben, temel sorumluluk tekrar de Bakanlık seviyesinde diye düşünüyorum. Zira müdahale, düzeltme, uyarma ve denetleme yükümlülükleri var. Denetleme makamını yerine getirmek zorunda” sözlerini kullanıyor.
Yıkılan binaların yüzde 60’ı yeni
DW Türkçe’de er alan habere nazaran; ODTÜ Yapı ve Sarsıntı Mühendisliği Laboratuvarı Yöneticisi Prof. Dr. Haluk Sucuoğlu, Kahramanmaraş sarsıntılarında yıkılan binaların, Adana haricinde yüzde 50 ila 60’nın 2000 sonrası yapıldığına dikkat çekiyor.
2001’de çıkan Yapı Kontrol Yasası, çıktığı yıldan itibaren Hatay, Gaziantep ve Adana’nın da yer aldığı 19 pilot vilayette, 2011’den itibaren de tüm Türkiye’de uygulanmaya başlanmıştı. Buna nazaran Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın yetkilendirdiği ve kontrolünden sorumlu olduğu yapı kontrol kuruluşu, yapı sahibi ismine inşaat faaliyetlerini ve müteahhiti denetliyor.
Bu kuruluşların verdiği rapor üzerine de belediye yapıya ruhsat tahsis ediyor. Belediye tahsis etmezse merkezi yönetimin ruhsat verme yetkisi de var. Avukat Murat Kemal Gündüz, büyük projelerde, toplu konutlarda Etraf ve Şehircilik Bakanlığı’nın ruhsat müsaadesi verebildiğini söylüyor. Gündüz, ayrıyeten mevzuata nazaran Bakanlığın temel sorumluluğunun verilen tüm ruhsatları denetlemek olduğunu vurguluyor.
Yasaya nazaran kontrol şirketlerini yapı sahibi belirlese de uygulamada bu kuruluşları müteahhitlerin belirlediği, fiyatı de müteahhitin ödediği görülüyor. İnşaat şirketlerinin yapı kontrol firmaları da açtığının altını çizen Haluk Sucuoğlu, müteahhitlerin bilhassa küçük yerlerde belediyelerle politik bağlantılarına dikkat çekiyor.