Her iki ülkeden ve dünyanın dört bir yanından kurtarma grupları, ömür belirtisi gördükleri yerlerde, beton yığınlarının altından sağ kalanları kurtarabilmek için durmaksızın çalışıyor. Fakat depremzedeler, enkazın altında ne kadar hayatta kalabilir?
BBC’ye konuşan uzmanlar bunun çeşitli faktörlere bağlı olduğunu söylüyor. Çökme anındaki pozisyon, hava ve suya erişim, iklim, hava şartları ve enkaz altındaki kişinin fizikî ve ruhsal durumu üzere ögeler, ne kadar müddet hayatta kalabileceklerini etkiliyor.
Çoğu kişi felaketin akabinde geçen 24 saatlik müddette kurtarılabiliyor, fakat bundan çok daha sonra enkaz altından sağ kalanların kurtarıldığı birçok hadise var.
Farkındalık ve hazırlık
Depremin tam olarak ne vakit olacağını ya da binanın ne vakit çökeceğini bilmek imkansız olsa da, uzmanlar acil durumda aldığınız durumun, hayatta kalmak açısından çok değerli olduğunu söylüyor.
İyi seçilmiş bir pozisyon, enkaz altında muhafaza ve havaya erişim sağlayabilir.
Türkiye’nin en büyük sivil toplum yardım ve kurtarma kuruluşu olan AKUT’un koordinatörlerinden Murat Harun Öngören “Çök, kapan ve tutun durumunu alabilmenin hayatta kalınmasını sağlayabilecek alan ve hava cebi oluşturabileceğini” söylüyor.
Çök, kapan ve tutun, dizlerin üzerine çökmek, bir masanın ya da sağlam bir cismin altına girmek ve sallantı geçene dek sıkı durmak demek.
Öngören “Acil durum tedbirleriyle ilgili eğitim, tatbikat ve farkındalık değerli fakat sıklıkla görmezden geliniyor. Bu da sizin enkaz altındaki ömür beklentinizi belirleyecektir” diye de ekliyor.
Dünya Sıhhat Örgütü (WHO) Sıhhat Acil Durumları Programı’ndan teknik yetkili Dr. Jetri Regmi de, hazırlığın kıymetine dikkat çekiyor;
“Dayanıklı bir masa üzere inançlı bir yere sığınmak, hayatta kalma bahtını artırabilir. Her acil durum farklı olduğundan net bir şey yok, fakat birinci baştaki arama kurtarma çalışmaları, lokal toplulukların hazırlık kapasitesine bağlıdır.”
Hava ve suya erişim
Hava ve suya erişim, yıkılmış bir binanın altında mahsurken, hayatta kalmak açısından çok değerli. Fakat bu da yaralanma düzeyine bağlı. Kan kaybediyor olmak, yaşama bahtını 24 saatin ötesine taşımayı zorlaştırıyor.
Dolayısıyla uzmanlar, depremzede enkaz altında çok ağır yaralı değilse ve soluyacak havası varsa, bir sonraki adımın suya erişim olduğunu belirtiyor.
ABD’deki Duke Üniversitesi’nden ağır bakım uzmanı Prof. Richard Edward Moon’a nazaran “Su ve oksijen olmaması, hayatta kalmak açısından kritik sorunlar
“Her yetişkin günde 1,2 litre su kaybediyor. İdrar, nefes alıp verme, su buharı ve terleme yoluyla. Bir insan 8 litreden fazla su kaybettiğinde ağır hastalanır”
Bazı iddialara nazaran beşerler, su olmadan üç ila yedi gün hayatta kalabiliyor.
Yaralanma düzeyi
Bir beşerde baş travması ya da diğer ağır yaralanmalar varsa ya da nefes imkanı kısıtlıysa, felaketin sonraki gününe hayatta kalma bahtı çok azalıyor.
Dr. Regmi’ye nazaran yaralanmanın seviyesini değerlendirebilmek kıymetli.
“Omuriliklerinde, başında ya da göğüslerinde yaralanma olanlar, akut travma tedavi tesislerine götürülene dek yaşamayabilir. Kan kaybı, kırıklar ve organlarda yırtılmalar, mevt ihtimalini artırıyor.”
Dr. Regmi, kurtarmadan sonraki tedavinin de tıpkı derecede değerli olduğunu söylüyor.
“Enkaz altından kurtarılanlar bile, ‘ Crush (ezilme) sendromundan’ ölebilir. Bu, zelzele üzere felaketlerde yıkılan duvarların altında kalanlarda sıklıkla görülür.”
WHO teknik yetkilisine nazaran Crush sendromu, enkazın yarattığı baskı nedeniyle kaslar hasar gördüğünde ve toksin ürettiğinde yaşanıyor. Enkaz kaldırıldığındaysa toksinler bedene yayılıyor ve önemli sonuçlara yol açabiliyor.
İklim, hava koşulları
İklim de, kurbanların ne kadar müddet hayata tutunabileceğinden makul oluyor.
Prof. Moon, Türkiye’deki hava şartlarının durumu çok daha kötüleştirdiğini söylüyor.
“Ortalama bir yetişkin, beden sıcaklığı müdafaa kapasitesini kaybetmeden en çok 21 derecede dayanabilir. Bundan daha soğuk olursa, sorun değişir” diyor.
Bu sıcaklığın altında, beden sıcaklığı ortam sıcaklığını takip ediyor.
Yoğun bakım uzmanı, “Hipoterminin suratı, kişinin ne kadar izole olduğuna, ne kadar korunmaya sahip olduğuna bağlı. Lakin en nihayetinde, bu bahtsız insanların pek birden fazla, hipotermiye yenilecektir” diye konuşuyor.
Tersine, yaz aylarındaysa kişinin mahsur kaldığı yer çok sıcaksa, süratle su kaybedilebiliyor ve bu durum yaşama talihini azaltıyor.
Psikolojik güç
Uzmanlara nazaran, sıklıkla hafife alınan bir başka faktör de ruhsal güç ve denetim.
Psikolojik kararlılığı muhafazanın ve hayatta kalmaya odaklanmanın da çok kıymetli olduğu uyarısı yapıyorlar.
Arama kurtarma uzmanı Öngören “Korku, doğal yansımız ancak panik olmamalıyız. Hayatta kalmak için ruhsal açıdan da güçlü olmalıyız” diyor.
Bu, kararlılık gerektiriyor.
“Korku hissinden sıyrılmaya çalışmak ve kendinizi denetim altına almak değerli. Motivasyonunuz ‘Tamam artık buradayım ve hayatta kalmanın bir yolunu bulmalıyım’ olmalı. Böylelikle daha az bağırıp, daha az hareket edersiniz. Duyularınızı ve paniğinizi denetim ederek, gücünüzü tasarruflu kullanmanız gerek.”
Kayda paha hayatta kalma hikayeleri
1995’te Güney Kore’deki bir zelzelede, bir depremzede 10 gün sonra enkaz altından çıkartılmıştı. Yağmur suyunu içerek ve karton bir kutuyu yiyerek hayatta kaldığı belirtildi. Aklını aktif tutabilmek için de bir oyuncakla oynamıştı.
Mayıs 2013’te bir bayan, bir fabrikanın enkazından çökmesinden 17 gün sonra çıkartılmıştı.
Kurtarıldıktan sonra “Birkaç gün boyunca kurtarma vazifelilerinin seslerini duydum. Dikkatlerini çekmek için sopalarla ve demir çubuklarla enkaza vurdum. Kimse beni duymadı. 15 gün kurutulmuş yiyecekle beslendim. Son iki gün sudan diğer bir şeyim yoktu” demişti.
Haiti’de 220 binden fazla kişinin vefatına neden olan Ocak 2010’daki sarsıntıdan sonra, bir adam yağmalanan bir dükkanın enkazının altında 12 gün sonra sağ çıkmıştı. Daha sonra bir kişinin de 27 gün sonra enkazdan çıkartıldığı belirtildi.
Ekim 2005’te Keşmir’in Pakistan’a bağlı bölümünde yaşanan zelzeleden sonra 40 yaşındaki Naksa Bibi isimli bayan, mutfağının enkazından çıkartılmıştı.