Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) son periyotta yayımladığı datalar, bilhassa de enflasyon endeksleri, kamuoyunda tartışma yaratıyor.
Kurum ayrıyeten, idare kademesinde sık yaşanan değişimlerle de gündeme geliyor.
Hem muhalefetteki siyasi partiler hem de kimi uzmanlar, TÜİK’in siyasi iktidarın yönlendirmeleri doğrultusunda gerçek bilgileri gizlediği öne sürüyor ve misyon değişimlerini de buna bağlıyor.
TÜİK yetkilileri ise şeffaf bir kurum olduklarını, istatistik sistemlerinin milletlerarası standartlara dayandığını, bilhassa de Avrupa İstatistik Ofisi
Eurostat, Avrupa Birliği (AB) üyesi ve aday ülkelerin bağlı olduğu bir kurum.
TÜİK ve Eurostat ortasındaki bağlar, Türkiye ile Avrupa Birliği ilgilerine paralel olarak yürüyor.
İki kurum ortasında, 1993’te imzalanan protokol ile başlayan alakalar, Türkiye’nin AB’ye aday üye ülke ilan edildiği 1999’dan sonra hızlandı.
İlişkiler çerçevesinde günümüzde TÜİK, Eurostat tarafından inceleniyor ve izleniyor.
AB üyesi olmadığı için Eurostat’ın yasal tabanı Türkiye için bağlayıcı değil. Fakat Eurostat, ahenk süreci kapsamında Türkiye’nin yapacakları için rehberlik ve tavsiyeler sunuyor.
Bu kapsamda yapılan çalışmaların en kıymetlilerinden biri, muhakkak yıl aralıklarıyla düzenlenen, sonuncusu 2015’te yapılmış olan ve TÜİK’in AB İstatistik Müktesebatı ve Avrupa İstatistikleri Uygulama Temelleri’ne ahenk seviyesini belirlemek gayesini taşıyan emsal tarama çalışmaları.
Getty ImagesPeki Eurostat, Türkiye kamuoyunda son devirde sıkça tartışılan TÜİK’i nasıl pahalandırıyor?
Eurostat yetkilileri, hususla ilgili BBC Türkçe‘nin sorularını e-mail ile yanıtladı.
Türkiye’nin Avrupa Birliği muktesebatına ahenk kapsamında istatistik alanında “kısmen hazırlıklı” olduğunu belirten yetkililer, TÜİK’in bu ahenk kapsamında “sürekli olarak gelişim” gösterdiğini belirtti.
Bununla birlikte yetkililer, TÜİK içindeki atama ve vazifeden alma prosedürlerinin şeffaflığıyla ilgili artan tasalar olduğunu, bu durumun “kurumun güvenilirliğini zedelediğini” söyledi.
‘TÜİK DAİMA GELİŞİM GÖSTERİYOR’
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu, geçen yıl Aralık ayında TÜİK Genel Müdürlüğü önünde yaptığı açıklamada kurumun açıkladığı bilgileri eleştirmiş ve “Burası bir devlet kurumu olmaktan çıkmış, bir saray kurumu haline dönüşmüştür” demişti.
Bir küme akademisyenin kurduğu Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) enflasyon endeksi hesaplamalarının TÜİK’in üstünde çıkması da kamuoyunda tartışma yaratıyor.
Eurostat yetkilileri ise “TÜİK’in yakın vakitteki istatiski bilgi ve metodlarıyla ilgili sıradışı bir durumla karşılatınız mı?” sorumuza şu cevabı veriyor:
“Türkiye, öteki aday ülkeler üzere, üye devletlerin yasal olarak sunması mecburî olan istatistiksel bilgilerin tümünü şimdi göndermemiştir. EuroStat’ın bilgi tabanına girmiş olan Türkiye dataları, öteki aday ülkelere uygulanan birebir geçerlilik kontrolü ve denetimleriyle değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.”
‘ÜFE İLE TÜFE FARKI TÜM AVRUPA’DA YAYGIN’
Türkiye’de aylardır Üretici Fiyat Enflasyonu (ÜFE) ile Tüketici Fiyat Enflasyonu (TÜFE) ortasındaki fark bulunması da TÜİK’in bilgilerini eleştirilenlerin sıkıntılı buldukları bir durum.
Bu tenkitleri sorduğumuz Eurostat yetkilileri, direkt Türkiye ile ilgili yorum yapamayacaklarını fakat bu durumun günümüzde tüm Avrupa’da olduğunu savunuyor:
“Türkiye’deki spesifik durum hakkında yorum yapamayız. Genel manada ise bu bilgiler ortasındaki farklılıkların nedenleri olabilir. Günümüzde tüm Avrupa’da üretici ve tüketici fiyat endeksleri ortasında büyük bir farklılık bulunuyor.”
Getty Images‘MADDE SEPETİ YAYIMLAMAK ULUSAL BİR KARAR’
TÜİK Haziran ayında, TÜFE dataları kapsamında unsur sepeti yayımlamayı bıraktı.
Bu da tekrar birtakım kesitlerin tenkitlerine neden oldu.
TÜİK ise bu çeşit değişikliklerin Eurostat standartlarıyla uyumlu olduğunu savundu.
Bu durumu sorduğumuz Eurostat yetkilileri bu alandaki kararın ulusal bir karar olduğunu belirtiyor:
“Tüketici fiyat endeksi sepetinde tek tek eserlerin ortalama fiyatının yayınlanması ulusal bir karardır. EuroStat yalnızca fiyat endekslerinin iletimine gerek duymakta, ortalama fiyatların iletimine gerek duymamaktadır.”
‘ATAMA VE MİSYONDAN ALMA PROSEDÜRLERİNİN ŞEFFAFLIĞINA DAİR DERTLER GÜVENİLİRLİĞİ ZEDELİYOR’
TÜİK’te son yıllarda sık sık lider değişimi ile yönetici ve uzman takımlarındaki hareketlilik de tekrar kamuoyunda tartışma yaratıyor ve kimi bölümlerin “Kuruma siyasi müdahale yapılıyor” tenkitlerini derinleştiriyor.
Eurostat yetkilileri BBC Türkçe‘nin sorularını yanıtlarken bu durumu eleştirdi:
“Genel olarak, Avrupa Komitesi’nin 2021 ülke raporuna nazaran Türkiye, istatistik alanında kısmen hazırlıklıdır. Bununla birlikte, ‘TÜİK içindeki, kurumun liderinin makamını dahil olmak üzere, atama ve vazifeden alma prosedürlerinin şeffaflığıyla ilgili artan tasalar mevcuttu. Bu durum, kurumun güvenilirliğini zedelemektedir’. Bu kıymetlendirme hala geçerlidir. 2022 raporu, 2022 sonbaharında hazır olacaktır.”
Eurostat yetkilileri, TÜİK ile günümüzdeki bağlantılarını ise şu sözlerle tanımlıyor:
“EuroStat, istatistik alanında Avrupa standartlarına ahengi, İştirak Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) kapsamındaki finansman yoluyla desteklemektedir. Yapılan öbür şeylerin yanında EuroStat, durum değerlendirmesi için TÜİK ile yılda bir kere, iki tarafın da katıldığı toplantılar düzenlemektedir.
“İstatiksel metot ve tekniklerin uygulanma düzeyi, istatistik yürütülen alana nazaran değişir lakin genel olarak TÜİK, Avrupa Birliği müktesebatına ahenk yolunda daima olarak gelişim göstermektedir. Başka yandan şunu belirtmek gerekir ki istatiksel metot ve teknikler vakit içinde gelişim göstermektedir. İstatistik alanında Avrupa Birliği muktesebatı ile ahenk kıymetlidir zira istatistik faslı, Avrupa Birliği’ne üyelik sürecindeki temel fasıllar kümesi içindedir.”
‘TÜİK TEKLİFLERİ HAYAT GEÇİRİYOR MU?’
Eurostat, TÜİK’le bağlantısı kapsamında kuruma makul aralıklarla tekliflerde bulunuyor.
Peki bu teklifler TÜİK tarafından hayata geçiriliyor mu?
Yetkililer, TÜİK liderinin atanmasında daha büyük bir şeffaflık önerisi getirdiklerini aktarıyor:
“Avrupa İstatistikleri Uygulama Esasları’nın 1.8 numaralı göstergesine ahenk sağlamak için, Türkiye’deki istatistik sisteminin 2015’teki emsal tarama çalışmasında, şu teklif talep edilmiştir: ‘TÜİK liderinin atanmasında daha büyük bir şeffaflık uygulanmalıdır. Atama sürecinin yalnızca mesleksel yeterliliğe nazaran yürütülmesinin sağlanmasına bilhassa vurgu yapılmıştır.’ Eurostat’ın 2021 yılındaki, Türkiye ile ilgili emsal tarama çalışmasının izlenmesi sırasında TÜİK, 2022 yılı sonuna kadar bu teklifin hayata geçirileceği bilgisini vermiştir. Büsbütün uygulanmasının TÜİK dışındaki otoritelere bağlı olmasından ötürü bu, gecikmiştir.
“2015’teki emsal tarama çalışmasındaki tekliflerin yerine getirilmesine yönelik ilerleme faaliyetleri her yıl izlenmektedir. Şimdiye kadar 38 ilerleme faaliyetinden 32’si uygulanmıştır. Avrupa Birliği üyesi devletlerin mevcut emsal taramasının 2023’te bitmesi akabinde yeni bir emsal tarama çalışma planlanmaktadır. Bunun zamanlaması ise vakti gelince belirlenecektir.”