Avrupa ülkeleri, Rusya-Ukrayna Savaşı sonrası süratle artan doğalgaz ve elektrik fiyatlarının ortaya çıkardığı güç kriziyle gayret ediyor.
Avrupa gaz piyasasında referans fiyatların belirlendiği TTF’de süreç gören vadeli kontratların fiyatları ağustosta megavatsaat başına 348 euroya kadar çıkarak rekor kırdı. Bu piyasada gaz fiyatları geçen yıl ortalama 39 euro, 2 yıl öncesinde ise 15 euro düzeyindeydi.
Kriz öncesi periyoda nazaran 20 kattan fazla artan gaz fiyatları, Avrupa’da bilhassa ağır güç tüketen dalları derinden etkiledi. Gübre sanayisi de bu durumdan en çok etkilenen dallardan biri oldu.
Gübre üretimindeki temel girdiler ortasında yer alan doğalgazın maliyetindeki süratli artış, son periyotta Avrupa’da çok sayıda gübre fabrikasını üretimi azaltmaya ya da askıya almaya sevk etti.
“GÖRÜLMEMİŞ BİR KRİZ”
Avrupa’daki gübre üreticilerini temsil eden Brüksel merkezli birlik Fertilizers Europe, dalda bilhassa ağustos ayından bu yana eşi gibisi görülmemiş bir kriz yaşandığını açıkladı.
Birlik, gübre üretiminde faal ana ham unsur ve katkı unsuru olan amonyakta üretimin durma noktasına geldiğini belirterek acil önlem alınmasını istedi. Yüksek doğalgaz fiyatları nedeniyle Avrupa’daki gübre üretim kapasitesi yüzde 70 düşüş gösterdi.
Emtia piyasalarına hizmet eden ICIS bilgileri de Avrupa’da artan gaz fiyatlarının gübre üretimi üzerindeki tesirini göz önüne serdi. Buna nazaran, İtalya, Fransa ve Norveç’te Yara firması, Almanya’da SKW, Yara, BASF firmaları amonyak üretimini azalttı. İngiltere’de CF Fertilizers şirketi üretimi azalttı ve üretim durdurma planlarına başladı.
İspanya’da Fertiberia birtakım tesisleri kapattı ve üretimi azalttı. Hollanda’da Yara ve OCI üre ve amonyum üretimini düşürdü. Belçika’da Yara ve BASF üretimi kısıtladı.
Polonya’da Grupa Azoty ve Anvil üretimi düşürdü, Romanya’da Azomures faaliyetlerini yavaşlattı, Slovakya’da Duslo firması üretimi durdurdu, Macaristan’da Nitrogenmüvek üretimi askıya aldı.
Bulgaristan’da Agropolychim ve Neochim firmaları, Hırvatistan’da Petrokemijanın üre ve amonyak üretim tesisleri kapandı. Litvanya’da Achema üretime orta verdi, Lifosa üretimi bir mühlet askıya aldı.
AMONYUM FİYATLARI YÜKSELİŞTE
Yaşanan kriz nedeniyle azotlu gübrelerin ana ögesi olan amonyum fiyatları Avrupa piyasalarında süratle artıyor.
Amonyumun tonu 2 yıl öncesinde 230 dolarken, geçen yıl 700 dolara kadar çıkmıştı. Savaş sonrasında bu yükseliş ivme kazandı ve mevcut durumda 1300 dolar düzeylerine ulaştı.
Kesim, AB’den doğalgaz fiyatlarını sınırlamaya yönelik tedbirler alınmasını ve üreticilere acil dayanak sağlanmasını talep ediyor.
Verilere nazaran, kriz öncesi periyotta Avrupa’da yıllık 18,3 milyon ton kimyasal gübre üretildi. Bunun yüzde 72’si azotlu, yüzde 13’ü fosfatlı, yüzde 15’i de potaslı gübre olarak kayıtlara geçti. AB, 2021’de azot gübreleri üretimi için 2,9 milyon ton amonyak ve 4,7 milyon ton üre ithal etti.
Öte yandan, savaş sonrası AB’in uygulamaya koyduğu yaptırımlar kapsamında Belarus’tan potasyum ithalatına yasak getirildi.
Gübre, Rusya’ya yönelik yaptırımların kapsamına dahil edilmedi lakin bankacılık, nakliyat ve sigorta üzere alanlarda uygulanan yaptırımlar nedeniyle Rusya’dan gübre tedariki kesintiye uğradı.
Bu gelişmeler doğrultusunda Avrupa ülkelerinde bu yıl kâfi ölçüde gübre bulunamayacağı öngörülüyor.
AB TAHLİL ARAYIŞINDA
Gübre üretimdeki düşüş ve fiyatlardaki artış AB ülkelerinin tarım bakanlarının gündemindeki yerini koruyor.
Besin güvenliğinin uyumu konusunda 16 Eylül’de Prag’da yapılan toplantı sonrasında AB devir lideri Çekya’nın Tarım Bakanı Zdenek Nekula, Avrupa’da kâfi ölçüde gübre olmadığını ve bu durumun ziraî üretimde bariz düşüşe neden olabileceğini açıklamıştı.
Nekula, güç ve gübre fiyatlarının rekor düzeylere çıktığını, bunun çiftçiler için “varoluşsal bir sorun” halini aldığını belirterek, “Yüksek gübre fiyatları ve gübre kıtlığıyla çaba etmeliyiz.” tabirini kullanmıştı.
AB, sorunun tahlili için gübrede ithalat vergilerini kaldırma ve Kanada üzere ülkelerden gübre tedarik etme planları üzerinde çalışıyor.