İran’ın başşehri Tahran’da Azerbaycan Büyükelçiliği’ne yapılan, bir kişinin vefatıyla sonuçlanan akın son derece tuhaf. Tahran tarafından isimli bir olay üzere gösterilmesine karşın iki ülke ortasındaki tansiyon düşünüldüğünde pek de o denli “adli vaka” üzere görünmüyor. Üstelik eşinin Azerbaycan elçiliğinde tutulduğu argümanıyla binayı basan saldırganın olaydan sonra İran televizyonlarına rahatça röportaj vererek aksiyonunun münasebetlerini anlatması bir isimli olay sanığına tanınan haklardan değil olağan ki. Bir katilin kendisini anlatma fırsatı bulmasına her vakit rastlanmaz.
Azerbaycan çok haklı olarak hücum sonrası İran’daki elçiliğini kapatıp tüm diplomatlarını çekmeye karar verdiğini duyurdu. Yani tansiyon epey yüksek. Azerbaycan’ın bu kararı yalnızca son taarruz ile ilgili değil elbette. İki ülke ortasındaki bağların tabiatının sonucu bu aslında.
İlişkiler neden makus?
İran ile Azerbaycan ortasında önemli problemler var. Hudut bölgelerinde uyuşmazlık yaşıyor iki ülke. İran İhtilal Muhafızları sık sık Azerbaycan hududuna asker yığıyor. İran’da 25 milyon Azeri yaşıyor, bu nüfusun büyük bir kısmının İran’dan kopma eğilimi var. İran Azerbaycan’ın bu eğilimi körüklediğine inanıyor. Azerbaycan Devlet Lideri İlham Aliyev geçmişte İran’ın Azeri azınlığa yönelik tavrından şikayetçi olmuş, örneğin Azerilerin kendi lisanlarında eğitim görebilecekleri okulları olmadığını söylemişti. Bu tavırlar İran’ın reaksiyonuna yol açıyor.
İran, Azerbaycan’ın hem Türkiye hem de İsrail ile yeterli ilgiler kurmasından da hoşnut değil. Hududunda bilhassa İsrail ile güzel geçinen bir Azerbaycan’ın olması rahatsız ediyor İran’ı. Nihayet Azerbaycan-Ermenistan savaşında İran‘ın açıkça Ermenistan’ı desteklemesi aslında sıkıntılı olan ilgileri yeterlice çıkmaza soktu.
Son elçilik baskınını tüm bunların sonucu olarak görmek zorlama üzere geliyor fakat İran’ın saldırıyı tüm taraflarıyla araştırma eğiliminde olmaması, polis sorgusunda olması gereken saldırganın televizyonlara çıkıp hareketini anlatmasına müsaade vermesi bu atağın “mesaj” gayeli olduğu tezlerine haklılık kazandırıyor. Azerbaycan’ın “terör olayı” olarak değerlendirip kınadığı saldırıyı İran ısrarla ferdî bir hareket olarak niteliyor. Bu türlü yaklaşmasında anlaşılır bir taraf var aslında; saldırıyı terör aksiyonu olarak kabul etmesi durumunda İran ülkedeki yabancı misyonları koruyamadığı algısının oluşmasından çekiniyor. Lakin nedeni bu olsa da Azerbaycan İran’ın taarruza yaklaşımını “kayıtsızlık” olarak pahalandırıyor.
Ailevi nedenler açıklaması
Saldırıdan direkt doğruya İran’ı sorumlu tutan Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Tahran’dan soruşturma talebinde bulunarak saldırganın elçilik binasına nasıl ulaşabildiğinin açıklanmasını istiyor. İran, Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin “tüm taraflarıyla araştırılması” talmatına karşın olayı “adli vaka” olarak soruşturuyor, akının “siyasi nedenleri” konusunda Bakü’nün beklediği adımları atmıyor. İran medyasında da hükümetin bu tavrına dayanak veren yorumlar yer aldı. Yarı resmi Tasnim haber ajansı saldırganın elçiliğe beraberinde iki çocukla gelmiş olmasını olayın ailevi bir nedeni olduğunun ispatı olarak yorumladı.
İsrail’e Azeri elçi
İlişkiler açısından tamiri sıkıntı bir sürece girdi iki ülke. Tansiyonu azaltacak açıklamalar olmasına karşın durum pek parlak değil. İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Buyruk Abdullahiyan, Azerbaycan’ın Tahran Büyükelçiliği‘ne düzenlenen saldırıyı kınayarak, ilgilerin bu olaydan etkilenmesine Tahran ile Bakü’nün müsaade vermemesi gerektiğini söyledi. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Ceyhun Bayramov ile bir telefon görüşmesi yapan Abdullahiyan akının soruşturulması için iki ülkenin güvenlik üniteleri ortasında yakın işbirliği de önerdi. Bayramov’un öneriyi kabul etmesi elbette uygun bir gelişme. Fakat buna karşın Azerbaycan, Tahran’dan diplomatlarını çekerek, muhtemelen büyükelçiyi de geri çağırarak ağır bir diplomatik karşılık verdi.
Sonuçta, yalnızca tesadüf da olabilir lakin atağın Bakü’nün bu ay İsrail’e birinci büyükelçisini atamasının akabinde gelmesi komplo teorisyenlerine âlâ materyal verecek bir gelişme doğrusu.
Tabii taarruz münasebetleri daha ne kadar makûs tesirler bilinmez. Aslında üstte sıraladığım nedenlerden dolayı asla “iyi ilişkiler” kuramayan İran ile Azerbaycan’ın sıkıntıları son derece “köklü”, hücum tabir yerindeyse mevcut tansiyonun “tuzu biberi” oldu.
İyi olmadı.