2021 yılında Ankara Büyükşehir Belediyesi’nin (ABB) kar yağışının tesirli olduğu günlerde faaliyete aldığı “Kar Takip” uygulaması enteresan bir rekora imza atmıştı. İnternet üzerinden karla uğraş araçlarının canlı izlenebildiği uygulama, 24 saatte 205 bin kişi tarafından takip edildi. YouTube’da iş makinelerini çalışırken gösteren görüntüler, yüzbinlerce izlenmeye ulaşabiliyor.
İtalyanlar bu alışkanlığa bir isim bile vermiş: Umarell. Bologna’da, inşaatı emekli beşerler üzere elleri geride izleyen ve bunu yaparken bir yandan da karşısındakine istemediği halde tavsiyelerde bulunan bireyler için “Umarell” sözü kullanılıyor. Webtekno’nun derlemesine nazaran “küçük adam” manasına gelen bu söz birinci sefer 2015 yılında müellif Danilo Masotti tarafından ortaya atılmış. Daha sonra yazılan iki kitap ve blog siteleri de bu sözün yaygınlaşmasına katkıda bulundu ve “Umarell” 2020 yılında İtalyanca sözlüğe resmen eklendi.
Wikipedia’ya nazaran 2015’te Bologna’nın yaklaşık 130 km güneydoğusundaki Riccione kenti umarellere, kentteki inşaat süreçlerini denetim etmeleri için 11 bin euro bütçe ayırdı. Bu sayede getirilen yahut kaldırılan gereçlerin tam olup olmadığı denetlenmek istendi, ayrıyeten bu sayede korunaksız çalışma alanlarını denetleme imkânı doğdu. San Lazzaro di Savena kasabası da Franco Bonini isimli vatandaşa “Yılın Umarelli” mükafatını verdi. 2016’da Succede solo a Bologna isimli kültür derneği San Petronio’da onarımı devam eden bir mahallî kilise için bağış hedefiyle umarell kart dağıtmaya başladı.
Uzman Nörolog Dr. Mehmet Yavuz‘a nazaran kepçe ya da inşaat makinelerini izlemede, insanların genetik kodlarına ve bilinçaltlarına işlenmiş jenerasyonlar uzunluğu süregelen bir güce merak duygusu rol oynuyor olabilir.
İnsan hayatının her anında maddi, manevi, fizikî güce ve mevkisel güce çok büyük ilgi duyduğunu söyleyen Yavuz “Bu durumda şahıslar, devasa iş makinelerinin sarf ettiği güce şuur dışı bir eğilim ve yönelim gösteriyor” diyor.
Yavuz, “Çünkü güç insanoğlunun hayatın başlangıcından beri en çok sahip olmak istediği şeydir. Zira güç her şeye erişim sağlar. Bu yüzden bilinçaltının hasebiyle iş makinelerine antik bir ilgi ve merak duygusu olduğu kanaatindeyim. Bu nedenle birçok insan şuurlu ya da bilinçsiz kendini uzun uzun iş makinelerini seyrederken bulur” diye konuştu.
Çocukluğa dönüş
Yavuz, iş makinelerine yönelik ilginin bir nedeninin de çocukluk devirlerinde duyulan ilgi olduğunu belirtiyor: “Bunun bir sebebi de bilhassa erkeklerde çocukluk periyodunda kamyon, tır, vinç, dozer üzere oyuncak ortalarla vakit geçirilmesidir. Böylelikle iş makinesi görünce direkt toplumsal hafıza devreye girmekte ve farkında olmadan çocukluk devrindeki ilgi ve merak periyoduna tekrar dönmektedir.”
Psikolog hekim Ceylan Özdem ise bunu bir araştırmayla açıklıyor:
“Rizzolatti ve kadrosundaki bilim insanları 1996 yılında makak maymunları ile deney yaparken premotor bölgesinde F5 isimli bölgede ayna nöronlarını keşfettiler. Bu hudut hücrelerini en kolay biçimde açıklamak gerekirse bir aksiyonu yapmayıp izlerken beyninizde adeta o hareketi yaparmışçasına aktivasyon gözlemlenmesi. Bu sebepten bir futbolcunun hayalarına top gelince ya da başını çok berbat çarpınca izleyenler bile acı çekiyor. Top bizim bir yerimize değmese de o acıyı hissedebilmemizi ve hatta empati hissimizi bu ayna nöronlarına borçluyuz diyebiliriz.
Bir araç, bir tornavida makinesi ile bir tamiri izlemek üzere aksiyonu izlemek ise beynimizde sol kürede inferior parietal lob (IPL) bölgesinde aktivasyon gösteriyor. Bu bölge matematiksel süreçler, nesne algısı, lisan ile maharetlerle de özdeşleşmiştir.
Avcı toplayıcı topluma geçmemiz ve alet teknolojisiyle birlikte bu aletlerin imalini ve işleyişini gözlemlemek toplumsal olarak avantaj sağlıyor. Bizler bir hareketi izlerken, tıpkı anda ben de bu hareketi gerçekleştirirsem nasıl yapmalıyım diye düşünüyoruz. Hatta iş makinesi izleyen insanlara bakarsanız hepsi bir formda yorum yapar ve hatta karışır. Zira bir birden fazla bir iş makinesi hafriyat yaparken tıpkı aleti ben kullansam hangi açıyla ve kuvvetle kullanmam gerekir diye otomatik bir halde düşünüyor. Araştırmacılar da bunu teknolojik evrimin bir modülü görüyorlar.
Alet kullanımı aslında beynimizin gelişimi için büyük bir değer taşıyor. Hatta kimi araştırmacılar beynimizin başka canlılarla karşılaştırınca büyük olmasının bir avantajı olarak karmaşık aletler ve keşif yapmamız olduğu tezini savunur.
Doğada birçok hayvanda alet kullanımı olsa da kullandığı aletleri geliştirip teknoloji kültürü yaratanlar insanoğlu. Bebekler nasıl bir şeyi gözlemleyip vakitle marifetleri gelişiyorsa insanoğlu da gözlemleyip ileride nasıl kullanacağına dair bunları kullanmak için bu merakını besliyor.”