Bahar Göçer*
Depremin üstünden üç hafta geçti. Güya büyük şok yerini, öbür ıstıraplı hislere bıraktı. Kayıplar ve yoklukları içimizde büyük boşluklar yarattı. Yüzlerce insan, yüzlerce can artık ortamızda değil. Geçmişte yapılması gerekenler yapılsaydı, sonucun bu türlü olmayacağı gerçeği aklımızdan çıkmıyor. Bundan sonraki şiarımız “unutma unutturma” olsa yeridir. Zira unutursak, ölenlere ihanet etmiş oluruz, zira unutursak benzerilerini tekrar tıpkı şiddetle yaşarız.
Afet bölgesinde yaşanılan acılar, bölgede olmayanlar için kıyaslanamaz bile. Asıl derin acı ve yükü onların omuzlarında. Bu mağduriyetleri az da olsa gidermek için herkes ne yapması gerekiyorsa onu yapmak zorunda. Bu vakitten sonra yapılacak en kıymetli iş, çok kayıp ve acı yaşayan insanların tüm gereksinimlerini karşılamak ve kederlerini bir nebze azaltmak olmalı. Bu beşerler bir de temel muhtaçlıklarını karşılamak için savaşmak zorunda kalmamalı. Artık ruhları olmasa da vücutları rahata kavuşmalı. Halk olarak beşerler ellerinden geleni yaptılar. Ülke büyük bir ekonomik krizdeyken ve kendi muhtaçlıklarını sıkıntı karşılarken, paylaşabildiği her şeyi afet bölgesindeki canlar ile paylaştılar. Sadece maddi dayanak değil, bölgeye giderek manevi dayanak de verdiler ve kurtarma çalışmalarına da katıldılar. Yemek yaptılar, her tipi muhtaçlığı gidermeye çalıştılar. Aç, uykusuz, yorgun insanların sıkıntılarına ortak oldular.
Ancak artık şartların ve durumların değişmesi gerekir. Ortadan geçen üç haftada, plan yapmaya ve gereksinim olan ekipmanları temin etmeye bol bol vaktimiz vardı. Görünen o ki bölgedeki gereksinim ve meseleler tam olarak giderilemedi. Şimdiye kadar planlar yapılıp, uygulamaya başlamalıydı. Merkezden planlama yapıp, bütün kentlere, köylere, bölgelere muhtaçlıklar gönderilip, eksikler giderilip bunların sürekliliği sağlanabilirdi. Bu ülkede yeni proje devreye alındığında, uygulanacak metotlar, özel bölümden devlete kadar, herkesin bildiği usullerdir. Devletteki birçok kurum bu formülleri daima kullanır. Tam da artık çalışma hayatında uygulanan bu formülü buraya taşımak meselelerin süratle çözülmesini sağlayacaktır. Öncelikle bölgenin eksiklerini tanımlamak, bu eksiklerin satın alacağı yerleri belirlemek, projeye dâhil olacak işçi ve kurumlarını belirlemek, lojistik, eksiklerin geri bildirimini düzgün bir sistem kurarak yönetmek mümkün. Ayrıyeten muhtaçlıklar için bir davet merkezi ya da aile bağlantı sınırı işleri biraz daha kolaylaştırabilir. Hasılı acil planlama ve düzenlemelere muhtaçlığımız var.
Bu saatten sonra hiç kimsenin barınma gereksinimi olmamalı. Çadır sorunu yurt dışı ve yurt içi tedariklerle süratle çözülebilir. Köyler dâhil gereksinimi olan herkes, bir telefonla müracaat yaptığında süratle çadırlar ulaştırılabilir. Sonraki kademe barınmanın daha insani bir noktaya taşınması. Malum çadırda uzun mühlet yaşamak mümkün değil, çadırda yaşayanların konteynırlara yerleştirilmesi gerekir. Taban gereksinimlerin sağlanacağı konteynırlarla daha uzun mühlet barınma gereksinimi çözülebilir. Üçüncü kademe, insanların ömürlerini idame ettirecekleri eşyalı olarak meskenlerinin teslim edilmesi. Lakin öncesindeki temel meselelerin çözülmesi kıymetli. Tuvalet, duş ve su muhtaçlıklarını da çözmek bence hiç sıkıntı değil. Endüstride bu portatif ekipmanların üretimi hayli süratli yapılabilir. Endüstride konteyner, çadır, portatif tuvalet, duş vs üretecek bir sürü atölye ve fabrika var. Süratle bu ekipmanların üretimi sağlanabilir. Olmadı yurt dışından da gereksinimler karşılanabilir. Malum süreçte epeyce yüklü para toplandı. Bu paralar bu işlerin yapılması için kullanılabilir. Toplanan para ve sistemin işleyişinin denetimi de sivil toplum örgütlerine verilse, hoş bir sistem kurmak mümkün olabilir.
İş güvenliğinde, yapılacak kontroller, alınacak önlemler, yasa ve yönetmelikler çerçevesinde yapılır. Önlem almak yönetmeliklerin belirlediği yollarla yapılır. Örneğin çalışanların barınma şartları “İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sıhhat ve Güvenlik Tedbirlerine Ait Yönetmelik” hususlarına uygun olarak düzenlenir. İş güvenliği uzmanları bu yönetmeliğe uygun olarak çalışanların kaldıkları yerleri denetler. Bu yönetmeliğin barınma ile ilgili hususu şöyle:
Barınma yerleri
66- Barınma, dinlenme ve toplumsal gayeli kullanılan tesisler, yanıcı olmayan ve kolay tutuşmayan gereçten inşa edilir. Barınma emeliyle çadır ve branda kullanılmaz. Barınma yerlerinin ısıtılmasında, duman, gaz ve yangın tehlikesine karşı gerekli önlemler alınır, mangal, maltız, açık ateş vb. kullanılmaz. Bu yerlerde uygun ve kâfi hijyenik koşullar, aydınlatma, havalandırma ve termal konfor kaideleri sağlanır. Barınma yerlerinde kâfi sayıda tuvalet, lavabo, duş yerleri bulunur. Bu yerlerde paklık materyalleri ile üst baş paklığı için gerekli araç-gereç ve makineler sağlanır.
Bu yönetmeliğe nazaran çalışanlar çadırlarda kalamaz, zira uzun vadede sağlıklı barınma yerleri değiller. Geçmişte personellerin kaldığı çadırlarda yangın çıktı ve diğer önemli problemler yaşandı. Çadırlar, ısıtma zorluğu, yangına dayanımının düşük olması, rüzgar vs durumlarda direncinin düşük olması nedeniyle hepimizin de bildiği dezavantajlı barınaklardır. Uzun vadede çadır kullanılması büyük problemlere neden olacaktır. Paklık ve hijyeni sağlamak da zordur. Bu yüzden süratle konteynırlara geçilmesi gerekir.
Tekrar iş güvenliği kriterlerine dönersek; çalışanların kaldığı barınaklarda yönetmeliklerin belirlediği önlemler alınır ve kontroller yapılır. Bir iş güvenliği uzmanından çadır ve konteyner bölgelerinde kontrol yapması istense, kolay manada aşağıdaki denetimleri yapar:
– Kalabalığın olduğu yerde oluşabilecek en tehlikeli durumlardan biri yangındır. Bilhassa çadırlarda kullanılan ısıtma aletlerinin, yangın çıkarma tehlikesi olmayan aletlerden seçilmesi değerlidir. Yangın tüpü adet ve dağılımı da değerlidir. Kolay tutuşur gereçler yangın çıkacak tehlikeli bölgelerden uzaklaştırılmalıdır.
-Elektrikle ilgili olarak, insanların çarpılması ve yangın çıkması engellenecek formda bütün önlemler alınmalıdır. Burada yapılacak düzenlemelerde çocuklar da göz önüne alınarak denetimler ona nazaran uyarlanmalıdır.
-Duş ve tuvalet adedi kâfi sayıda ve hijyen kurallarına uygun olmalı, nizamlı paklığı yapılmalı ve paklık eserleri daima temin edilmelidir.
-Mutfak şartları hijyene uygun olmalıdır. Besinin uygun şartlarda saklanması, gerekli dolapların sağlanması, mutfakta çalışanların genel hijyen kurallarına uyması sağlanmalıdır.
-Gerekli birinci yardım ekipmanı ve sağlıkçılar her çadır ve konteynır bölgesinde bulunmalıdır. Her bölgeye bir revir yapılması da yeterli olacaktır. Kesinlikle acil durumlar olacak ve birinci elden müdahaleler yapılacaktır
Bölgenin denetimini iş güvenliği uzmanları yapsa, bu ve gibisi kriterlere bakılarak, orada yaşayan insanların sıhhat ve güvenlikleri için tehlike oluşturacak durumlar tespit edilirdi. Uzmanlar bu kontrol kriterlerini yasa ve yönetmeliklerden alıyorlar. Mademki bu yönetmelikler var, bu bölge kontrolleri için de kriter olarak kullanılabilir. Bu kadar beter şey yaşamış insanların başlarına bir defa daha bir şey gelmemesini sağlamak değerli ve gereklidir. Bu yazdıklarım kimileriniz için lüks yahut gereksiz gelebilir ancak bunlar temel insani kriterlerdir. İstenilen hiçbir şey lüks ya da gereksinim dışı talepler değildir. Çünkü toplu hayatın olduğu yerde insani şartları yaratmak minimum gerekliliktir. Daima berbat şeylerin olmasını önlemenin tek yolu yanlışsız vakitte yanlışsız önlemleri almaktan geçer.
Bölgede enkaz kaldırma ve yıkım işleri için de gerekli önlemlerin alınması değerlidir. Enkaz kaldırmaya başlandığı an, evvel bütün güvenlik tedbirleri alınmalıdır. Bunun için de sıkı bir kontrol düzeneği kurulmalıdır. Zira büyük kentlerin ortasında bile önlem almadan yıkım çalışmaları yapılıyorsa, bölgede çok daha rahat davranılması mümkündür. Bu bölgede yapılacak enkaz çalışmaları, yaşayan herkesi etkileyecektir. Birinci olarak enkaz kaldırmak, etrafın ağır ölçüde toza maruz kalmasını sağlayacaktır. Münasebetiyle, çocukların, hasta ve yaşlıların enkaz kaldırma esnasında bölgede olmaması kıymetli. Enkaz taşıma esnasında aşikâr bir aralık bırakılarak etrafı kapatılmalıdır. Enkaz kaldırmadan evvel tozu önlemek için sık sık sulamak gerekir. Yakında olan insanların toz maskesi kullanmaları gerekir. Yıkılmamış ağır hasarlı binalara da bir ölçü aralık konularak yakınında insan durması engellenmelidir. Hâlâ zelzelelerin devam etmesi nedeniyle yahut kendi kendine her an yıkılma olması mümkündür. Gereksinim olduğunda bölgeye gelmeyen ancak enkaz kaldırmak için sayısı artan iş makinaları da, güvenlik önlemleri aldıktan sonra çalışmaya başlamalıdır. Bölgede çalışacak olanlar için öncelikle iş güvenliği önlemleri alınıp daha sonra çalışma yapılmalıdır.
Diğer bir tehlikede asbesttir. Asbest, tabiattan çıkarılan bir çeşit mineraldir ve uygun bir izolasyon gerecidir. 1999 öncesi yapılan meskenlerde izolasyon için kullanılmış olma ihtimali var. Enkaz çalışmaları esnasında, havaya toz olarak karışır. Solunduğunda akciğerlere tutunur ve kansere neden olabilir. Asbestin olup olmadığının tespiti zordur. Bu bölgede yıkım yapılırken ve çalışma yapılırken, özelikle eski binalarda asbest varmış üzere önlem almak değerli. Mutlak tozun olduğu her bölgede standartlara uygun toz maskesi kullanılarak yıkım ve enkaz kaldırma süreçleri yapılmalıdır. Hatta tulum kullanmak bedenin rastgele bir noktasında asılı kalmasını engelleyecektir. Tulum ve gibisi Ferdî Kollayıcı Donanımlar kullanmak kıymetlidir.
Uzmanlık alanım olmasa da uzmanlardan öğrendiğim bir durum daha var. MTA (Maden Tetkik Arama Enstitüsü) Türkiye’deki fay sınırlarını belirlemiş. Herkesin bu fay çizgileriyle ilgili internette araştırma yapması mümkün. Sarsıntının olduğu bölgede, yerleşim merkezlerinin tam ortasından fay çizgileri geçiyor. Doğal olarak sarsıntı en çok çizginin üstündeki ve yakınındaki meskenleri etkiliyor. Münasebetiyle bu fay sınırlarının uzağında yerleşim yerleri kurmak pek mantıklıdır. Bu doğrultuda riski azaltmak ismine yeni yapılacak binaları daha sağlam yerlerle yapmak, tehlikeyi azaltacaktır. Kayalık, dağlık, deniz düzeyinden yüksek yerlere kurmak daha mantıklı olabilir. Yeni yapılacak konutların bu mantık üzerine inşa edilmesi daha sağlıklı olacaktır.
Son olarak bölgede yapılan her şeyi sivil toplum örgütleri denetim etmelidir. Bölgede enkaz kaldırırken İş Güvenliği uzmanları, TMMOB, TTB ve gibisi sivil toplum örgütlerinin bu alanda yapılacak çalışma ve kontrollere katılması sağlanmalıdır. Rastgele bir rant maksadı gütmeksizin, enkazın yanlışsız prosedürlerle kaldırılması sağlanmalıdır. Yapılan inşaatların Yapı Kontrol şirketleri tarafından denetimi yanında bu kurumlardan da kontrol takviyesi istenmesi, sağlam binaların yapılmasını sağlayacaktır. Yerbilimcilerle iş birliği yapılarak yerin düzgün etüt edilmesi de çok kıymetlidir. İvedilikle hijyen, sıhhat ve bölgedeki insanların başka mağduriyetlerinin giderilmesi de hepimizin rahatlatacaktır.
Bölgeden gelen her olumsuz haber, hem onları hem bizi etkiliyor. Artık herkes üstüne düşen işleri yapmalı ve gerekli diğer kurumlarla da iş birliği yaparak problemler çözümlenmelidir. Bölgede yaşayan insanların yaraları sarılmaya başlanmalı ve hepimizin rahat nefes alması sağlanmalıdır. Çünkü kederler yerini boşluk ve gerginliklere bırakmaya başladı. Ülke olarak nefes almaya gereksinimimiz var.
*A sınıfı İş Güvenliği Uzmanı