Uzun vakittir araştırmalar devam etse de Dünya dışından bir varlığın izine rastlanmadı. Bir döneme
damga vuran ET sinemasından Star Trek kısımlarına, Ursula K Le Guin ve Isaac Asimov kitaplarına, bilim
kurgu muharrirlerinin uzun vakittir tartıştığı bir soru var: Şayet gezegenimize ulaşırlarsa, onlara gerçekten
nasıl davranırız? Tanınan kültürde dünya dışı varlıklara sık sık ikinci sınıf vatandaş ya da beşerden daha
düşük olarak yer verilir. Şayet ET’nin insan arkadaşının müdahalesi olmasaydı, bir ameliyat masasında
uzaylıyı kesimlere ayıracaklardı. 2009 sineması District 9’da milyonlarca uzaylı “karidesin” başına Güney
Afrika’nın kenar mahallelerinde gelmeyen kalmıyor. Hakikaten aranıyor olmasına karşın şimdi rastgele bir yaşayan uzaylı deliline şimdi ulaşılamadı. Ancak yakın vakitte bulacağımız rastgele bir şeyin Mars’ta bir mikrobik ömür varlığının sinyalini içeriyor olma ihtimali, sinemalardaki insansı yaratıklara
benzeme ihtimalinden daha yüksek.
Dünya dışı hayat arayışında değerli bir yerde duran Drake denklemine nazaran, istatistiksel olarak dünya
dışı varlıkların bir yerlerde var olması mümkün gerek. Her ne kadar galaksimizin büyüklüğü ve gezegenler
arasındaki devasa uzaklıklar var olsa da.
İngiltere’deki Open University’den uzay bilimleri profesörü John Zarnecki, “Hayat bulmak ya da iletişim
kurmak, bunu gerçekleştireceğimiz güne kadar her vakit uzak bir ihtimal olarak kalacak” diyor: “Bu bana Güneş sistemi dışındaki gezegenleri anımsatıyor, genç bir araştırmacıyken bu gezegenlerin varlığından bahsederdik. “Ancak bunlardan bir tane bulabilmemize imkan yoktu zira bu teknik olarak çok zordu. “Artık Güneş sistemi dışındaki gezegenlerin var olduğunu biliyoruz. Hatta kimileri su bulundurduğu için hayat için muhtemel adaylardan. Bu araştırmalar devam ederken şayet biriyle bağlantıya geçebilirsek nasıl reaksiyon göstereceğimizi düşünmek mantıksız olmaz. Bilhassa de göreceğimiz varlığın beşerden çok farklı olma ihtimalini göz önünde bulundurursak.
1982 üretimi tıpkı isimli sinemada, ET’yi üzerinde inceleme yapılmaktan insan arkadaşı kurtarıyordu. Gerçek
hayatta da uzaylılara bu halde davranır mıydık?Yazarların, insanların uzaylılara yeterli davranacağı
konusunda bir umudu yok. Tahminen de bunun sebebi, halihazırda bu dünyada da insanlara ve öbür varlıklara karşı davranışımızın tarih boyunca pek de uygun olmamasıdır. İkinci Dünya Savaşı’nın akabinde hazırlanan İnsan Hakları Kozmik Beyannamesi bile sıklıkla ihlal ediliyor. Uzaylılarla nasıl irtibat kuracağımız konusunda gezegenimizdeki insan olmayan cinslere karşı tutumumuz da ipucu verebilir. Lakin son devirde hayvan hakları kümelerinin eforlarıyla hayvan hakları konusunda tüzel ilerlemeler
kaydedilmeye başlandı. Yakın vakitte uzaylılar konusunda açık milletlerarası tartışmalarda da küçük bir
yol alındı.
London School of Economics’ten uzay alanı hukuku uzmanı Jill Stuart, bizim hayatımız süresince
insanların Dünya dışı varlıklarla bağlantı kuracağına inanmadığını belirtiyor. Lakin yeniden de bu tartışmaların gerçekleştirilmesi gerektiğini söylüyor: “Kendimizi keşfetmek için kainatı araştırıyoruz, zira bu bizi birbirimizle, etrafla ve başka cinslerle nasıl bağlantı kurduğumuz üzerine tekrar düşünmeye zorluyor”.Stuart ayrıyeten tahminen de bu gelecek odaklı senaryoların asla gerçekleşmeyeceğini lakin bütün bu sürecin tekrar de bedelli olduğunu belirtiyor.
Ne cins bir zekaya sahip olabilirler?
ABD’nin New Mexico eyaletindeki radyo astronomi gözlemevi VLA’de bilim insanları radyo dalgalarını
kullanarak Dünya dışı hayat üzerine çalışıyor. Birleşmiş Milletler Uzay İşleri Ofisi (UNOOSA) Direktörü
Niklas Hedman, insanlığın Dünya dışından varlıklarla karşılaşıldığında nasıl davranılacağına dair memleketler arası bir mutabakat ya da sisteme sahip olmadığını söylüyor. Beş ana uzay muahedesi da
insanın uzayda ne yapacağına ve bunun öbür insanlara tesirleri üzerine ağırlaşıyor.
Uluslararası Uzaycılık Akademisi’nden Dünya Dışı Akıllı Ömür Araştırması kümesi 2010 yılında bir
çerçeve ortaya koydu. Bu, rastgele bir Dünya dışı akıllı ömür sinyali tespit edildiğinde, uluslararası
koordinasyon için bir forumun Birleşmiş Milletler (BM) ve Birleşmiş Milletler Dış Uzayın Barışçıl Amaçlarla
Kullanımı Komitesi (COPUOUS) üzerinden kurulmasını öneriyor. Stuart, bu türlü bir durumla karşılaşıncaya
dek herkes tarafından kabul edilmiş rastgele bir memleketler arası çerçevenin oluşturulabileceğini
düşünmediğini söylüyor. Göz önünde bulundurulacak ana noktalardan biri uzaylıların niyeti, yani kısaca
dostça mı düşmanca mı davrandıklarını görmek olacak. Stuart, bunun “aktif bir formda Dünya dışı
varlıklarla bağlantı kurmak için çalışmalı mı yoksa pasif bir biçimde var olup olmadıklarına dair bir işaret aramakla mı yetinmeliyiz” tartışmalarını beraberinde getirdiğini söylüyor. Pekala, bir uçan daire birden dünyanın rastgele bir yerine çarpsa ne olacak? Bununla ilgili bir protokol belirlenmedi ya da önerilmedi. Fakat Stuart’a nazaran onun indiği ülke buna nasıl yanıt verileceği konusunda öncülük etmek
zorunda kalırken bulacaktır kendisini. Bir görüşe nazaran onlara direkt insanlara davranıldığı üzere davranılmalı. Zira Dünya’ya ulaşabilmiş rastgele bir cinsin yüksek düzeyde zeka ve şuurun olacağını
düşünmek mantıklı olur ve ona beşere yaklaşır üzere yaklaşılmalıdır. Farklı tip zeka ve şuurların varlığı
hesaba katılmalı.
Dünya üzerinde de şuuru yeni keşfedilen tipler var, bunlardan biri de zeki, şuurlu olduğu ve acıyı
hissedebildiği anlaşılan ahtapot. İngiltere’deki Plymouth Üniversitesi’nden Susan Blackmore, “Konu
uzaylılara geldiğinde, şunu sormak zorundayız: Ne çeşit bir zekaya sahipler?” diyor. Ahtapotları göz önünde bulundurmak Dünya dışı zekaların beşerden nasıl farklı olabileceğini düşünmekteki birinci adım olabilir.
Bir başka değerli bahis da acı kapasitesi. “Uzaylılar acı çekebilir mi?” diye soruyor Blackmore: “Öyleyse, onlara karşı ahlaki bir yükümlülüğümüz olmalı ve tahminen de bunun temelinde yasal çerçeveler oluşturmalıyız. “Hayvanlar üzere dünya dışı varlıkların hakları üzerine de yazan Peter Singer, kilit mevzunun şuur olacağını söylüyor: “Onların hissedebildiğini varsaysak da, onların acı ve zevk hissedebildiğini, dilek ve ilgilerinin olduğunu keşfedebilmek biraz vakit alır. Temel etik prensip, misal çıkarların eşit olarak dikkate alınmasıdır”.
Singer, buradaki zorluğun dünya dışı varlıkların ne üzere çıkarlara sahip olduğunu belirlemek olacağını
ekliyor: “Birçok şey dünya dışı varlıkların bilişsel kapasitelerine bağlı olacaktır. Ve bizimkinden çok daha gelişmişlerse, ne olduklarını kavrayamayabiliriz.” İnsan olmayan varlıkların haklarını müdafaayı amaçlayan ABD’li Nonhuman Rights Project, bu hakların başlangıç noktasının ABD mahkemelerinde paha verilen ve bireyin ne yapacağını, nereye gideceğini, nasıl davranacağını seçebildiği özerklik olduğuna inanıyor.
Bilinç, haklar için yasal bir kriter olarak hizmet edemeyecek kadar geniş bir kategori zira kimse onun
gerçekte ne olduğu konusunda hemfikir değil.
Ya diğer bir gezegende ömür bulursak?
İnsanların, uzaylı uygarlıkların doğal gelişimine müdahale etmekten kaçınması gerektiği fikrinin, Star
Trek’te olduğu üzere bilimkurguda uzun bir geçmişi var. Emsal fikirler bugün kendi dünyamızda halihazırda bedellendiriliyor fakat örneğin NASA’nın Gezegen Müdafaa Ofisi, hem keşfedilen gezegenleri hem de Dünya’yı müdafaayı amaçlıyor. Şayet uzaylılar gezegenimize ulaşabiliyorsa, tahminen de endişelenmemiz gereken şey onların hakları değildir. Kozmostaki hayatın kökenini ve tabiatını anlamayı, açıklamayı amaçlayan, kar emeli gütmeyen bir araştırma kuruluşu olan Seti Enstitüsü’nden uzman astronom Seth Shostak, kimi temaslar kurulacağı konusunda optimist lakin iki çeşit temas ortasında ayrım yapmanın kıymetli olduğunu söylüyor. Teknolojik olarak gelişmiş uygarlıklardan işaret ve sinyaller almamız, Dünya’ya yapılacak bir uzaylı ziyaretinden daha muhtemeldir:
“Eğer bu cins işaretler alırsak da, göndereceğimiz rastgele bir sinyalin ulaşması o kadar uzun sürer ki, ne söyleyeceğimiz konusunda dikkatli olmak için çokça vaktimiz olur”. Lakin bir uzaylı ziyareti, onların bizimkinin çok ötesinde bir teknolojisi olduğu manasına geliyor. ET’nin arkadaşları, gişe rekorları kıran sinemanın sonunda onu nihayet aldıklarında, şayet isteselerdi muhtemelen “eve” dönüş yolunda Dünya’yı yok edebilirlerdi. Bu durumda, daha uygun bir soru şu olabilir: Yeni uzaylı yöneticiler bize haklar verir mi? “Saldırganlarsa ne yapacağız?” diye soruyor Shostak, “Bu, ABD Hava Kuvvetleri ile karşılaşan Neandertaller üzere olurdu ve buradaki değerli mevzu Neandertallerin siyasetleri olmazdı”.