Bu tartışma birden gündeme girince ben de harf ihtilali sonrasında Ankara iklimini yansıtan resmi basını merak ettim.
Osmanlı sonrasının tekrar inşasının basındaki adresi Hâkimiyet-i Milliye gazetesiydi. Hâkimiyet-i Milliye‘nin tarihçesini “Atatürk’ün kurduğu gazete ne oldu?” başlığıyla daha evvel yazmıştım.
* * *
Sosyoloji profesörü Hayati Tüfekçioğlu‘nun yüksek lisans tezi “Cumhuriyet İdeolojisi ve Türk Basını” üzerinedir.
Harf ihtilali ertesinde 1 Aralık 1928 – 31 Aralık 1929 tarihleri ortasında yayımlanan Hâkimiyet-i Milliye gazetesini incelemiştir.
Bugünün artı ve eksilerinin şifreleri o bir yıllık gazete koleksiyonunun akademik incelemesinde bulunabilir.
Çünkü çalışmada, “rejimin oturduğu, inkılapların tamamlandığı periyot, harf ihtilalini izleyen bir yıl içinde yeni rejimin yayın organı sayılabilecek bir gazete olan Hâkimiyet-i Milliye‘ye yeni siyasetin, yeni kimliğin topluma sunulması, tanıtılması ve benimsetilmesi gayretlerinin nasıl yansıdığı ele alınmıştır”.
* * *
O çalışmanın bir kısmında şöyle diyor:
“Bu periyotta basının karşılaştığı bir öteki kıymetli olay da harf devrimi olmuştur. Yeni harflerin kabulü gazeteleri olumsuz etkilemiş, birçoğu okuyucusuzluktan kapanmıştır. Bu devirde hükümet gazete ve mecmualara kaynak sağlayarak yeni rejime katkıları için yardımcı olmuştur.
Yine birebir müellif bir öteki yazısında ise şöyle demektedir: ‘Babıali’de basılan 5-10 halk mecmuası üç-dört ay evveline kadar 30 bin 20 bin basıyordu. Bunların sürümü apansızın 2 bine, hatta bine, beş yüze düştü ve sahipleri bunları birer birer kapatmak mecburiyetinde kaldılar. Birinci deneyim deminde biraz ümit veren gündelik gazeteler de yavaş yavaş ilgiyle düşmeye başladı.'” (5 Nisan 1929)
* * *
“Falih Rıfkı da birebir mevzu üzerinde durmakta ama daha değişik düşünmektedir:
‘Baştan o denli düşünüyorduk. Kanun çıkar çıkmaz inkılap elbet yürüyecektir. Ama tahminen bir-iki sene için gazetelerin hacmi yarı yarıya inecek, satış iki sülüs, üç-rübu azalacak, yeni yazının ikinci sene-i yıldönümünde ise inkişaf apansızın kendini gösterecektir. İnkılaptan 4 ay 18 gün geçti. Varsayımlarımızın hepsinde yanıldığımızı söylemeliyiz. Gazeteler düşmedi değil, fakat düşündüğümüzden ne kadar farklı! Hatta ortalarında artan bile var. Gazetelerimizin yanıp yakıldığı inkılabın sürümü hırpalaması değil, inkılabın bir sefer için gazete bütçelerine yüklediği ağırca masraftır. Yazı inkılabının dört buçuk ay sonraki görünümü NORMAL’den çok güzeldir. Yazı inkılabının direkt doğruya kendisi ile alakası olmayan badirelerin nasıl yardım görmesi sıkıntısı ise umumla görüşülecek bir sıkıntı değil, resmî makamlarla meslek adamları ortasında halledilecek bir sorundur.'” (20 Nisan 1929)
* * *
Basın tarihi çerçevesinde bile bunları anımsamak değerli.
Gerçekten de “Geçmişini bilmeyen geleceğine sahip olamıyor,” neredeyse daima birebir yerde dönüp duruyor.
Meselenin nerede kilitlendiğini, niçin daima tıpkı meselelerle boğuşarak bitap düştüğünü bir türlü kavrayamıyor.
Türkiye öylesine sığlaştı, seviyesizleşti ve renksizleşti ki nitelikli her efordan uzaklaştı.
Her şey, “hazineye el koyma” anlamına gelen bir siyasi hengamenin silahına dönüştü.
Her söz “bir slogan” artık, o kelamın önünde gerisinde ne var diye ne söyleyen bakıyor ne dinleyen bakıyor.
Ağır bir adaletsizlik, haksızlık, hukuksuzluk ve vicdansızlık içinde çürüyen bir ülkede geçmişten de gelecekten de kopuk bir halde çırpınıp duruyoruz.
* * *
Belki Hâkimiyet-i Milliye gazetesini biraz daha inceleriz.
O devri âlâ bilmek, bugünü anlamaya da yardımcı olabilir…
—–
Kapak Görseli: Hâkimiyet-i Milliye, 20 Eylül 1928
P24’ten alınmıştır.