Tuşba ilçesi Alaköy Mahallesi’ndeki Garibin Zirve’de haziranda kaçak hafriyat yapan bir küme, Urartulara ilişkin 2 bin 700 yıllık yapıyı ortaya çıkardı. Van Müzesi’ne gelen ihbar üzerine bölge, birinci etapta jandarma grupları tarafından müdafaaya alındı. Daha sonra da Kültür ve Turizm Vilayet Müdürü Erol Uslu, Van Müze Müdürü Fatih Arap, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Işıklı ile Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü’ne bağlı İstanbul Onarım ve Konservasyon Merkez Bölge Laboratuvarı’ndan 6 kişilik uzman takım, bölgede inceleme başlattı.
Ekipler, çalışmalarda yerin 6-7 metre derinliğinde, farklı uzunluklarda, koridorlarla birbirine bağlanmış, büyük bir yapı kümesiyle karşılaştı. Urartu periyoduna ilişkin olduğu belirlenen yapının duvarların bir kısmında ise insan ve hayvan figürleri ile çeşitli bezemeler olduğu görüldü. Yaklaşık 3 ay kaçak hafriyat yapılan bölgede Kültür ve Turizm Bakanlığı müsaadesiyle Van Müzesi başkanlığında ve Prof. Dr. Işıklı’nın bilimsel danışmanlığında kurtarma kazısına başlandı. Yaklaşık 2 ay bölgede çalışma yapan Işıklı ve takımı bu yıl ki çalışmaları sonlandırdı.
‘ÇOK BÜYÜK HEYECANA KAPILDIK’
Çalışmalarla ilgili bilgi veren Prof. Dr. Işıklı, “Kaçak hafriyat sonrası gelip gördüğümüzde güney doruğun yamacından 16 metrelik bir tünel açılmış ve orda kaçak hafriyatlar sırasında Urartu kültüründe varlığından haberdar olduğumuz fakat arkeolojik olarak elimize geçmeyen bir buluntu kümesiyle karşılaştık. Bunlar duvar fotoğrafları. Biliyorsunuz duvar fotoğrafları çok nazik ve sıkıntı korunan buluntu kümesi. Ne yazık ki günümüze kadar yeterli bir halde gelmiyor. Birkaç örneği var. Erzincan Altıntepe’de birkaç kesim bulabildik. Bir de Urartu ülkesinin sonları içerisinde kalan Ermenistan’da bir kentte de bu biçimde duvar fotoğrafları ele geçti. Lakin onların Urartu’dan sonra da olabileceği tartışılıyor. Bu fotoğraflar modüller halinde ele geçti lakin burada kaçak hafriyat sırasında ortaya çıkan fotoğrafları gördüğümüzde çok büyük heyecana kapıldık. Zira hakikaten harikulâde hoşlukta çok düzgün korunmuş, duvarlarda olduğu üzere duran resimler bizi karşıladı” dedi.
‘HAVAYLA TEMASINI KESTİK’
Garibin Zirve’ye 3 kilometre uzaklıktaki Urartuların son kalesi Ayanis’te 35 yıldır hafriyat çalışmaları yürüttüklerini, kalenin Urartu’dan günümüze kalmış ve çok uygun korunmuş kalelerden bir tanesi olduğunu belirten Prof. Dr. Işıklı, mimarisinin de çok ihtişamlı olduğunu aktardı. Tıpkı ihtişamı duvarlardaki fotoğraflarda göremediklerini lisana getiren Prof. Dr. Işıklı, kelamlarına şöyle devam etti:
“Ama Garibin Zirve’de büyük bir baht ve çok güzel korunmuş. Buluntu kümesi olan ihtişamlı bir mimarinin bir modülü olan duvar fotoğraflarını görünce, bölgeyi nasıl koruyacağız ve kültür varlığı olarak hem bölge hem dünya hem de ülke kültür turizmine nasıl kazandırabiliriz diye düşündük. Uzmanlardan görüş aldık. Bakanlığımız bu mevzuda bize takviye sağladı. Ve çabucak İstanbul’daki bölge laboratuvarından ortalarında duvar fotoğraf uzmanları, kimyager, restoratörlerin de bulunduğu 6 kişilik uzman bir takım geldi. Bir hafta burada çalıştılar. Ve dar tünelden girerek duvar fotoğrafları üzerinde incelemeler yaptılar. Bize bir rapor hazırladılar ve bu rapor doğrultusunda hafriyat stratejimizi geliştirdik. Tünelin çabucak ağzına bir muhafaza maksatlı süreksiz bir yapı inşa etmek zorunda kaldık. Zira oranın havayla temasını kesmemiz çok kıymetliymiş. Havayla temasını kestik fakat orada hiçbir hafriyat yapmadık. Zira oranın hafriyatın başlaması için çok âlâ korunaklı bir üst yapıya muhtaçlığımız var. Ondan sonra kazıyı sürdüreceğiz.”
‘HAYATA GEÇERSE BÖLGENİN EN DEĞERLİ TURİZM DESTİNASYONU OLACAK’
Tepenin kalan kısımlarında mimariyi bulmaya yönelik hafriyatları yürüttüklerini anlatan Prof. Dr. Işıklı, “Biz onun dışında doruğun kalan kısımlarında nasıl bir yapı kümesiyle karşı karşıyayız? Ne bulacağız burada? Ne çıkacak karşımıza? Onu anlamak için, 16 açmada, mimariyi bulmaya yönelik hafriyatları sürdürdük. O alanı şu an müdafaa altına aldık. Oraya kapsamlı bir proje geliştirdikten sonra yapabileceğiz. Zira orası şayet istediğimiz biçimde gündeme geçirilirse bu bölgedeki en değerli turizm destinasyonu olacak. Batıda bu halde bir sürü kent var. İtalya’da Pompei, Efes’te yamaç konutları, orada biliyorsunuz duvar fotoğrafları çok uygun korundu. Çok özel bir muhafaza alanlarının içerisinde ve harikulade bir turist çekiyor. Biz de tahminen de doğuda, Van’da bu biçimde bir tabiat fotoğraflarıyla korunmuş, buranın Pompei’sini, Efes yamaç konutlarını hayata geçirebiliriz. Zira içeride bizi nasıl bir fotoğraf yahut duvar fotoğraflarını beklediğini, nasıl bir mimarın beklediğini bilmiyoruz” diye konuştu.
‘BU KADAR ÂLÂ KORUNMUŞUNU DAHA EVVEL GÖRMEMİŞTİK’
Urartu arkeolojisine ilişkin birçok araştırma ve çalışma yürüttüğünü belirten Prof. Dr. Işıklı, bu türlü bir buluntu kümesinin kendisini çok heyecanlandırdığını söyleyerek, şu tabirleri kullandı:
“Beni çok heyecanlandırdı. Bütün arkeoloji topluluğunu, ülkedeki arkeologları çok heyecanlandırdı. Zira bu kadar uygun korunmuşunu daha evvel hiçbir yerde görmemiştik. Muhtemelen daha evvel kaçak hafriyata maruz kalmamış olması diye düşünüyoruz ancak ne yazık ki yeniden bir kaçak hafriyat sonucu gündeme geldi. Tabi kaçak hafriyatta yapılara ve kısmen duvar fotoğraflarına de ziyan verilmiş kısmen. Açılır açılmaz restoratörler bozulma sürecinin başladığını söylediler bize. Bozulma süreci gündeme gelince olağan ki ister istemez etkilendi. Hafriyat alanında çok düzgün korunmuş kerpiç mimari ve bu kerpiç mimarinin içerisinde kümeler halinde Urartu’nun kırmızı astarlı seramikleri çıktı. Bunlardan bir küme çanak çömlek ele geçti. Bunları restoratörlerimiz üzerinde çalıştı ve tekrar bütünlediler. Müzemize teslim edeceğiz. O formda varlıklı eserler ele geçti. Mimariye daha çok enteresan bulgularımız var. Merdivenler bulduk. Onun dışında bazalttan yapılmış temeller bulduk. Olağan bunlar şimdi büyük bir yapbozun küçük kesimleri. Hepsini anlayabilmek ve yorumlayabilmek için geniş bir alanda çalışmamız lazım.”
Van Müze Müdürü Fatih Arap, kaçak hafriyat sonrası temmuz ayında Müze Müdürlüğü’nün başkanlığında kurtarma hafriyatı başlattıklarını tabir etti. Hafriyat çalışmalarını bu yıl tamamladıklarını belirten Arap, “Üzerini kapatacağız. Önümüzdeki yıl tekrardan tıpkı noktada bıraktığımız yerde hafriyata devam edeceğiz. Bu alanın ortaya çıkarılmasından sonra turizme kazandırılması için çalışmalar başlatılacaktır” dedi.