Ermeni diasporası yaydığı bir harita ile Türkiye’nin Nahçıvan üzerinden Orta Asya’ya oradan Uzak Doğu’ya ilişkisinin önündeki pürüzün Erivan olduğunu gösterip Avrupa’ya, “Bize dayanak verin, zira Türkiye karşısında son kale biziz” iletisi veriyor. Ruslar, Ermenistan ve Azerbaycan ortasında bir istikrar siyaseti yürütüyor. Ukrayna savaşının beklenenden uzun sürmesinin de tesiriyle bu siyasetine devam etme, “bekleme-görme” daha doğrusu tansiyonun nereye kadar evrileceğini “test etme” stratejisini benimsiyor.
44 gün süren savaş sonrasında Azerbaycan ve Ermenistan ortasında 10 Kasım 2020 tarihinde ateşkes mutabakatı yapılmıştır. Kelam konusu mutabakatın dokuz hususu pek net tabirler içermektedir: “Bölgedeki tüm iktisat ve ulaşım ilişkileri açılacaktır. Ermenistan Cumhuriyeti vatandaşların, araçların ve yüklerin her iki tarafta manisiz hareketini organize etmek için Azerbaycan Cumhuriyeti’nin batı bölgeleri ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortasındaki ulaşım kontaklarının güvenliğini garanti etmektedir.
Yeni ulaşım ağları
Ulaşım denetimi, Rusya Federasyonu Federal Güvenlik Servisi Hudut Muhafıza Servisi organları tarafından gerçekleştirilecektir. Tarafların mutabakatı ile Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti’ni Azerbaycan’ın bölgelerine bağlayan yeni ulaşım ilişkilerinin inşası gerçekleştirilecektir.”
Taahhütler yerine getirilmedi
Ancak Ermenistan tarafı bu taahhüdünü yerine getirmediği üzere, bilhassa son haftalarda tansiyonu tırmandırmaktan da geri durmamıştır. Muahedede kastedilen Zengezur Koridoru türlü engellemelerle şimdi faaliyete geçirilememiştir. 13 Eylül sabahı, Ermeni birliklerin hudut çizgisinde Azerbaycan mevzilerine yakın bölgeleri mayınlama teşebbüsü, büyük bir çatışma çıkmasına neden olmuştur. Ağustos ayında da Laçin bölgesinde Ermeni güçlerinin açtığı ateş sonrasında bir Azerbaycan askeri hayatını kaybetmişti. Rusya’nın Dağlık Karabağ’da yaklaşık iki bin kadar barış gücü askeri bulunmaktadır. Ruslar, Ermenistan ve Azerbaycan ortasında bir istikrar siyaseti yürütmektedir. Ukrayna savaşının beklenenden uzun sürmesinin de tesiriyle bu siyasetine devam etme, “bekle-gör” daha doğrusu tansiyonun nereye kadar evirileceğini “test etme” stratejisini benimsemektedir.
13 Eylül çatışmasında bir hafta evvel Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan, iştirak sağladığı 7. Doğu Ekonomik Forumu’nda “Türkiye ile normalleşme” sürecini lisana getirip, Rusya’nın takviyesini talep etmiştir. Karabağ sorunu konusunda da benzeri bir vurgu yaparak, Rusya’nın Ermenistan’ın stratejik müttefiki olduğunu bunun yanında Rusların, Azerbaycan’ın da yakın ortağı olduğunu ve fırsatlar meydana getirdiğini aktarmıştır. Tekrar tıpkı forumda, oluşan yeni durumda kendileri için de fırsatlar olduğunu açıklamıştır. “Lojistik yolların dramatik bir biçimde değiştiği biliniyor ve haritaya bakarsak Ermenistan için de açılan ve açılacak fırsatları görebilir ve fark edebiliriz. Her şeye karşın doğudan batıya, batıdan doğuya, kuzeyden güneye, güneyden kuzeye mal akışı durmayacaktır. Ve haritaya bakarsak, Ermenistan’ın bu yolların kavşağında olduğu açıktır ve burada kullanmamız gereken bir fırsat olduğuna inanıyoruz.” Ayrıyeten üretimi devam eden Kuzey-Güney otoyol projesi ile güney komşusu İran’ın, kuzey komşusu Gürcistan’a bağlanacağını işaret etti. Oysa 44 gün savaşından evvel Avrupa’ya güvenip sırtını dayayan Paşinyan Rusya’nın maksadında olan bir isimdi. Hatta Rusya Devlet Lideri Putin’e yakın isimlerden biri olan Sputnik ve Russia Today’in Genel Yayın Direktörü, Ermeni asıllı Margarita Simonyan, Karabağ konusunda dolaylı olarak Başbakan Paşinyan ve destekçilerine karşı çok ağır kelamlar söylemiştir. “Rusya’yı eleştirmeye cüret eden bir Ermeni gidip kirli lisanını kesmelidir”, “Milli hainin (Paşinyan) iktidara gelmesi, bu şartları yarattı”, “Nerede Soros, Pentagon, Macron?”, “Her Ermeni şunu anlamalı, Rusya olmasaydı, Karabağ’ın tamamı gidecekti.” Azerbaycan Silahlı Kuvvetlerinin üstün muvaffakiyet gösterdiği savaş sonrasında Paşinyan, Kremlin ile bağlantıları daha sıcak tutmak zorunda kalmıştır. Çünkü Erivan’a her türlü takviyesi vereceğini belirten başta Fransa olmak üzere birtakım Batılı ülkelere itimat duyulmayacağının idrakine varmıştır. O denli ki Ermenistan Güvenlik Kurulu Sekreteri Armen Grigoryan, 1997 yılında Rusya ile ortalarında imzaladıkları mutabakata atıf yaparak Ermenistan’ın “toprak bütünlüğünü” muhafaza davetinde bulunmuştu. Benzeri bir durum da geçtiğimiz günlerde yaşandı. Erivan’a dayanak ziyaretinde bulunan Amerika Birleşik Devletleri Temsilciler Meclisi Lideri Nancy Pelosi’den de kendilerine bir yarar sağlanamayacağı ortaya çıkmıştır.
Sınırlar ve kayıtlar
Rusya Dışişleri Bakanlığı, Azerbaycan ile Ermenistan ortasındaki sonda yaşanan olayın temel sebebini Sovyet periyoduna kadar uzanan milletlerarası sonların yasal kayıtlarının olmamasına dayandırmaktadır. Ve bu bahiste “Rusya olarak” yardıma hazır olduklarını her fırsatta lisana getirmektedirler. Bu durumu bir nevi Putin’in Novorossiya (Yeni Rusya) ülküsünün gayelerinden biri olarak da kıymetlendirmek mümkündür. Rus yanlısı Ermeni gazetecilerden olan Vladimir Manukyan, Türkiye tesiri üzerinden Rusya’yı uyarmaya çalışmıştır: “Rusya, Azerbaycanlıların Karabağ’daki hareketlerine sert reaksiyon vermezse, yakında Kırım ve Donbass’taki durumu Türk bayraklı izleme merkezlerinden seyretmek zorunda kalacak.”
Güney Azerbaycan meselesi
Paşinyan, son yaşanan çatışmaların ardından gerçekleştirdiği konuşmasında Azerbaycan ile muahede yoluna gideceğini işaret etmiş lakin hem içeriden hem de dışarıdan gelen baskılara dayanamayarak toplumsal medya hesabından bir açıklama yapmak zorunda bırakılmıştır: “Hiçbir evrak imzalanmadı ve imzalanmayacak. Bu dost olmayan dış güçlerin ülkenin direnişini kırmak için yaydığı bir bilgi sabotajıdır.” Bir yandan Ankara ve Bakü ile olağanlaşmak için adımlar atmaya çalışırken öbür yandan İran’ın tesiri altında kalabiliyor. Geçtiğimiz aylarda İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi ile yaptığı görüşmelerde (Önce Tahran sonra Tacikistan’ın başşehri Duşanbe’de) Tahran ve Erivan ortasındaki “stratejik” ilgilere büyük kıymet verdiklerini belirtmiştir. “Bu alakaları çok bedelli buluyoruz ve 90’ların başında (Karabağ’ın işgal edildiği yıllar) İran’ın Ermenistan için bir can simidi olduğunu asla unutmayacağız.” İran bilhassa Zengezur başlığı altında yapılan tartışmalarda kelamı, “Kafkas bölgesinde hudut ve jeopolitik değişiklikleri kırmızı çizgi olarak ilan ettikleri” noktasına getirmektedirler. Dini başkanı Ayetullah Hamaney, koridorun Ermenistan’ın İran hududuna yakın geçeceğini, bu yüzden de Ermenistan-İran ticareti için belgisiz sonuçlar doğuracağına yönelik telaşlarını lisana getirmiştir. Yüksek perdeden fazla dillendirmeseler de asıl çekinceleri, İran Azerbaycanı’nın (Güney Azerbaycan) ayrılığını ilan etmesi mümkünlüğüdür. Temmuz ayında İsrail’in Bakü Büyükelçisi George Deek’in, Tebriz kentine atıfta bulunarak Azerice başlıklı “Gizemli Tebriz Masalları” isimli kitabı okurken bir fotoğrafını paylaşması İran’da büyük reaksiyon uyandırmıştı. Bunun yanında, yaklaşık bir ay evvel Azerbaycan haber sitelerinde atılan başlıklar Tahran idaresini daha da öfkelendirmiştir.
Caliber.az: “Zaman geldi: Güney Azerbaycan İran’dan ayrılmalı.”
Haqqin.az: “Güney Azerbaycan bağımsızlık için çabalıyor!”
Erivan idaresi de “Zengezur” probleminde Tahran’ın duruşuna paralel açıklamalar yapmaktadır. İran İhtilal Muhafızları Ordusu’na yakın Tesnim Haber Ajansı’na röportaj veren Ermenistan Ulusal Güvenlik Kurulu Sekreteri Armen Grigoryan, Zengezur koridorunu asla müzakere etmediklerini ve etmeyeceklerini, yalnızca Azerbaycan-Türkiye ortasında mevcut yolları kendi denetimlerinde açacaklarını söylemiştir. Tahran idaresi bir yandan Erivan’a göz kırparken öte yandan resmi yayın organları aracılığıyla “Türkiye karşıtlığı” paydasında Rusya’yı provoke etmekten geri durmamaktadır. İran’ın Fransızca yayın yapan Devlet kanalı Press Tv’de şu tabirler yer almıştır: “Türkiye, Ukrayna’yı destekleyip, Rusya’yı deniz çatışmasıyla tehdit ediyor, Suriye’de Rus pilotu öldürüyor, Rusya aykırısı Ermenistan hükümetini destekliyor. Amerika’ya yaklaşıyor.”
Dezenformasyon faaliyetleri
10 Kasım 2020 ateşkes mutabakatı doğrultusunda 15 Haziran 2021 tarihinde Türkiye Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev ortasında “Şuşa Beyannamesi” imza altına alınmıştır. Burada Zengezur koridorunun kapsamı net formda ortaya konulmuştur. Buna nazaran: “Taraflar, Türkiye ve Azerbaycan’ı birleştiren Azerbaycan Cumhuriyeti Batı rayonları ile Azerbaycan Cumhuriyeti’nin Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ortasındaki koridorun (Zengezur Koridoru) açılmasının ve kelam konusu koridorun devamı olarak Nahçıvan-Kars demiryolunun inşaatının iki ülke ortasındaki ulaştırma-iletişim bağlarının ağırlaştırılmasına değerli katkı sağlayacağını belirtirler.”
Ermeni diasporası, bilhassa Fransız medyasında Türkiye ve Azerbaycan aksisi dezenformasyon faaliyetlerini ağır halde yürütmektedirler. Fransa Ermeni Örgütleri Kurulu Eş lideri Murad (Franck) Papazyan, yeni kitabını tanıtırken amacına Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı almaktadır:
“Erdoğan rejimi, Fransa için bir tehdit.”
“Erdoğan, mescitleri ve okulları finanse ediyor, toplumsal medyada tesir ağını artırıyor. Topraklarımıza çok sayıda imam gönderiyor.”
Bir öteki Ermeni gazeteci Valery Toranyan da, Karabağ savaşının birinci yıldönümü vesilesiyle röportaj verdiği, ünlü Fransız gazetesi Le Figaro’da benzeri cümleler kullanmıştır.
“Kimse Erdoğan’ı durduramaz.”
“Avrupa Birliği, Erdoğan’dan bizi koruyamayacaksa Avrupa ne işe fayda?
“Avrupa, Erdoğan önünde titriyor.”
“Erdoğan, Fransa için de bir tehdit”
Son günlerde Ermeni diasporası yaydığı bir harita ile Türkiye’nin Nahçıvan üzerinden Orta Asya’ya oradan Uzak Doğu’ya kontağının önündeki pürüzün Erivan olduğunu gösterip, Avrupa’ya, “Bize dayanak verin zira Türkiye karşısında son kale biziz” iletisi vermektedir.
Son olarak Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, işgalden kurtarılan Karabağ’da Zengilan havalimanı açılış merasimine katılacak olmasının yankılarını ilerleyen günlerde daha net göreceğiz.