Şenay Aydemir
ADIYAMAN – Birkaç gün evvel dört gazeteci, sarsıntının yıktığı kentleri görmek üzere çıktığımız yolun birinci kısmına dair izlenimlerimi aktarmıştım. Antakya, İskenderun, Maraş ve Pazarcık’ı kapsayan bu izlenimde bütün dikkatin enkaz kaldırma faaliyetlerine verildiğinden bahsetmiştik. Ortadan geçen vakitte Antep’in ilçeleri ve Adıyaman’a da gittik. Bu izlenimi kaleme almak için notlar aldığım ve yazacak uygun bir yer aradığım sırada, dün akşam Hatay merkezli 6,4 şiddetindeki zelzelenin sarsıntısı hissedildi her yerde.
İktidar bloğu, birebir gün Hatay’a giderek bütün yaraların sarılacağını, her şeyin denetim altında olduğunu söylemişti lakin o denli olmadığı görülüyor. 4-5 günlük müşahedeler ve sohbetlerden sonra rahatlıkla söyleyebilirim ki, sarsıntı bölgelerinde insanların minimum bir ömür kalitesine kavuşmasına yönelik bu ağırkanlı tavır, sadece beceriksizlik, organizasyonsuzluk ya da basiretsizlikle ilgili değil. Şuurlu bir siyasetin eseri tıpkı vakitte.
Sondan başlayarak, birkaç örnek vererek açıklamaya çalışayım. Dün, yani 20 Şubat 2023 tarihinde Adıyaman’a ulaştık. Felaketin boyutlarına hakim olmak imkansız. O yüzden tekrar uğramak üzere ayrıldık lakin orada kaldığımız iki saat boyunca görüştüğümüz beşerler büyük bir göç olduğunu kenttin neredeyse yarısının öteki yerlere göç ettiğin söylediler. Adıyaman’dan evvel uğradığımız ve hiç abartmadan ‘tamamen’ yok olduğunu sav edebileceğimiz Gölbaşı ilçesinde ise durum daha vahim. Valiliğin datalarına nazaran 2022 yılında 50 bin kişinin yaşadığı kentte, kalan insan sayısının on bini geçmediği tabir ediliyor. Evvelki gün Antep’in Nurdağı ve Islahiye ilçelerine uğradık. ‘Tamamen’ tarifi bu iki ilçe için de rahatlıkla kullanılabilir. 2022 sayılarına nazaran 41 binin üzerinde nüfusu olan Nurdağı ile yaklaşık 70 bin nüfuslu Islahiye de birer hayalet kent görünümünde. Ishaliye’de birkaç çadır kent kurulmuş durumda lakin konteynır kentin daha ‘temeli atılıyordu’ aheste aheste!
Ishaliye’de dikkat çeken imajlardan birisi, zelzelenin çabucak ertesinde kenti terk edip öbür yerlere giden insanların, buldukları nakliye araçlarıyla geri dönüp her türlü riski alarak eşyalarını ağır hasarlı binalardan alarak taşıma gayretleriydi. Bu kentte, hasarlı bina neredeyse yok denecek kadar az. Tekrar nasıl inşa edileceği, dikilen binaların bir kent haline nasıl geleceği ise tam bir muamma olarak duruyor. Teşbihte yanılgı olmaz kelamına sığınarak; iktidarın dün Hatay’da başlamayı vaat ettiği inşaat furyası, ağaç dikme kampanyasına benziyor biraz. Fakat yan yana diktiğiniz ağaçların orman vasfına kavuşması için onlarca yıl geçmesi gerekiyor. Her türlü canlının hayat bulduğu bir habitat olmak o kadar kolay değil zira. Kentler de biraz öyledir. Yan yana duran binalardan değil, o binalarda oturan insanların inşa ettiği kültürden kuruluyor biraz da kentler… Buralarda asıl kaybolan şey binaların değil, insanların yan yan durma kültürü.
“Bunları yazmazsan ahımı alırsın” dediği için buraya not düşeyim: Adıyaman’ın Gölbaşı ilçesinde sohbet ettiğimiz Ali, AFAD’ın 3. günün akşamı geldiğini ancak çalışmalara lakin dördüncü günde başlayabildiklerini söyledi. Kitapevi ve kafe sahibi olan Ali’nin dükkanına ilişkin 25 bin liralık doğal gaz faturası sarsıntının sekizinci gününde tahsil edilmiş banka tarafından. “Kime şikayet edeyim” diyor. Burada konuştuklarımız her kentte söyleneni de tekrarlıyor: “Devlet gelene kadar ölülerimizi biz kendimiz gömdük. Kayıt falan tutulmadı. Açıklananın çok daha üzerinde”.
Bütün bu kentlerdeki depremzedelerle, orada bulunan kitle örgütü temsilcileriyle yaptığımız sohbetlerden herkesin şaşmaz bir biçimde vardığı tek bir sonuç var. Bu kentlerde depremzedelerin durumlarının güzelleştirilmesine yönelik ağırdan alma halinin, sırf beceriksizlik, organizasyonsuzluk ya da basiretsizlikle ilgili değil, şuurlu bir siyaset olduğu. Devletten umudumu kesmiş geniş bir kitlenin, imkanı olanların, öteki kentlerde kontağı bulunanların kendi başının devasına bakması, öteki yerlerde yeni düzenler kurması bekleniyor belirli ki. Zira gittiğimiz hiçbir kentte, depremzedelere orada kalmalarına dair bir motivasyon ya da teşvik kelam konusu değil. Hatta terk etmek isteyenlerin önünü açıldığını, kolaylık sağlandığını söylüyorlar. Kuşkusuz, böylesine büyük bir yıkımın akabinde insanların o kentti bir an evvel terk etmek istemesi anlaşılabilir bir motivasyon. Buna takviye olunmasında da sorun yok. Lakin gördüğümüz görünüm, gidenlerin sorumluluklarından kurtulmaya dair bir beklentinin kendini açık etmiş olması.
Deprem, kuşkusuz herkesi vuruyor. Kimi kentlerde orta üst sınıfların bulunduğu ‘lüks’ binalar daha çok hasar görmüş. Lakin hayatta kalanlar durum hala sınıfsal. Varlıklı olan, biraz birikimi olan, öbür kentlerde yeni bir hayat kurabileceğini düşünenler her şeyi geride bırakıp devam gitmeyi göze alıyor. Antakya’da, daha tıbbımızın birinci günlerinde yemek kuyruğunun önünde sohbet ederken, sıradaki insanlara bakıp “en fakirler ve mülteciler kalmış bir tek” diye lisana getirdiğimiz müşahede somut bir gerçeklik olarak kendisini güzelce muhakkak ediyor her yerde artık. Müşahede olmaktan çıkıp, gerçekliğe dönüşen bir öteki şey ise ‘bir kuru ekmeye muhtaç, çadır kente, konteynıra mecbur’ insanlardan mürekkep bir ortamda ‘yeniden inşası’nın problemsizce yapılabilmesi için bu gidişlerin de “Allah’ın bir lütfu” olarak görüldüğü gerçeği.