Ogün Akkaya
ANKARA- Merkez üssü Maraş’ın Pazarcık ve Elbistan ilçeleri olan 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki zelzelede 40 binin üzerinde kişi hayatını yitirdi. Ortalarında Maraş, Hatay, Antep, Osmaniye, Malatya, Adana, Diyarbakır, Urfa, Adıyaman, Kilis ve Elazığ’ın olduğu 11 vilayet sarsıntıdan etkilendi. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı bilgilerine nazaran 90 bin 609 binada bulunan 345 bin bağımsız kısmın yıkık, yıkılmak üzere ve ağır hasarlı olduğu tespit edildi.
Peki Türkiye’de binalar nasıl denetleniyor?
Türkiye’de inşaatların kurallara uygun bir formda yapılmasını denetlemek üzere 2001 tarihinde Meclis’te 4708 sayılı Yapı Kontrolü Hakkında Kanun kabul edildi. Bu kanun birinci olarak belirlenen 19 vilayette pilot olarak hayata geçirildi. Kanun daha sonrasında 2011 yılında tüm Türkiye’de uygulamaya konuldu. İnşaat Mühendisleri Odası Lideri Taner Yüzgeç, bu yasanın ayrıntıları, işleyişini ve eksikliklerini, değiştirilmesi gereken taraflarını anlattı.
‘BİZDEKİ YAPI KONTROL SİSTEMİ MEYYİT DOĞMUŞ VE BÜROKRASİYE BÜRÜNMÜŞ’
Yapı kontrol firmalarının kurulduğu 2001 yılında müteahhidin firmayı kendisinin tercih ettiği bir sistem kurulduğunu anlatan Yüzgeç kontrol kavramının özüne ve mantığına alışılmamış olan bu duruma karşı çıktıklarını anlattı. Yüzgeç’e nazaran müteahhitlerin kendi denetçisini seçtiği bir sistemde bağımsızlıktan bahsedilmesi mümkün değil. 2019 yılına kadar sürecin bu türlü işlediğini belirten Yüzgeç şunları kaydetti:
“Teoride hem projenin denetlenmesi hem de inşaatın denetlenmesinde çeşitli mühendislerin ya da mimarların imzası bulunuyor. Aslında sorumluluğu alıyor. Ancak fiiliyatta karşılığı oluyor muydu? Hayır. Bizdeki yapı kontrol sistemi baştan meyyit doğmuş ve bürokrasiye bürünmüş. Bilhassa 1999 sarsıntıları şuurlarda bir zelzele kavramını geliştirmeye başladı. Bu durum kısmen daha dikkatli olunmasına sebebiyet verdi. Bilhassa de inşaatlarda yerinde dökme betonun yasaklanması, hazır betonların mecburî hale gelmesi, inşaat demirinin kalitesinin artırılması, cinslerinin değiştirilmesini mecburî hale getirmesi üzere materyallerde birtakım uygunlaştırma imkanları yansıdı.”
MÜTEAHHİTLERİN DENETÇİ SEÇMESİ YERİNE, 2019 YILINDA KURA SİSTEMİNE GEÇİLDİ
2019 yılında müteahhitlerin tercihinde olan yapı kontrol şirketlerinin belirlenmesi seçeneği ortadan kaldırıldı. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, denetçilerin bir havuz içerisinden elektronik olarak belirlendiği bir kura sistemi başlattı. Hazırlanan “Yapı Kontrol Kuruluşlarının Elektronik Ortamda Belirlenmesi Tebliği” 1 Ocak 2019 tarihinde yürürlüğe girdi. Böylelikle proje sahipleri ve müteahhitler denetçilerini kendileri seçmek yerine bakanlığa müracaat yaparak denetçi talebinde bulunmaya başladı.
2019 yılı öncesine kadar müteahhitlerin kendisini denetleyecek denetçileri denetleme hakkına sahip olduklarını söyleyen Yüzgeç, “İşin tabiatında ve mantığında olmayan bir şey bir müteahhit kâr maksatlı bir yatırım yapıyor ve bunun karşısında kamusal bir hizmet verdiği argüman edilen bir kontrol şirketi de onu denetliyor ve üstelik parasını da ondan alıyor” diye konuştu.
‘2000 YILINA KADAR YAPILMIŞ OLAN ESKİ YAPILARIN RİSK POTANSİYELİ DAHA YÜKSEK’
Peki müteahhitlerin 2019’a kadar kendi seçtiği denetçilere denetlettiği binalar ne kadar sağlam? Yüzgeç’e nazaran öncelik verilmesi gereken yapılar 2000 yılından evvel yapılan binalar. “2000 yılına kadar yapılmış ‘eski yapı’ denilen yapıların risk potansiyeli daha yüksek” diyen Yüzgeç, risk potansiyelinin inşaatlarda kullanılan materyallerinin niteliğinin düşük olmasından kaynaklandığını söyledi. Yüzgeç şunları kaydetti:
“Demirlerin düz demir olması üzere sebeplerle risk faktörü daha fazla. İmar affından faydalanıp yapılmış olan müdahalelerin legalleştirilmesi süreci eski yapılarda daha çok. Bu yapılar çok daha riskli. Vakit içerisinde binalar nem alır ve vakit içerisinde demirlere ziyan verir. Bunlar da artık beton içerisindeki demirlerde korozyona sebebiyet verir. Fonksiyonunu yitirmesine sebebiyet verir.”
‘MESLEKTAŞLARIMIZA YÖNELİK ŞİDDET VE TACİZ HADİSELERİYLE KARŞILAŞIYORUZ’
Bakanlığın kura sistemini pahalandıran Yüzgeç’e nazaran bu sistem olumlu ve direkt müteahhit ve denetçinin birinci etaptaki bağını kesen bir adım. Kura sisteminden sonra kısmen de olsa kontrollerin yapılabilir olduğunu söyleyen Yüzgeç lakin bu sistem karşısında mühendislerin şiddet hadiseleriyle da karşı karşıya kaldığını şu sözlerle anlattı:
“Meslektaşlarımıza yönelik taciz ve şiddet olaylarında artışlar oluşmaya başladı. Kişi kendi misyonunu yapmaya başlayınca müteahhitle çelişmeye başladı. Bu şiddet ve taciz hadiseleriyle hâlâ karşılaşıyoruz. Denetleyici kamu ismine denetler. Müteahhitler kâr kuruluşu çerçevesinde faaliyet gösteren kişi olarak binayı en az maliyetle yapıp bir an evvel satma peşindedir. Denetçi bina kullanımda olduğu sürece o binayı kullananların ve binadan etkilenecek bireylerin güvenliğinden sorumlu kişidir. Kamu hizmetidir yapılan kontrol. Birisi kâr ve vakit peşinde koşturur, birisi de güvenlik peşinde koşturur. Olması gereken projesi, kriterleri, ilgili fen kuralları, tekniğine nazaran yapılıp yapılmamasının denetlenmesidir.”
Taner Yüzgeç ‘SEKTÖR İÇİNDE İMZACILIK GELİŞTİ’
Yapı kontrol kuruluşlarının da kâr ve ziyan hesabı üzerine çalışan özel kuruluşlar olduğunun altını çizen Yüzgeç, “Bu kontrol şirketlerinin en büyük maliyet ögesi çalışanlarına verdikleri maaşlardır. Kontrol şirketi sahibi mühendis şapkasını bir defa bırakıp, kuruluş sahibi şapkasını giydiği vakit maliyeti düşürmek için çabalar” diye konuştu.
Yapı kontrol şirketleri içerisinde inşaatları denetlemeden, yerinde görmeden, müdahale etmeden yapılmış üzere imza atma durumlarının yaşandığını söyleyen Yüzgeç, şunları kaydetti:
“Sektör içerisinde imzacılık diye bir şey gelişti. Bu hizmeti vermeden imza satmak demektir. Biz buna şiddetle karşı çıkıyoruz. Meslek etik ve ahlakını direkt ihlal ettiğini daima söyledik. İmzasını satan yapı kontrol şirketlerini bakanlık denetliyor. Bakanlık inşaatları bazen haberli bazen habersiz olarak denetliyor. Gördüklerini tutanak halinde hazırlıyor. İnşaatı durduruyor ya da kontrol şirketinin faaliyetini durduruyor. Bu mevzuat ‘Kardeşim benim senin imzana gereksinimim var. An gelir bir eza görürsem gelip seni tutuklar, soruşturur, ceza veririm’ diyor. Bu durum siyasal irade ya da kamu yöneticilerinin iradesinin göstergesidir. Bir tarafta hem imalat sürecinde hem de kontrol sürecinde iş imzacılığa dökülüyorsa olay yalnızca göstermelik, -mış üzere yapılmış bir kontrol var demektir.”
‘MÜHENDİSLİK EĞİTİMİ MUTLAK OLARAK BUGÜNKÜ HALİNDEN ÇIKARILMALI’
Mühendislik mesleğinin bir tecrübe ve bilgi mesleği olduğunu söyleyen Yüzgeç, “Diploma mühendislik için tek başına kâfi değil. Bir kişinin mesleği yapıp yapamayacağını meslek kuruluşlarının belgelendirmesi gerekli. İmtihanlar ve eğitimlerle kişinin ne ölçüde kâfi olduğu tespit edilebilir. Bu aslında çok zayıftı, 20 yıl içerisinde de bütünüyle ortadan kaldırıldı” diye konuştu. Yüzgeç’e nazaran atılması gereken adımlar ortasında 3458 sayılı Mühendislik ve Mimarlık Hakkında Kanun’un değiştirilmesi, ehil mühendislik kavramının yahut sertifikalı mühendis kavramlarının hayata geçirilmesi yer alıyor. Meslek kuruluşlarının önünün açılması gerektiğini de söyleyen Yüzgeç şunları kaydetti:
“Bu iş kamu hizmeti kardeşim. Kamu hizmetinin verilebilmesini sağlamaktır kıymetli olan. Nitelikli bir hizmetin verilmesi gerekir. Yapı kontrol yasası ve imar kanunu değişmeli. Mühendislik eğitimi mutlak olarak bugünkü halinden çıkarılmalı. Nitelikli bir mühendislik eğitimi verilmesi gerekiyor. Üniversitelerin inşaat mühendisliği kısımlarının yüzde 62’sinde kâfi sayıda öğretim üyesi takımı yok. Laboratuvar yok. Binaları kâfi değil. Eğitim kaliteleri eksik. Alet, ekipman kâfi değil. Bu nitelikte mezun olan bireylerin hayatta başarılı olabilme bahtları son derece hudutlu. Bu değişmek zorunda.”