İnsan Gelişmişlik Endeksi (Human Development Index – HDI) bir ülkenin sosyo-ekonomik gelişmişliğinin ölçümü için kullanılan bir indekstir. Bu endeks, ülkenin ekonomik refah, eğitim ve sıhhat seviyeleri üzere değerli faktörleri kıymetlendirerek bir ülkenin insan gelişim seviyesini ölçer. İnsan gelişmişlik endeksi (İGE), Milliyetlerarası İnsan Gelişimi Programı tarafından yayınlanmaktadır. Bu üç faktörün (ekonomik refah, eğitim ve sağlık) tartıları eşit olarak alınır ve sonuç olarak bir ülkenin İGE skoru oluşur. Bu skor 0 ile 1 ortasında değişebilir ve 1’e yaklaştıkça ülkenin insan gelişim seviyesi daha yüksek olur.
Nüfusa oranla kanser olay sayısı, gelişmiş ülkelerde gelişmemişlere nazaran 2,5 kat daha fazla
ayrıca datalar Gelişmişlik İndeksine (HDI) nazaran belirlenen gelişmişlik düzeyinde en üst sıralardaki ülkeler ile en alt sıralardaki ülkeler ortasında, kanser oranları açısından 2,5 kat fark olduğunu gösterdi. Buna nazaran, 2018 yılında, gelişmiş bölgelerde her 100 bin şahısta 296 kanser olayı görülürken, az gelişmiş bölgelerde bu sayı 115’te kaldı. Bununla birlikte, bayanlarda rahmi ağzı kanserinin az gelişmiş ülkelerde gelişmiş ülkelere nazaran 3 kat fazla görüldüğü belirlendi.
İnsan Gelişmişlik Endeksi Kanser Sonuçlarını Nasıl Etkiliyor?
1 Ocak 2023’te THE LANCET Oncology isimli mecmuada yayımlanan SURVCAN-3 isimli çalışmada, Afrika, Orta ve Güney Amerika ve Asya’da 32 ülkede kanser sağkalım oranları belirlendi. Çalışma, 2008-2012 yılları ortasında 68 nüfus temelli kanser kayıt merkezi tarafından takip edilen 15 temel kanser çeşidinden 1.400.435 bireyden oluşuyor.
Yaşa nazaran standartlaştırılmış net sağkalım (sadece kansere ömür kayıplarına göre) hesaplandı ve sonuçlar, İGE (insan gelişmişlik endeksi) kategorilerine nazaran ülkeler sınıfları tahlil edildi. Net sağkalım ülkeler ve bölgeler ortasında büyük ölçüde değişebildi ve sağkalım oranları İGE’nin artmasıyla artıyor.
Kanser çeşitleri ortasında en düşük 3 yıllık net sağkalım oranı, en düşük İGE kategorisindeki ülkelerde 54.6% ile Fildişi Kıyısı’nda prostat kanseri için saptandı; buna rağmen prostat kanseri için en yüksek 3 yıllık net sağkalım oran ise 96.8% ile İsrail’de idi. Bilhassa göğüs kanserinde, 3 yıllık net sağkalım oranı birçok ülkede %80’in üzerindeydi. Göğüs kanseri için bu oran Orta ve Güney Amerika’da, Şili’de %80.9 ile başlayıp Kosta Rika’da %90.5’e kadar uzandı. Lakin Afrika’da Zimbabwe’de %61.7 ile başlayıp Kenya’da %87.9’a kadar uzandı. Asya’da ise İran’da %56.0 ile başlayıp Güney Kore’de %93.9’a kadar uzandı.
Türkiye içinse kansere has 3-5 yıllık net sağkalım bilgileri şimdi mevcut olmamakla birlikte ülkemizde sıhhat hizmetleri kalite ve erişilebilirlik manasında dünya genelinde önde gelen ülkelerdendir. Kanser alanında daha düzgün olmamız gereken bahislerin başında klinik araştırma olarak söz ettiğimiz insan deneyleri konusundaki farkındalığımız gelmektedir.
Araştırmacılar, ülkeler ortasındaki kanser sağkalım farklılıklarının ülkenin gelişmişlik seviyesi ve sıhhat hizmetlerinin erişilebilirliği ve verimliliğine bağlı olduğunu belirtiyorlar ve bu bilgilerin, kanser denetimine yönelik öncelikleri belirlemede siyasetçileri bilgilendirebileceğini söylüyorlar.
Kaynak:
Isabelle Soerjomataram, Citadel Cabasag, Aude Bardot, et al. Cancer survival in Africa, central and south America, and Asia (SURVCAN-3): a population-based benchmarking study in 32 countries. THE LANCET Oncology, 01 Jan 2023