Habertürk müellifi Muhsin Kızılkaya, üç kıtadan oluşan Orhan Veli Kanık şiiri Oktay’a Mektuplar’ın her bir kıtasının aslında birer mektup olduğunu söyledi. Şairlerin müzik söyleyerek geneleve gittiği bir anıdan da bahseden Muhsin Kızılkaya’nın yazısı şu haldeydi:
GENELEV YOLUNDA ŞAİRLER KOROSU
Orhan Veli’nin “Oktay’a Mektuplar” şiiri üç kıtadır, her kıta kısa bir mektuptur, başka ayrı günlerde yazılmış. Üç mektup da Ankara mahreçlidir. Birincisinde 8 Aralık 1937 tarihi var, vakit gecenin saat 9’udur, şöyle:
“Kış, kıyamet
Macar Lokantası’nda yazıyorum
İlk mektubumu. Oktay’cığım
Bu gece sana bütün sarhoşların selâmı var”
İkinci mektup iki gün sonrasının tarihini taşır, 10 Aralık’ta yazılmış, bu sefer gündüz saat 14.30’dur.
“Şu anda dışarda yağmur yağıyor
Ve bulutlar geçiyor aynadan
Ve bugünlerde Melih’le ben
Aynı kızı seviyoruz.”
Üçüncü mektup 1938 yılının yılbaşı günü tarihini taşır, sabah saat 10’dur.
“Bir aydan beri iş arıyorum, meteliksiz.
Ne üstte var ne başta. Onu sevmeseydim
Belki de beklemezdim
İnsanlar için öleceğim günü.”
*
Oktay Rifat’la Orhan Veli Ankara Lisesi’nde sınıf arkadaşıdır. Edebiyat öğretmenleri de Ahmet Hamdi Tanpınar’dır. Bir gün hocaları Ahmet Hamdi derste, “Gül mü, yoksa yapma gül mü daha hoştur?” diye bir soru sorar, kimsenin karşılığını beklemeden sınıftan çıkar.
Yıllar sonra, 1948’de Garip akımına karşı çıkan gelenekçi şairlere karşı öğrencilerinin yanında durur Ahmet Hamdi, ona nazaran o çocukların en büyük kabahati, canlarının istediği üzere müzik söylemeye kalkışmış olmalarıydı; karşılarında olanlar da “başımıza icat çıkarmayın” diye azarlıyordu onları.
Orhan Veli’nin “Oktay’a Mektuplar”ı yazdığı günler, Melih Cevdet’in hatıratında epeyce uzun bir yer fiyat. O yaşlarda bütün delikanlıların uçarılıkları, yaramazlıkları var onların da üzerinde. Lakin bunlarınki biraz farklı hem şairler hem de muzipler. (Orhan Veli, yaygın şiirin en büyük temsilcisi Ahmet Haşim’in “Canan ki gündüzleri gelmez/Akşam görünür havz üzerinde” beytini, “Canan ki gündüzleri gelmez/Akşamları hiç gelmez” diye tiye almış; gerekirse bunları da yazabiliriz diyerek Yahya Kemal gibisi beyitler döşemiş defterlerine.) Kimileri hiç ciddiye almaz lakin mesela Hasan Ali Yücel çok değer verir onlara, bir de onları önemseyen Nurullah Ataç üzere bir otorite var, bu yüzden gerileri sağlam. Başları her sıkıştığında koşuyorlar Hasan Ali Bey’e, o da bu “mütercim” şairlere elinden geldiği kadar takviye olur.
Kötü bir bekar odasında birlikte kalıyor Orhan Veli ile Melih Cevdet. Üst baş perişan, iş yok güç yok. (Orhan Veli’nin babası Veli Kanık Cumhurbaşkanlığı Bando Şefi, sonra da Radyo Müdürlüğü yapmış. Şakacı, muzip bir adammış. Bir gün bir dostuyla radyoevinden çıkarlarken oğlu Orhan’a rastlamışlar, oğlunu yaşlı dostuna tanıştırmış. Dostu, “Ne iş yapar mahdum beyefendi?” diye sormuş, Veli Beyefendi, “Kaldırım mühendisidir” karşılığını verince, dostu, “Maşallah, maşallah iftihar ettim” demiş. Veli Beyefendi kıs kıs gülmüş.) Ankara Yenişehir’de bulunan Kutlu Kıraathanesi’nde geçiyor bütün vakitleri. Oktay Rifat Paris’tedir. Orhan Veli “Oktay’a Mektuplar” şiirini o günlerde yazıp yayınlamış. Hasan Ali Yücel, o sırada yeni kurulan İkinci Celal Bayar hükümetinde Ulusal Eğitim Bakanıdır. Kahvenin müdavimleri muharrirler, şairler, siyasetçilerdir; Hasan Ali de vakit buldukça kahveye geliyor. (Evet demek o vakitler bakanlar da kahveye gidiyormuş! Tuhaf sorular soran bir adam vardı bizim köyde, en çok merak ettiği şey, ağaların da defi hacet edip etmedikleriydi, karşısına çıkan herkese sorardı.)
Hasan Ali bir gün girer kahveye, bir masada üşengeç üşengeç oturan Orhan Veli ile Melih Cevdet’i görür, sarfiyat masalarına oturur. Melih Cevdet zayıf, çelimsiz, kibrit çöpü üzere, Hasan Ali “zayıflamışsın” der ona. Şair “beslenemiyorum” diyemez, Hasan Ali anlar vaziyeti, “Yoksa aşık mısın?” diye sorar. Yanıtını beklemeden Orhan Veli’ye bakar, “Ve bugünlerde Melih’le ben/Aynı kızı seviyoruz” dizelerini mırıldanır gülümseyerek.
“Sahi mi bu?”
İkisi de “evet” der.
Hasan Ali birden ciddileşir:
“Öyleyse neden birbirinizi öldürmüyorsunuz?”
Anlatmaya çalışırlar neden öldürmediklerini. İkisinin de birer sevgilisi var. Artık rekabet üçüncü sevgili üzerinedir. Birisini seçmişler, şairane bir oyun oynuyorlar. Romantik bir materyal, birbirini öldürecek bir durum yok, Hasan Ali Yücel anlar vaziyeti.
Aynı mahallede oturuyorlar kızla. Kızın konutu bu türlü bayırımsı bir yerde, pencereleri yüksek biraz. Yaz akşamları, ay bu türlü gökyüzünde parlarken bilhassa iki şakacı arkadaş pencereden kızı seyretmek için meskenlerinin oraya sarfiyatlar. Melih Cevdet her keresinde Orhan Veli’nin omuzlarına çıkar, pencereden kıza bakar. Bir gün Orhan Veli ister, yer değiştirirler, Orhan Veli, Melih Cevdet’in omuzlarına çıkar, çıkmasıyla “çabuk beni indir” diyerek çırpınması tıpkı ana rastlar, “kaçalım” diye bağırır. Oysaki pencereye çıkar çıkmaz apansız kızın babasıyla yüz yüze gelmiş, dehşetten neredeyse bayılacak.
*
Cahit Sıtkı Diyarbekirlidir. Galatasaray’da okumuş, kendini nahoş buluyor, hakir görüyor kızların yanında. Arkadaşlarının sevgilileri var, ona sorduklarında “benimki Diyarbekir’de” der, ondan geliyor sansınlar diye kendi kendine mektuplar muharrir, meğer çocukluk arkadaşı Vedat Günyol’un kız kardeşine aşıktır, Beşiktaş’ta oturuyor kız, çok sık görüşüyorlar fakat hiçbir vakit açılmaz ona, “Haydi Abbas” o aşkın şiiridir.
Özlem, hasret, üzüntü, çaresizlik, yalnızlık, nahoşluk, kendini beğenmemek ve mevt korkusu, onun yanında eşsiz bir yaşama sevinci bu süper şairin kaygılarıdır. 46 yaşında öldü, öldükten sonra Ahmet Hamdi Tanpınar gerisinden, “Düşmüş bir melek üzere yerini yadırgayarak yaşadı ve bizim görmediğimiz kanatlarından tutuşarak öldü” dedi, yaşarken daima kesif bir yalnızlık içinde yaşadı. Ona nazaran yalnızlık, “geniş, siyah gölgesi hayatını kaplamış, zirvesinde kanat germiş bir kartaldı”. “Yalnızlığımızla çoğalıp, kalabalığımızla eksiliyoruz/Ve öylesine kalabalık ki yalnızlığımız ne yana dönsek kendimize çarpıyoruz.”
Orhan Veli en yakın arkadaşlarından birisiydi. Melih Cevdet ve onu tanıyan birçok arkadaşına nazaran Cahit Sıtkı’nın insan severliği yalnızca şiirlerinde kalan bir şey değildi. Numara yapmıyordu yani. İnsanları hakikaten de seviyordu, hakikiydi. Etliye sütlüye karışmaz, şair arkadaşlarının dedikodusunu yapmaz, içki içerken büsbütün işi duygusallığa vururdu. Bu cins öykülerini Vedat Günyol’dan ne çok dinlemiştim.
*
Bir öyküyü Melih Cevdet anlatır. Bir akşam iki arkadaş meyhanedeler, kelam döner dolaşır Peyami Safa’ya gelir. Melih Cevdet başlar Peyami Safa’yı yerden yere vurmaya.
Sol cenahta Peyami Safa güzeldir diyen çok az beşere rastlanır. Solcular kitaplarını da fazla okumamışlar, Selim İleri üzere yazdıklarına müptela aklı başında birkaç kişi hariç… Solda herkes onu Nazım Hikmet’le ve öbür şair yazarlarla girdiği kalem kavgalarından bilir. Tıpkı Hegel’i bildikleri üzere bilirler onu da… Hegel gerçek düzgün Türkçeye çevrilmemiştir ancak çabucak herkes Hegel’e dair bir otomobil dolusu laf edebilir, zira onu Marx’tan biliyorlar (o bildikleri de Marx’ın bilmem ne kitabının önsözünden!), efendim Marx demiş ki “Hegel’de diyalektik baş aşağı duruyordu, ben onu ayakları üzerine oturttum” falan üzere lakırdılar gırla, hepsi bu kadar. Peyami Safa da öyle… Meğer süper romanların müellifidir, hatta “Türk İnkılâbına Bakışlar” yapıtıyla Kemalist inkılabın felsefi teorisinin temellerini o atmış derler.
Hayatı ıstırapla başladı. Babası İsmail Safa şairdi, Tevfik Fikret’le arkadaştı, doğan oğluna Peyami ismini Tevfik Fikret verdi. Kendi tabiriyle “şuuru bir facia atmosferi içinde” doğdu. İki yaşındayken babası ve askerde olan ağabeyi tıpkı anda öldü. Hem kocasını hem de oğlunu kaybeden bir bayanın “hıçkırıkları arasında” kendini buldu, o denli büyüdü. Bu durum sanatına o denli bir etki yaptı ki, bütün kitaplarına “bir facia bekleme vehmi” ve “yaklaşan her ayak sesinde bir tehlike sezme korkusu” yerleşti. Dokuz yaşında feci bir hastalığa yakalandı, on bir yaşında hayatını kazanmak zorunda kaldı. Yetimliği meşhurdur. Nazım Hikmet’le daha sonra girdikleri polemikte Nazım ona “Bir düşün oğlum/bir düşün ey yetimi Safa” diye seslendi.
Cahit Sıtkı, Galatasaray’da lise talebesiyken yazdığı şiirleri Peyami Safa ile Nurullah Ataç’a gönderir. Ataç, yazdıklarını beğenmez, Peyami Safa ise çok beğenir ve Cumhuriyet Gazetesi’ndeki köşesinde bu genç şaire dair art geriye üç yazı müellif. Böylelikle Cahit Sıtkı Tarancı diye bir şair doğar; bu doğumu Cahit Sıtkı çokça Peyami Safa’nın takviyesine borçludur. O günden itibaren, 1940’ların ikinci yarısında, Nihal Atsız’ın Ankara’ya gitmesiyle birlikte birinci kez sokağa taşan sağ-sol çatışmasına kadar bu dostluğa halel gelmez. Fakat bir mülkiye öğrencisi olan Cahit Sıtkı sol cenahın içinde yer almış, Nazım Hikmet’i baş tacı etmiş, solcu şair ve yazarlarla dostluk kurmuş, Peyami Safa ise, Cahit Sıtkı’nın tabiriyle “faşistlerin” yol göstericisi olmuştur artık.
Yolları ayrıldığı halde Cahit Sıtkı’nın o yumuşacık yüreği Peyami Safa’yı tamamıyla yok saymaya bir türlü el vermez.
*
Melih Cevdet’le bir meyhane gecesinden bahsediyordum. Evet, Melih Cevdet Peyami Safa’nın saplantılarından, keskin lisanından, sola saldırmasından dem vurur, kötüledikçe berbatlar. Üstelik soldan sağa geçmişti Peyami Beyefendi. O bir dönekti falan derken, Melih Cevdet’in onu alabildiğine yermesi üzerine Cahit Sıtkı hüngür hüngür ağlamaya başlar.
“Konuşma bu türlü, adamcağız yetim,” der Cahit Sıtkı gözyaşları içinde.
Onun ideolojisini, saldırganlığını savunamayacağı için “yetimliğiyle” savunmak gelmişti demek şairin aklına.
*
Bir de sevinçli bir anıları var, onu da anlatır Melih Cevdet.
Garip Akımı yavaş yavaş yaygınlaşıp Orhan Veli, Melih Cevdet ve Oktay Rifat’ın isimleri duyulduğu günlerden bir gün Orhan Veli ile Melih Cevdet İstanbul’a sarfiyatlar. Cahit Sıtkı ile Ahmet Muhip Dıranas da katılır onlara, Beyoğlu’nda bir meyhaneye sarfiyatlar. Yan masada Peyami Safa ile bir arkadaşı da var. Laf masadan masaya uçar, derken masalar birleşir, Cahit Sıtkı; Orhan Veli ile Melih Cevdet’i tanıştırır Peyami Safa’yla. Derken herkes çakırkeyif olur, Peyami Safa, güftesi de kelamları de Ahmet Rasim’e ilişkin, “Hârelensin aşkımız ey gül beden” müziğini öğretmeye çalışır masadakilere.
Derken meyhaneden çıkarlar. Peyami Safa, daima birlikte geneleve gitmeyi önerir onlara, kimse hayır demez, geneleve hakikat yürümeye başlarlar. Şairler şarkıyı yanlışsız düzgün öğrenememişler ki, yolda Peyami Safa kalemini cebinden çıkarır, önlerine geçer, kalemini orkestra şefinin çubuğu üzere sallayarak, gerisin geri giderek şarkıyı öğretmeye devam eder şairler korosuna. Genelevin kapısına gelirler, Peyami Safa elinde kalem, dudağında müzik, genelevin kapısından geri geri içeri girer.
*
Bütün bu şairlerin, ediplerin bir devrine yetişmiş olan merhum Halit Çapın’da yığınla hatıra vardı. Sonra bu anılarını “Benim Akşam Sefalarım”da yazdı. Bulduğum her fırsatta anlattırırdım ona, birisi şöyle:
Oyuncu Erol Günaydın, oyun muharriri Cahit Irgat ve Halit Çapın, üstteki şairlerin yaşadığı bir meyhane gecesine emsal bir gecenin sonunda pavyona gitmeye karar verirler. Bir masaya otururlar, çabucak konsomatrisler etraflarını sarar. Bir konsomatris direk Erol Günaydın’a sarfiyat, yanağından bir makas alır ve “Ooo beğenilen geldin Erol Beyefendi,” diyerek yanına oturur. Konsomatris Erol Günaydın’a ismiyle hitap edince, sanatın halka inmesi konusunda hayli optimist fikirlere sahip, günün birinde sanatın halkı bilinçlendirerek ihtilale yol açacağına yürekten inanmış solcu Cahit Irgat sevinçten dört köşe olur, “Konsomatris tiyatro sanatkarı Erol Günaydın’ı tanıyor, demek sanat halka indi, demek ihtilal yakında,” diyerek amuda kalkmaya kalkışır. Halit Çapın pürüz olur fakat beyhude, vilayetle de sevinçten amuda kalkacak pavyonun ortasında. Halit Çapın çaresiz konsomatrise sorar, “Erol Günaydın’ı nerden tanıyorsun çabuk söyle,” der. Konsomatris, “Bunu mu, geçen gün Kapalıçarşı’da bana halı satmaya kalkıştı” karşılığını verir. Meğerse o sırada Erol Günaydın tiyatronun yanında ek iş diye bir halı dükkanında çalışıyormuş.
Pavyondan çıkarlar, vakit sabahı bulmuş neredeyse, çöpçüler İstiklal Caddesi’ni temizliyor, Cahit Irgat, “Durun arkadaşlar, işçilere biz de yardım edelim” der ve bir çöpçüden süpürgesini ve faraşını ister. Çöpçü vermez, itişirler, çöpçü elindeki süpürgeyle Cahit Irgat’ı kovalar, “Deli mi ne, üzerime zimmetli lan bunlar” der.
Türk aydının, çok istediği halde işçi halka, çalışana o sabah da bir yararı dokunmaz.