David Rothery
6 Şubat günü Antep yakınlarında, Türkiye’nin güneydoğusunu ve komşu ülke Suriye’yi vuran 7,8 büyüklüğündeki sarsıntı ve sonrasında gerçekleşen büyük artçı sarsıntılar binlerce binayı yerle bir etti ve on binlerce can aldı. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, enkaz altında sağ kalanları kurtarma eforlarına ait tenkitlere cevap olarak, ‘felaketin ölçeğine hazırlanmanın imkânsız olduğunu’ lisana getirdi. Pekala haklı mı?
Haklı olduğunu düşünmüyorum ve sebebini izah edeceğim.
Bir sarsıntının ne vakit ve nerede olabileceğini öngörmenin güç olduğu yanlışsız. Zelzeleden günler evvel, kimi vakit gökyüzünde açıklanamayan parıltılar ya da hayvanlarda sıra dışı davranışlar üzere ihtar işaretleri ortaya çıkar. Tekrar de bu işaretler güvenilmezdir ve yeteri kadar anlaşılmamıştır. Japonya ve Kaliforniya’da, trafik ışıklarını kırmızıya çevirebilen ve trenleri durdurabilen, sarsıntıdan on-yirmi saniye evvel sinyal verebilecek ihtar sistemleri bulunuyor; ne var ki bu mühletin rastgele bir tahliye için gereğince uzun olmadığı ortada.
Türkiye hükümeti, ülkenin, yerkabuğundaki faal fay sınırları üzerinde konseyi olduğunun ve tarihte uzun bir sarsıntı faaliyeti kaydı bulunduğunun ziyadesiyle farkında. Buna karşın müteahhitlerin sarsıntıya dayanıklılıkla irtibatlı inşaat yönetmeliklerini yok saymalarına göz yumdu. Ve sismologlar, tıpkı aşağıda gösterilen Türkiye hükümetinin kendi haritalarından birinde olduğu üzere, zelzele tehlikesini gösteren haritalar hazırlamada çok güzeller:
Türkiye’nin 2015 tarihli resmi sismik tehdit haritası. Görsel: Başbakanlık Afet ve Acil Durum İdaresi Başkanlığı, AFAD. DEPREME HAZIRLIK
Bir gün ya da bir ay öncesinde büyük bir zelzeleye dair ikazda bulunacak seviyede muteber bir sistem olduğunu varsayarsak, sanki bu nasıl kullanılmalı? Karar size kalsa, etkilenmesi mümkün olan milyonlarca insanı bölgeden tahliye etmeye mi çalışırdınız? Pekala, o beşerler tahliye olmak isterler miydi? Daha sonra geri döndükleri ve konutlarını yıkılmış halde buldukları vakit nerede yaşar ve çalışırlardı?
Bir zelzele felaketine hazırlanmanın en hakikat yolu ve Erdoğan’ın gücünün yeteceği senaryo, sarsıntıya dayanıklılık sağlayan tekniklerin kullandığı konutlar ve altyapı inşa etmek. Bu sayede sarsıntı esnasında beşerler ölmez ve nihayetinde hâlâ bir konutları olur. Binaların yıkılmaması ve zelzelelere dayanacak biçimde tasarlanıp inşa edilmesi için pek çok yol mevcut. Sarsıntı tehdidinin büyük olduğu bir bölgede, çok katlı bir bina, yer sarsılmaya başladığı anda her iki tarafta bulunan dış duvarların birbiriyle birebir istikamette sallanacağı formda tasarlanmalı.
Şayet bunun bilakis, aksi duvarlar birbirinden bağımsız biçimde sallanırsa, ortada kalan katlar o an için takviyesiz kalır ve üst katlar alt katlara yanlışsız çöker. İşte bu durum, Türkiye’de ölümcül bir tesire neden oldu. İnşaatçılar, yapının çerçevesini kısmen esnemek yerine kırılacak seviyede sert bir hale getirmeksizin yerleri ve duvarları yapısal olarak birbirine bağlayarak yıkımı engelleyebilirler. Bu, kısaca, daha fazla demir ve daha az beton kullanılması gerektiği manasına gelir.
Daha yüksek maliyetlerle öbür tedbirler almak da mümkün. Mesela, binanın temelleri taban kayasına bağlanarak daha derin bir hale getirilebilir (zira bina bu durumda toprağa kıyasla daha az sallanır) ya da bina, taban hareketlerinden izole edilmesi hedefiyle esnek pedler üzerine inşa edilebilir.
Türkiye hükümetinin bütün bunları biliyor olması gerçek bir trajedi ve skandaldır. İstanbul yakınlarındaki İzmit kenti civarında 17 bin kişinin öldüğü 1999 zelzelesinden dersler aldıklarını öne sürerek, git gide daha katı bir sismik bina yönetmeliğini yürürlüğe koydular.
Buna rağmen, gazeteciler, bu yapı yönetmeliklerinin Türkiye’de nasıl da yaygın biçimde çiğnendiğini söz ediyorlar. Sarsıntıya güçlü bir bina inşa etmek, bir inşaat projesinin maliyetine aşağı üst yüzde 20’lik bir maliyet ekler; hâl böyleyken, yönetmelikleri görmezden gelmenin cazibesi ortada. Yaşanan olayda, hükümet yalnızca kendi yapı yönetmeliklerini uygulama konusunda başarısız olmakla kalmadı, bununla bir arada inşaatçıların resmi olarak tespit edilen yönetmelik ihlalleri karşılığında bir ‘imar affı’ cezası ödemesinin önünü açarak, yönetmeliklerin çiğnenmesini de teşvik etti.
Şu anda hayır kurumları, yalnızca acil müdahaleye takviye olması için yüz milyonlarca sterlin toplamaya çabalıyor. Türkiye hükümeti insanlarının hayatlarıyla bir kumar oynadı ve kaybetti. ‘İmar aflarından’ sağlanan gelir, şu anda gereksinim duyulan yine inşanın bedelini ödemek için ziyadesiyle az olsa da inşaat kesiminin bu ekstra işten dolgun bir gelir elde edeceğini söylemeden edemeyeceğim.
*Kauçuk ya da gibisi gereçler. [ç.n.]
Yazının yepyenisi The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)